زنان معتاد خراسان شمالی در تاریکخانه‌های فراموشی

در سرمای استخوان سوز این روزها دیدن برخی دختران نوجوان و جوان که در پناه درختان پارک ها و یا کوچه و پس‌کوچه ها سیگار و یا سیگاری دود می کنند، نوک تیز پیکان سرزنش را به قلب خانواده هایی نشانه می گیرد که تغییرات خلق و رفتار نوجوان های خود را با چشمان نیمه بسته نظاره گرند و وای اگر کدخدایان ده مرغابی  و خود خانواده ها نیز دچار اعتیاد باشند.

هم اکنون حدود ۵۰ درصد زندانیان استان در رابطه با موادمخدر دستگیر شده‌اند که در این میان آمارهای غیررسمی نشان از افزایش شمار زنان معتاد  و کاهش سن اعتیاد در بین بانوان دارد.

افزایش شمار زنان و دختران معتاد را نمی توان از آمارهای رسمی دریافت اما، برخی از کارشناسان و متولیان آن را در آمارها غیررسمی و پژوهش دانشگاهی بیان می کنند و مردم کف کوچه و بازار و حتی آن فروشنده ای که کنار یکی از پارک های بجنورد مغازه دارد نیز  این آمار را قبول دارد.

رحیم مهری یکی از کاسب های نزدیک یک پارک شهر بجنورد می گوید: گاهی این اطراف از جوانانی که به داخل پارک رفت و آمد می کنند، پر می شود.

او اظهار تاسف می کند و می گوید: صد افسوس که این روزها زنان هم به اندازه مردان و حتی بیش از آن ها برای خرید سیگار مراجعه می کنند و پارک این محل پاتوق سیگاری ها و معتادان دختر و پسر شده است.

وی می افزاید: تا دیروز اگر زنی سیگار می خرید قبیح بود اما اکنون روزانه ده ها زن و دختر جوان که از سر و وضعشان معلوم است تمکن مالی نیز دارند برای خرید سیگار و پیپر «کاغذ سیگار» به مغازه می آیند.

مهری می گوید: ۳۰ سال است در این محل سوپر مارکت دارم و  چند سالی است که سیگار می فروشم و البته این روزها گویا مردم بیش از شکم به سیگار اهمیت می دهند و بازار فروش سیگار داغ تر از خوار بار است.

او می افزاید: نمی خواهم بگویم که سیگار کشیدن برای مردان مجاز و برای زنان غیر مجاز است اما در هر حالت سیگار زمینه استفاده از مواد را فراهم می کند و ای وای بر ما که این روزها نه بچه ها برای سیگار کشیدن از پدر و مادرشان خجالت می کشند و نه پدرو ماد ها از خانواده و جامعه.

صد افسوس که این روزها زنان هم به اندازه مردان  وحتی بیش از آن ها برای خرید سیگار مراجعه می کنند و پارک این محل پاتوق سیگاری ها و معتادان دختر و پسر شده استاین کاسب قدیمی چند ده ساله این محل اظهار می کند: گاهی با خود می گویم مگر بوی سیگار و سیگاری و همچنین مواد مخدر از لباس پاک می شود که خانواده ها متوجه نمی شوند که دختر جوانشان سیگار کشیده و از تغییر رفتار آن ها متوجه اعتیاد نمی شوند آن هم در حالی که در فضای مجازی می توان اطلاعات بسیاری در این زمینه یافت؟

زن میانسالی که در مغازه است نیز می گوید: وضعیت در این محل خوب است اما چند کوچه آن سو تر و در پاتوق معتادان زنانی را خواهید دید که حال و روز آن ها اشک به چشمتان می آورد.

نگاه جامعه به زنان معتاد

یک روانشناس و استاد دانشگاه در این مورد می گوید: براساس آمارها،  خراسان شمالی در زمره ۶ استان درگیر با آسیب اعتیاد است.

دکتر حبیب جوادی که دارای مرکز مشاوره روانشناختی نیز است می افزاید: اگر چه در مورد جمعیت مردان معتاد نیز نمی توان از درستی آمار خاطر جمع بود اما نه تنها در استان ما بلکه در تمام کشور آمار اعتیاد مخدوش تر از آمار مردان معتاد است.

وی با بیان این که زنان معمولا اعتیاد خود را مخفی می کنند می گوید: جامعه به زن معتاد به چشم یک بیمار نگاه نمی کند و او را بیمار نمی داند بلکه عیب های دیگری برای او می تراشد و همین دلیل موجب می شود تا زنان تا جایی که می توانند اعتیاد خود را پنهان کنند و راضی به مراجعه به مراکز ترک اعتیاد نشوند.

