حرکت دینی- سیاسی جمعیت فدائیان اسلام به رهبری شهید نواب صفوی در ارتباط با همگرایی مسلمانان در میان تلاش های انجام پذیرفته، یک نقطه عطف به حساب می آید. فدائیان اسلام به رهبری روحانی جوانی به نام مجتبی نواب صفوی با ایدوئولوژی شیعی توانستند ساختار معادلات جهانی را به هم بریزند زیرا این گروه نقاط تفرقه افکن و آفت خیز اعتقادی شیعه و سنی را ترک کرده و به سوی محورهایی کوچ کرده بودند، نقاط مشترکی که همانند مغناطیس حتی خرده مسلک و مکتب های اسلامی را جذب می کرد.
واکنش نشان دادن در قبال اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی، شرکت در اجلاس موتمر اسلامی، اشتراک مساعی با مبارزان فلسطینی، آشنایی با آرمان و ایده اخوان المسلمین و همکاری با آن و سفر به مصر و ارتباطات نزدیکتر با اخوان پس از آن همگی بر این مطلب دلالت می کند که فدائیان اسلام و نواب صفوی به عنوان یک اصل ثابت، راه همگرایی و تعامل با جهان اسلام را در پی گرفته بودند. (۱)
۶۵ سال از شهادت سـید مـجتبی نـواب صفوی مردی از تبارآمران به معروف و ناهیان از منکر، می‌گذرد؛ شخصیتی که با شور و حرارت جوانی و انقلابی توانست رژیم پهلوی را با چالش های جدی روبه رو کرده و نام خویش را در سطح جوامع اسلامی و بین المللی بلند آوازه کند. او در ۱۳۰۳ خورشیدی در تهران و در خانواده‌ای روحانی چشم به جهان گشود. سید مجتبی در اواخر ۱۳۲۰ خورشیدی، راهی نجف اشرف شد و چندسال در مدرسه آخوند بـه تـحصیل پرداخت. سرآغاز مبارزات سید در راه مبارزه با فساد و طاغوت پهلوی بود که همین مسایل بهانه ای شد تا او را در ۱۳۴۳ خورشیدی به دست دژخیمان پهلوی تیرباران کنند و به درجه رفیع شهادت نایل آید. (۲)
وحدت اسلامی در اندیشه نواب صفوی
تلاش برای نزدیکی میان مسلمانان و از میان بردن مرزهای تفرقه برانگیز قومی و مذهبی میان مسلمانان و جوامع اسلامی از اصول راهبردی شهید نواب صفوی رهبر فدائیان اسلام بود. او خود را متعهد می دانست که منافع مردم ایران را از منافع دیگر ملت های جهان اسلام جدا نداند. نواب صفوی در گفت وگویی با خبرنگار پاکستانی بر روی چهار اصل تکیه داشت: اسلام نظام کامل برای زندگی است، قومیت گرایی در اسلام نیست و اتحاد شیعه و سنی باید حفظ شود، تضادی میان اسلام و وطن خواهی نیست و اتحاد جهان اسلام با اجرای قوانین اسلامی ممکن بوده و تنها در این شرایط است که مشکلات مسلمانان حل می شود. (۳)
این دیدگاه واقع گرایانه نشان می دهد که نواب فقط یک جوان انقلابی نبود، بلکه اندیشه های وحدت طلبانه او با نظرات بزرگانی چون سید جمال اسدآبادی، حسین عبده و حسن البناء منطبق است. تدارکات سازمانی و مشغله های فراوان فکری در سال های تاسیس فدائیان اسلام، مانع از توجه نواب صفوی به اندیشه وحدت اسلامی نشد. او در ۱۳۲۶ خورشیدی به این منظور با فرید خانی سفیر سوریه در تهران دیدار کرد و برنامه ای برای اتحاد ملت های اسلامی ارایه کرد. این اقدامات نواب هر چند در راستای کسب اشتهار و اعتبار بین المللی برای فدائیان اسلام نیز بود اما ایده وحدت اسلامی امری نبود که نواب فقط در حد شعار به آن اکتفا کند و قدمی برای تحقق آن بر ندارد. سفر تاریخی او به کشورهای مصر و اردن را باید در راستای عملیاتی کردن این تفکر دانست. پس از این سفر نواب دریافت که رسیدن به وحدت اسلامی، امری ممکن است از این رو در ۱۳۳۳ خورشیدی مسلمانان را برای تجدید عظمت اسلام به اتحاد، همدلی و مبارزه دعوت کرد. (۴)
نواب صفوی، گردهمایی اسلامی و مسأله فلسطین
به دنبال اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی امواج خشم و نفرت جوامع اسلامی را فرا گرفت. سازمان ها و نهادهای مردمی در سراسر کشورهای اسلامی و عربی تظاهرات گسترده ای به راه انداختند و دولت هایشان را برای اعزام آنان جهت نبرد با رژیم صهیونیستی تحت فشار قرار دادند. در ایران رژیم پهلوی نسبت به این امر حساسیتی از خود نشان نداد اما جمعیت فدائیان اسلام واکنش نشان دادند. نخستین اجلاس اسلامی در خصوص قضایای فلسطین و یافتن راه حل هایی برای آن برگزار شد اما این امر سرفصل جدیدی برای تعامل فدائیان اسلام با فلسطینیان مبارز بود، هر چند که فدائیان از بدو تشکیل رژیم صهیونیستی، حمایت‌شان را از مبارزان فلسطینی ابراز و حتی بیش از پنج هزار تن برای اعزام به فلسطین ثبت نام کرده بودند. رویارویی نواب با عمق فاجعه فلسطین در جریان گردهمایی اسلامی، دل مشغولی جدیدی را برای او ایجاد کرد. در جریان دیدار نواب از قاهره و پس از اجلاس اردن یکی از محورهای اصلی کاری او قضیه فلسطین بود. (۵)
رهبر فدائیان اسلام در جریان سخنرانی های خود بر اسلامی بودن مسأله فلسطین تاکید کرد و حال آنکه بسیاری این موضوع را چالشی عربی می دانستند.
