سهم ناچیز ۰.۸۵ درصدی مطالب پیشگیری از بیماری‌ها در اخبار خبرگزاری‌ها

به گزارش دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، نتایج یک رساله دکتری با عنوان «بررسی پوشش رسانه ای مطالب سلامت در خبرگزاری ها و ارزشیابی مداخله جهت ارتقای آن: ارائه راهکارهای کاربردی» که توسط سمیرا محمدی دانشجوی رشته آموزش بهداشت و ارتقای سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی دفاع شد، حاکی از پوشش پایین مطالب سلامت (شامل همه سطوح پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی) در خبرگزاری هاست. به طوری که که از کل مطالب پوشش داده شده در خبرگزاری ها تنها حدود ۲,۶ درصد آن به سلامت اختصاص دارد.

یافته مهم دیگر این است که از همین سهم ناچیز، تنها حدود یک سوم آن به پیشگیری سطح اول (بهداشت) اختصاص دارد، حتی این میزان مطالب پزشکی، درمان و توانبخشی را که به طور جزئی به بهداشت پرداخته­ اند نیز شامل می شود. به عبارتی سهم مطالب مربوط به پیشگیری از بیماری ها و حوادث ۰.۸۵ درصد است یعنی حتی به یک درصد هم نمی رسد.

با توجه به نقش رسانه در انتشار اطلاعات مرتبط با سلامت و از آن مهمتر اهمیت پرداختن به بهداشت و پیشگیری در کاهش ابتلا به بیماری و کاهش هزینه ها و مقرون به صرفه بودن آن، مطالعه جامعی در سه مرحله متوالی برای شناخت وضعیت موجود، دلایل و راهکارهای بهبود آن در خبرگزاری ها، در دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام گرفت.

تنها ۶.۲ درصد مطالب خبرگزاری‌ها، مرتبط با سلامت 

در مرحله اول این مطالعه، محتواهای مرتبط با سلامت به مدت سه ماه در سال ۹۷ در چهار خبرگزاری ثبت شده در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، که برد خبری بالایی داشتند و دارای گرایشهای سیاسی متنوع بودند، تمام شماری شدند. یافته های این مرحله از مطالعه حاکی از آن بود که علیرغم اهمیت نقش مهم رسانه در جهت انتشار اطلاعات مرتبط با سلامت در همه ابعاد فردی، جمعی و محیط زیست، و اهمیت بکارگیری رسانه در محافظت و ارتقاء سلامت، بررسی وضعیت پوشش رسانه ه­ای مطالب سلامت در خبرگزاری ها نشان می دهد، که تنها ۲.۶ درصد از کل مطالب پوشش داده شده در خبرگزاری ها مرتبط با سلامت است.

فقدان سرویس اختصاصی سلامت در بسیاری از خبرگزاری ها

بررسی های این مطالعه نشان داد که در بسیاری از خبرگزاری ها سرویس اختصاصی سلامت وجود ندارد و مباحث سلامت در زیرسرویس‌های متعددی پوشش داده می شوند که عمده آنها زیر سرویس حوزه اجتماعی هستند، در حالی که برای حوزه های سیاسی، اقتصادی و ورزشی و حتی در بعضی از خبرگزاری ها برای فرهنگ و هنر یا طنز و کاریکاتور سرویس اختصاصی وجود دارد. لذا سهم ناچیز سلامت در اخبار پوشش داده شده خیلی غیرقابل درک نیست.

از ۶.۲ درصد محتوای پوشش داده شده مرتبط با سلامت، تنها یک سوم آن به پیشگیری سطح اول اختصاص دارد (اطلاع رسانی، آموزش، تشویق و ترغیب مردم برای انجام اقدامات و اتخاذ رفتارهایی به منظور حفظ و ارتقاء سلامت و جلوگیری از بیمار شدن)، که این میزان مطالب پزشکی، درمانی و توانبخشی را که بطور جزئی به پیشگیری پرداخته اند نیز شامل می شود.