وی اظهار می دارد: همین مخفی کاری آمار گیری را سخت می کند اما با وجود همه مقاومت ها این روزها مراجعه زنان به مراکز ترک اعتیاد و مشاوره های ترک اعتیاد افزایش یافته است و گویا دور هم بودن خانواده ها موجب شد تا خانواده ها مشکلاتی از این قبیل را دریابند و برای حل آن اقدام کنند.

وی به این موضوع نیز اشاره می کند که مشاوره های ترک دانشجویی دختران نیز افزایش دارد و می افزاید: پرونده هایی که به دست ما می رسد افزایش یافته است و نشان می دهد دخترانی که در دوران قبل از دانشجویی با محدودیت ها و فشارهای روحی و روانی در خانواده مواجه اند با ورود به دانشگاه به سرعت به سمت استفاده از سیگار می روند و برخی از آن ها به استفاده از موادمخدر صنعتی، سیگاری و روانگردان ها نیز روی می آورند.

وی با بیان این که در دوره کرونا اعتیاد به سیگار افزایش یافته است می گوید: با همه گیری کرونا تعداد مراجعانی که برای ترک سیگار و اعتیاد به ما مراجعه کرده اند بیشتر شده است و این درحالی است که این مراکز در مقطعی نیز تعطیل شده بودند.

وی دسترسی آسان به مواد مخدر را نیز یکی از علل افزایش اعتیاد می داند و از دیگر سو به این مورد نیز اشاره می کند که برخلاف مواد مخدر سنتی، ماده مخدر گل که نوجوانان و جوانان به آن گرایش دارند راحت و ارزانتر از همیشه در دسترس است.

سرنوشت هایی گره خورده با اعتیاد

یک جامعه شناس خراسان شمالی در این مورد می گوید:  زندگی زنان و دختران در خانواده هایی که مرد خانواده اعتیاد دارد با مواد مخدر گره می خورد و غالبا این افراد نیز دچار اعتیاد می شوند.

اسما قریشی با تاکید بر این که با اعتیاد سرپرست خانواده تقریبا تمام اعضای خانواده به اعتیاد دچار می شوند می افزاید: به گفته کارشناسان در این استان تعداد خرده فروشان مواد مخدر بیش از دیگر استان هاست و به همین دلیل خانواده های درگیر با مواد غالبا اعتیاد نیز دارند.

این استاد دانشگاه می افزاید: از دیگر سو روستاییان خراسان شمالی به علت دسترسی نداشتن به دارو و پزشک معمولا از مواد مخدر به عنوان تسکین درد خود و خانواده استفاده می کنند که همین دلیل موجب استفاده وسیع از تریاک و مشتقات آن می شود و بانوان نیز از این قاعده مستثنا نیستند.

وی می افزاید: در عین حال نباید از یاد ببریم که یک سوم جمعیت بجنورد حاشیه نشین هستند و حواشی شهرهای خراسان شمالی بویژه بجنورد با آسیب اعتیاد درگیری شدیدتری دارند.

 در استان خراسان شمالی ۸۰ درصد از دلایل گرایش زنان به اعتیاد، همسرانشان بوده اند و در این موارد همسران برای همراه کردن زنان خود و همراهی آن ها اقدام به معتاد کردن زنان می کنندوی با بیان این که بیکاری و فقر موجب رانده شدن حاشیه نشینان به سمت خرید و فروش مواد می شود می گوید: گاهی حتی نوجوانان نیز در این مناطق خرده فروشی می کنند.

وی می افزاید: متاسفانه شمار زنان سیگاری به عنوان تنها ماده تخدیر کننده‌ که برای همه افراد جامعه قابل دسترسی است رو به افزایش و مصرف آن قبح اجتماعی خود را از دست داده است.

وی خاطرنشان می کند: اگرچه به زعم بسیاری از افراد جامعه، سیگار، جزو مواد مخدر محسوب نمی‌شود اما در طبقه‌بندی سازمان جهانی بهداشت از سیگار به عنوان یکی از مجموعه‌های اعتیاد به مواد مخدر نام برده شده و تاکید شده است افراد سیگاری بیشتر از سایرین در معرض اعتیاد به مواد مخدر قرار دارند.

وی اظهار می دارد: تحقیقات کشوری نشان می‌دهد که ۹۵ درصد از معتادان قبل از اعتیاد، سابقه مصرف سیگار داشته‌اند و بر اساس اطلاعات سازمان ملی جوانان ۳۰ درصد جوانان در سنین ۱۰ تا ۱۹ سالگی، استعمال دخانیات را تجربه کرده‌اند و البته حدود ۳.۴ درصد زنان نیز سیگاری و بیشتر آنان تحصیل کرده اند و البته گفته می شود که ۵ درصد دختران دانشجو سیگاری هستند در حالی که این رقم بر اساس آمار های غیررسمی بسیار بیشتر است.