کتاب راهنمای حقایق
شهید نواب صفوی در اواخر ۱۳۲۸ خورشیدی، برای نشر اندیشه های جمعیت فدائیان اسلام به فکر چاپ و نشر کتابی درباره حکومت اسلامی افتاد. نواب احتشام رضوی در این باره می گوید: «من یک دفعه به آقای نواب پیشنهاد کردم که مردم خیال می کنند شما تروریست هستید و این ریشه های فاسدی را که شما بر می دارید، اینها به حساب دیگری می آورند و گمانشان این است که شما فقط برنامه تان این است که اشخاص را از بین ببرید. شما بایست در کنار این کارها، هدفتان را ارایه بدهید که مردم بدانند در کنار این کارها، شما چه می خواهید و شهید نواب به فکر افتادند.» او شروع به نوشتن کتاب کرد اما به دلیل محدودیت های مالی، چاپ کتاب یک سال به تأخیر افتاد. وی پس از چاپ، کتاب ها را به مخفیگاهی انتقال داد و چندتن از دوستان او که صحافی بلد بودند، آنها را صحافی و مخفیانه آن را در دسترس مردم قرار دادند. این کتاب دارای بخش های گوناگونی است؛ در فصل نخست آن، نگاهی به مسایل و آسیب های اخلاقی، فساد، فحشا و ابتذال دارد و در فصل بعد به شیوه اصلاح طبقات گوناگون جامعه و بررسی برنامه های حکومت اسلامی پرداخته و در فصلی دیگر، به جایگاه ویژه و مهم نهاد روحانیت، تقلید و مرجعیت اشاره کرده و به بیان راهکارهایی در شیوه اداره حکومت برپایه دیدگاه های حکومت دینی پرداخته است. (۶)
تلاش برای ملی کردن صنعت نفت
از مهم ترین اقدامات جمعیت فدائیان اسلام، تلاش برای ملی کردن صنعت نفت بود. مصدق، طرح ملی شدن صنعت نفت را عنوان کرد اما با مخالفت جدی نخست وزیر وقت روبه رو شد. در این دوره، فدائیان اسلام به فعالیت خود شدت بخشیدند. آنان به رزم آرا اخطار دادند و در مسجد شاه سخنرانی کردند. پس از چندی مجادله در این راه، سرانجام دولت مجبور به تصویب لایحه ملی شدن نفت شد. (۷)
بی گمان جمعیت فدائیان اسلام و به خصوص شهید نواب صفوی در تصویب ملی شدن صنعت نفت، نقش اساسی داشتند و اگر فداکاری و جان‌فشانی آنان نبود، این لایحه تصویب نمی شد.
منابع:
۱. آقایی، بهمن – صفوی، خسرو، اخوان المسلمین، معراج، تهران، چاپ اول۱۳۶۱
۲. امینی، داود، جمعیت فدائیان اسلام و نقش آن در تحولات سیاسی- اجتماعی ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، ۱۳۸۱
۳. خسروشاهی، سیدهادی، فدائیان اسلام، تاریخ، عملکرد و اندیشه، اطلاعات، تهران، چاپ اول، ۱۳۷۵
۴. خوش نیت، سیدحسین، سیدمجتبی نواب صفوی، اندیشه ها، مبارزات و شهادت او، منشور، برادری، تهران، چاپ اول، ۱۳۶۰
۵. دوانی، علی، نهضت روحانیون ایران، بنیاد فرهنگی امام رضا، بی تا
۶. سربداران بیدار، ص ۶۰.
۷. فدائیان اسلام، تاریخ، عملکرد، اندیشه، صص ۱۱۰ ـ ۱۱۲.
نظر شما