«سفردورودراز به وطن» بعد از ۶۳ سال دوباره چاپ شد

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا یوجین اونیل (۱۸۸۸ تا ۱۹۵۳) نامی مطرح در تئاتر قرن بیستم است. وی از والدینی ایرلندی‌تبار و پدری هنرپیشه تئاتر در هتلی در محله برادوی نیویورک متولد شد، کودکی و اوایل نوجوانی‌اش را همراه با پدر و مادرش در سفرهای دورودراز برای اجرای تئاتر گذراند، به مدارس شبانه‌روزی رفت، سال‌ها در جست‌وجوی معنای انسانیت و زندگی سفرهای طولانی کرد، مشاغل مختلف از استخراج طلا در معادن هندوراس تا ملوانی و روزنامه‌نگاری را آزمود و بعد از دوره‌ای استراحت اجباری به دلیل ابتلا به بیماری سل نوشتن را آغاز کرد؛ پنجره‌ای رو به جاودانگی که برای وی همزمان افتخارات زیادی از جمله چهار جایزه پولیتزر و جایزه نوبل ادبیات (۱۹۳۶) را به ارمغان آورد.

ذهنی خلاق و روحی ناآرام

اونیل از اواسط دهه سوم زندگی (۱۹۱۴) نویسندگی را آغاز کرد و در قریب به نیم قرن نویسندگی نزدیک به ۵۰ نمایشنامه تک‌پرده و چندپرده‌ای از خود به جای گذاشت. اما این ذهن سرشار از داستان و نمایش از نظر جسمی و در زندگی خانوادگی به آن اندازه خوش‌شانس نبود؛ سه بار ازدواج کرد و هر بار بعد از چندی ناکامی را چشید، پسرش یوجین اونیل دوم از همسر اولش در سال ۱۹۵۰ به دلیل سال‌ها افسردگی و اعتیاد خودکشی کرد، دخترش اونا یونیل از همسر دومش در ۱۸ سالگی با چارلی چاپلین (۱۸۸۹ تا ۱۹۷۷)، هنرپیشه مشهور انگلیسی، ازدواج کرد، رنجش یوجین اونیل از این وصلت باعث شد تا پایان عمر او را نبیند، شین اونیل پسر دیگرش از همسر دومش به گرداب اعتیاد افتاد و سال‌ها بعد خودکشی کرد و اونا اونیل که توسط پدر از ارث و دیدار با او محروم شده بود، تنها وارث او ماند.

اونیل با توجه به بیماری‌های پیشین، افسردگی و اعتیاد به الکل از ۱۹۵۰ به بعد با مشکلات بیشتری از جمله ابتلا به پارکینسون نیز دست و پنجه نرم می‌کرد. وی که در سال‌های پایانی عمر توان نوشتن را از دست داده بود در نهایت همانطور که در هتلی در برادوی متولد شده بود در اتاقی در هتل شرایتون شهر بوستون ایالت تگزاس آمریکا دنیای فانی را ترک کرد.

سه نمایش تک‌پرده‌ای در یک اثر

سه نمایشنامه تک‌پرده‌ای که در این کتاب گرد آمده‌اند شامل سفر دورودراز به وطن (The Long Voyage Home)، در منطقه جنگی (In the Zone) و در راه کاردیف (Bound East for Cardiff) طی سال های ۱۹۱۶ تا ۱۹۱۷ نوشته شده و جزء اولین آثار اونیل به شمار می‌آیند.

نمایش‌نامه در راه کاردیف به عنوان نخستین اثر اونیل در تئاتر بارانداز؛ کلبه ماهیگیری محقری در اسکله شهر پرووینستاون (Provincetown ) ایالت ماساچوست آمریکا تابستان ۱۹۱۶ روی صحنه رفت و مقام او را به عنوان یک نمایشنامه‌نویس واقعی در محافل هنری امریکا ثبت کرد و از آن پس همراه با در منطقه جنگی سال ۱۹۱۷ و سفر دورودراز به وطن سال ۱۹۱۸ بارها یک جا روی صحنه آورده شد (ص. ۴۰).

این سه نمایشنامه همراه با نمایشنامه‌های تک‌پرده‌ای دیگری چون روغن (۱۹۱۷)، آن جا که علامت‌گذاری شده (۱۹۱۸) و طناب (۱۹۱۸) در شمار بهترین آثار مربوط به دریای اونیل است که زندگی رقت‌بار و جانگذار ملوانان را نشان می‌دهد و برگرفته از تجربه زیسته اونیل در سال‌های جوانی و هنگامی است که ملوانی را می‌آزمود. شیوه بیانی که در نوشتن این نمایش‌نامه‌ها به کار رفته است بسیار ساده و عامیانه است و اصالت تکلم ناویان به طرزی در آن حفظ شده است که خواننده برای خواندن و فهمیدن آن با اشکالات زیاد روبرو می‌شود. (همان) 

سفر دورودراز به وطن که اول بار سال ۱۳۳۷ توسط انتشارات نیل به بازار عرضه شد و اخیرا به همت انتشارات نریمان در ۱۵۲ صفحه جامه کتاب پوشیده، با سخنرانی جورج کوئین‌بی (George Queenby) در باشگاه نفت آبادان به سال ۱۳۳۵ آغاز می‌شود. کوئین بی استاد امریکایی تئاتر ادارۀ کل هنرهای زیبا بوده که در مقطعی طی سال‌های ۱۳۳۵ تا ۱۳۳۷ در ایران کلاس‌های آموزشی را در این ادارۀ کل برگزار کرده است. وی البته بار دیگر بعد از دو سال به ایران برمی‌گردد و با همکاری دانشجویانی که تربیت کرده بود مانند جعفر والی، فهمیه راستکار، بیژن مفید و هوشنگ لطیف‌پور چند اثر از جمله نمایش‌نامه سفردورودراز به وطن از یوجین اونیل را نیز اجرا می‌کند. 