وی می گوید:  نتایج این آمار در استان هم صدق می کند.

وی می افزاید: از نظر زنان و دختران سیگاری، مصرف سیگار نشانه تشخّص، امروزی بودن، برابری بین زن و مرد، عامل جلب توجه و نیز وسیله جلب رضایت برای ورود به برخی گروه‌های دوست یابی است.

وی می گوید: پژو هش های جامعه شناسایی نشان می دهد درصد معتادان بین زنان متاهل و خانه دار بیشتر است و سطح تحصیلات با گرایش به مواد مخدر همبستگی معکوس وجود دارد.

وی به نتایج یک پژوهش در مورد شناسایی عوامل اعتیاد زنان اشاره می کند و می گوید: زنان معتاد کاهش دردهای جسمانی را با ۴۷ درصد، کسب لذت را ۲۰ درصد، کنجکاوی ۲۴ درصد و کـمبودهای عاطـفی را با ۹ درصد از علل فردی اعتیاد خود بیان کرده اند.

همسرانی که زنانشان را معتاد می کنند

در این مورد معاون پیشگیری بهزیستی خراسان شمالی نیز می گوید:  در خراسان شمالی ۸۰ درصد از دلایل گرایش زنان به اعتیاد، همسرانشان بوده اند و در این موارد برای همراه کردن زنان خود و همراهی آن ها اقدام به معتاد کردن زنان می کنند.

هاجر پاکدین رفع دردهای جسمی، دردهای زایمان، اعتیاد اعضای خانواده، اعتیاد از بدو تولد را از دیگر علل اعتیاد زنان می داند.

وی با بیان این که امسال ۴۳۳ زن در مراکز و کلینیک های ترک اعتیاد پذیرفته شده اند و در حدود ۱۰۰ زن نیز به دیگر مراکز ترک مراجعه کرده اند می گوید: این رقم نسبت به پارسال افزایش چنددرصدی دارد.

وی با اشاره به فعالیت سه مرکز ترک اعتیاد ویژه زنان در شهرستان های بجنورد و شیروان می افزاید: در مجموع ۶۷۶ زن و دختر معتاد در رده سنی ۱۸ تا ۲۹ سال و ۳۰ تا ۵۵ سال به مرکز ترک اعتیاد و مراکز گذری ما مراجعه کرده‌اند.

یک چهارم معتادان خراسان شمالی زن هستند

دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان شمالی نیز می گوید: بانوان یک چهارم جمعیت ۸۰ هزار نفری معتاد خراسان شمالی را تشکیل می‌دهند و از شمار معتادان این استان ۱۱ هزار و ۱۷۹ زن در شهرها سکونت دارند.

 وی خاطرنشان می کند: بسیاری از بانوان زمانیکه درگیر استعمال مواد مخدر می شوند برای اینکه نمی خواهند خانواده و اطرافیان آن ها از اعتیاد آن ها آگاهی پیدا کند، برای درمان نیز اقدامی نمی کنند.

سعید آیتی می افزاید:  در واقع خودداری زنان معتاد از مراجعه به مراکز درمانی ترک اعتیاد و درمان، یکی از نگرانی های ما در این حوزه است.

وی می گوید:  اعتیاد پنهان در این افراد سبب می شود تا زمانی خانواده ها متوجه اعتیاد این عضو از خانواده خود شوند کار از کار گذشته و درمان آن ها به سختی انجام خواهد شد.

وی می افزاید: با توجه به بافت فرهنگی این استان، زنان اولویت اول این شورا در پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی بویژه اعتیاد است.

زنان معتاد از سوی خانواده، همسر و اجتماع طرد می شوند و از سوی دیگر ابزارهای لازم برای حمایت از آن ها هم نیست و به همین دلیل معتادان زن به سرعت آسیب می بینند و کارتن خواب می شوند و به دلیل شرایط فیزیولوژیکی سریع تر به آخر خط می رسند و از پا در می آیند

وی در تشریح وضعیت زنان معتاد خراسان شمالی خاطرنشان می کند: این وضعیت از چند جنبه مهم است نخست آن که در استان عامل اصلی اعتیاد خانواده و اقدامات ما در حوزه پیشگیری نیز متمرکز بر خانواده است و از دیگر سو نقش مادر در خانواده بسیار محوری است و اگر مادر خانواده ای دچار اعتیاد باشد آسیب پذیری خانواده بیشتر خواهد بود.