این مساله نشان می دهد که حتی وقتی به سلامت در رسانه پرداخته می شود، رویکرد اتخاذ شده یک رویکرد بیماری محور است نه سلامت محور، به عبارتی آنچه در عمل اتفاق می­افتد خبرنگاری پزشکی است نه خبرنگاری بهداشت.

در مرحله دوم مطالعه که طی مصاحبه های عمیق چرایی و چگونگی وضعیت موجود و راهکارهای بهبود و ارتقای وضعیت موجود در خبرگزاری ها، دیدگاه متخصصان سلامت با سابقه کار در حوزه رسانه، خبرنگاران سلامت و مدیران و کارشناسان روابط عمومی وزارت بهداشت و سازمان های مرتبط با سلامت، مورد بررسی قرار گرفت، دلایل متعدد ولی به هم وابسته و تاثیرگذار بر ایجاد وضعیت موجود پوشش رسانه ای شناسایی شد.

مهمترین دلایل شناسایی شده شامل رویکردهای سازمانی، ضعف مهارتی و عملکردی ذیربطان و نقش اقتصاد در جهت گیری مطالب سلامت بود.

در مرحله سوم مطالعه بخشی از راهکارهای پیشنهادی در این مطالعه به بوته آزمایش گذاشته شد، و برای بررسی تأثیر اجرای این راهکارها مجددا پوشش خبرگزاری ها در بازه زمانی سه ماه در سال ۹۸ (بازه زمانی مشابه سال ۹۷) مورد بررسی قرار گرفت.

یافته های این مرحله از مطالعه نشان داد که تعامل بهتر بخش رسانه با بخش بهداشت و ارتقای سلامت و آموزش خبرنگاران در مورد اهمیت اولویت پیشگیری و بهداشت به درمان، باعث افزایش بیش از دو برابر و نیم سهم مطالب پیشگیری نسبت به زمان مشابه قبلی در خبرگزاری های مورد مداخله بود.

این مطالعه نشان می دهد، اگرچه پوشش مطالب سلامت به خصوص در بعد پیشگیری وضعیت مطلوبی ندارد اما این وضعیت قابل بهبود است و می توان از ظرفیت موجود خبرگزاری ها استفاده بهینه تری برای آموزش بهداشت و ارتقای سلامت جامعه نمود، بشرطی که تعامل بهتری بین حوزه سلامت و رسانه صورت بگیرد.

متعاقبا مهمترین راهکارها شامل ارتقای مهارت های عملکردی ذیربطان، تغییر رویکرد ارتباطی و آموزش بود. لازم به ذکر است که بخشی از نتایج حاصل از مطالعه در مجله بین المللی Health Education  با عنوان چرا خبرنگاری پزشکی بر خبرنگاری بهداشت غلبه دارد: توصیه های تفکر سیستمی برای ایجاد رسانه های ارتقا دهنده سلامت ("Why medical journalism wins public health journalism: systems thinking recommendations for  Health-promoting media". ) منتشر شد.

با توجه به نتایج حاصل از این مطالعه می توان گفت که وضعیت نامطلوب کنونی تنها به دلیل عملکرد ناکافی رسانه ها نیست بلکه حوزه بهداشت و سلامت نیز از ظرفیت رسانه ها در افزایش دانش بهداشتی، ارتقای سلامت و نهادینه کردن فرهنگ سلامت و ایجاد و تغیر قوانین موثر بر سلامت در جامعه غفلت کرده اند.

عدم وجود مطالعات جامع قبلی در زمینه پوشش رسانه ای مطالب سلامت می تواند تأییدی بر مورد غفلت واقع شدن نقش رسانه در ارتقای سلامت در میان محققین دانشگاهی باشد.

شرایط جهان گیری کرونا بیش از پیش اهمیت و اولویت و هزینه اثر بخش تر بودن اقدامات پیشگیری نسبت به درمان را ثبات کرده است، لذا وقت آن است تا نظام سلامت و جامعه رویکرد صرف پزشکی را با رویکرد جامع تر بهداشت و ارتقای سلامت جایگزین کند.