وی در این سخنرانی با تعریف هنر تئاتر بحث خود را به وضعیت تئاتر در آمریکای آن روز (حدود دهه ۴۰ میلادی) می کشاند و می‌گوید: امروزه، سه گروه نمایش‌دهنده متفاوت و مشخص در آمریکا وجود دارد: گروه‌های حرفه‌ای، گروه‌های ملی و گروه‌های دانشگاهی. و هم چنین سه گروه دیگر که از تلفیق ذوق و سلیقه منابع قبلی به وجود می‌آیند: گروه تئاتر تابستانی، گروه نمایش‌های تاریخی و گروه شرکت سهامداران شهری. (ص. ۱۳)

کوئین‌بی در ادامه و پس از شرح وضعیت هر یک از این گروه‌های تئاتری در آمریکا به نمایشنامه‌نویسان این کشور می‌پردازد و توضیح می‌دهد: تا جنگ جهانی اول، تئاتر کشور ما بیشتر تابع نمایش‌نامه‌نویسان خارجی بود. به استثنای کتاب کلبه عمو تام که علیه بردگی و اسارت سیاه‌پوستان آمریکا نوشته شده بود و مشهورترین نمایش‌نامه قرن ۱۹ به شمار می‌رفت، نمایش‌نامه نویسان وطن ما آثار نویسندگان انگلیسی و فرانسوی را سرمشق خود قرار داده و از آن‌ها اقتباس می‌کردند (ص. ۲۱). سپس سراغ اونیل می‌رود و نسبتا به تفصیل خصوصیات کارهای وی را تشریح می‌کند و می‌نویسد: تئاتر آمریکا، خیلی بیش از خدمات فکری و ادبی اونیل به او مدیون است. او نخستین کسی است که تئاتر را از قید محدودیت گفتار مودبانه دوره ویکتوریا آزاد ساخت. (ص.۲۲)

بعد از این سخنرانی و قبل از آغاز نمایشنامه‌ها خواننده با نوشتاری حدودا بیست‌صفحه‌ای روبروست که طی آن جزئی‌تر با اونیل، فرازوفرود زندگی و کارهایش آشنا می‌شود که در پایان ۳ ژوئن ۱۹۲۷ تاریخ خورده ولی این تاریخ تا حدی عجیب است زیرا متن روایتگر زندگی اونیل است که سال ۱۹۵۳ درگذشته و هم معلوم نیست نوشته کیست و در مقدمه بسیار کوتاه ناشر هم توضیحی در مورد این نوشتار داده نشده است. 

اثری از زوج مترجم؛ صفدر تقی‌زاده و محمدعلی صفریان

صفدر تقی‌زاده (متولد ۱۳۱۱) نامی مشهور در عرصه ترجمه ادبی امروز ایران است، وی که دانش‌آموخته ادبیات انگلیسی است و در دانشکده نفت آبادان نیز تحصیل کرده با محمدعلی صفریان (۱۳۰۸ تا ۱۳۶۷) دیگر مترجم این اثر در دانشکده نفت آبادان آشنا و دوست می‌شود و اولین همکاری آنها در ترجمه نمایشنامه ای برای اجرا در روز دانش‌آموختگی صورت می‌گیرد و بعدها با ترجمه آثار مختلفی از جمله مرگ در جنگل از شرود اندرسن، اهریمن پیر از پرل باگ و چندین نمایشنامه دیگر از اونیل ادامه می‌یابد تا وقتی صفریان اواسط دهه ۶۰ از ایران مهاجرت و بر اثر سکته قلبی در سن ۵۸ سالگی در آمریکا درمی‌گذرد در حالیکه هنوز آثار چاپ نشده زیادی داشته است. البته صفریان غیر از تقی زاده با مترجم های دیگری نیز همکاری داشته است.

تقی‌زاده جایی در مورد شیوه کاری با صفریان گفته است: «به این صورت بود که دو سه صفحه را بنده ترجمه می‎ کردم و دو سه صفحه را صفریان. بعد هر کدام ترجمه دیگری را می‎ برد و می‎خواند و نکاتی که به نظرش می ‎رسید یادداشت می ‎کرد. بعد این نکات را با هم مرور می‎ کردیم و باز مطلب را از نو می‎ خواندیم و پاک‎نویس‎ می‌‎کردیم. کار وقت‎گیری بود، اما ترجمه نسبتاً دقیق و رضایت ‎بخش از آب درمی ‎آمد». 

تقی زاده غیر از مترجم به نوعی منتقد ادبی و نظریه‌پرداز نیز هست و سابقه تدریس در دانشگاه های مختلف از جمله علامه طباطبایی و شهید بهشتی و تهران را نیز در کارنامه خود دارد. 

هر سه نمایشنامه در این کتاب مطابق روال معمول با معرفی شخصیت‌ها و صحنه شروع می‌شوند و بعد در حدود ۳۰ صفحه خواننده را با خود به سفری در ذهن اونیل می‌برند. سفر دورودراز به وطن اخیرا در ۱۵۲ صفحه توسط انتشارات نریمان و در ۱۱۰۰ نسخه روانه بازار کتاب شده است.