وی می افزاید:  زنان در مقابل اعتیاد آسیب پذیرتر بوده و حمایت ها اجتماعی و فرهنگی و هم چنین صیانت اجتماعی نسبت به زنان کم است، زنان کمتر می توانند حمایت جامعه را نسبت به خود جلب کنند و به لحاظ اقتصادی و معیشتی آسیب با مشکل مواجه می شوند و همین امر آسیب های دیگری را نیز متوجه زنان می کند و در واقع اعتیاد بانوان خطرناکتر و آسیب زایی بیشتری دارد.

آیتی می گوید: زنان معتاد از سوی خانواده، همسر و اجتماع طرد می شوند و از سوی دیگر ابزارهای لازم برای حمایت از آن ها هم نیست و به همین دلیل معتادان زن به سرعت آسیب می بینند و کارتن خواب می شوند و به دلیل شرایط فیزیولوژیکی سریع تر به آخر خط می رسند و از پا در می آیند.

دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان شمالی با اشاره به بند «ث» ماده ۸۰ برنامه ششم اظهار  داشت: این بند بر ایحاد مراکز صیانت جامع توانمندسازی و صیانت معتادان زن تصریح دارد اما این مرکز در خراسان شمالی وجود ندارد و از دیگر سو، حتی مرکز ماده ۱۶ مخصوص زنان معتاد نیز نداریم و در  واقع با این نداشته ها امکان نگهداری زنانی که متجاهر و بی خانمان  هستند وجود ندارد.

وی با بیان اینکه ۳۸ معتاد زن متجاهر و خیابانی در این استان شناخته شده است، می افزاید: درمان زنان معتاد موفق تر است و زنان به همان نسبت که سریع دچار مشکل می شوند سریع هم درمان می شوند.

وی گفت: اگر مراکز یاد شده در این استان ایجاد شود زنانی که اعتیاد آن ها درمان می شود در مراکز توانمند سازی و صیانت نیز نگهداری خواهند شد و پس از حرفه آموزی وارد اجتماع می شوند اما اکنون در نبود این مراکز احتمال بازگشت آن ها به کارتن خوابی و تجاهر با توجه به نبود حمایت های لازم احتمال بالایی دارد.

 مدیرکل امور بانوان و خانواده استانداری خراسان نیز سن اعتیاد زنان را ۳۰ تا ۳۵ سال بیان می کند و می گوید: ممکن است برخی زنان که در سنین زیر ۳۰ سال دچار اعتیاد می شوند،   به سایر آسیب ها نیز مبتلا شوند.

ملیحه یغمایی از پایین آمدن سن اعتیاد زنان در استان و گرایش بیشتر آن ها به استفاده از مواد مخدر صنعتی خبر می دهد و افزایش شمار زنان معتاد را نیز محتمل و این امر را نگران کننده می داند و می گوید: در این مورد برنامه های و کارگاه های مهارت زندگی و توان افزایی تهیه شده است که با همکاری شورای هماهنگی مبازره با مواد مخدر اجرا می شود.

وی می افزاید: اعتیاد زنان مترادف با شکل گرفتن یک خانواده نابسامان است و باتوجه به اینکه زن نقش محوری را در خانواده دارد آنگاه که زن دچار اعتیاد می شود، خانواده از هم پاشیده می شود.

این مقام مسئول استانی گفت: میزان بازگشت از اعتیاد زنان به دلیل وجود فرزندانشان و حفظ خانواده در مقایسه با مردان خیلی بیشتر است، به همین دلیل میزان ترک اعتیاد و بازپروری در زنان بیشتر است اما متاسفانه در استان مرکز ترک اعتیاد ماده ۱۶ ویژه زنان وجود ندارد.

خراسان شمالی ۸۶۳ هزار نفر جمعیت دارد و مهمترین آسیب اجتماعی این استان اعتیاد است.

در این استان یک مرکز ترک اعتیاد ماده ۱۶ و ۲۰ مرکز ترک اعتیاد ماده ۱۵ فعال است.

مرکز ماده ۱۶، اردوگاه ترک اعتیاد دولتی است که تحت نظر بهزیستی فعالیت می کند و محل نگهداری معتادانی که از سطح خیابان ها جمع آوری می شوند است اما ظرفیت این اردوگاه در بجنورد فقط ۱۲۰ نفر برآورد شده است و این محل مشکلات متعددی به لحاظ زیرساخت ها دارد.

مراکز ماده ۱۵ ترک اعتیاد اماکنی هستند که توسط بخش خصوصی و با پروتکل های مخصوص راه اندازی می شود و معتادان نیز به طور خود خواسته به این مراکز مراجعه می کنند تا تحت درمان قرار گیرند و مراحل ترک اعتیاد را بگذرانند.