آنچه از زمین‌لرزه سی‌سخت نمی‌دانیم!

به گزارش ایرنا، برخی از شاهدان می گویند قبل از زلزله صدایی مانند انفجار شنیده اند و برخی هم مدعی هستند که در آن لحظاتی که زمین لرزه آمد در حالی که برق ها به صورت سراسری قطع شده بود آنها نورهایی در سمت کوه دنا دیده اند.

در این میان برخی دیگر این دیده ها و شنیده ها را ناشی از ترسهای مردم می دانند. به عقیده مردم زمین لرزه ۵.۶ ریشتری که شامگاه ۲۹ بهمن رخ داد متفاوت از همه حوادث طبیعی است که تجربه کرده اند. سال ۶۸ هم زمین لرزه ای با شدت ۵.۳ در مقیاس ریشتر رخ داده است که بر اساس گفته های مردم آن زمین لرزه هم خسارت جانی نداشت اما خانه ها در سطح وسیعی  تخریب شدند و بر همان اساس پس از آن مردم در ساخت خانه ها دقت زیادی کردند. زمین لرزه بعدی نیز مربوط به سال ۹۷ بود که خسارات آن در بویراحمد بیشتر از دنا بود. اما زمین لرزه بهمن ماه تفاوتی اساسی با زمین لرزه های سی سخت داشت و آن هم نوع و حجم خسارتی است که به بار آورد.

در این زمین لرزه گویی خانه ها به بالا پرتاب شده اند و دوباره به سر جای خود برگشته اند و همین هم باعث شده دیوارها ترک های عمیق برداشته و متلاشی شوند.برای بسیاری این سئوال به وجود آمده که زلزله ۵.۶ ریشتری شهر سی سخت چر این حجم از خسارت را به وجود آورده است؟ همه این سوالات ما را بر آن داشت تا گفتگویی با دکتر روح الله تقی زاده متخصص لرزه نگاری داشته باشیم.

چرا خسارت زلزله بالا بود؟

تقی زاده درباره چرایی بالا بودن حجم خسارت ها می گوید: عمق زلزله یکی از پارامترهای تاثیر گذار در میزان خسارت است.هر چقدر زمین لرزه در اعماق بیشتر رخ دهد، انرژی رسیده به سطح زمین در همان منطقه لرزه‌خیز، کمتر است و در نتیجه، خطر ناشی از بروز آن و خسارات ایجاد شده نیز کمتر خواهد بود. عمق بیشتر زلزله‌ها در ایران در اکثر موارد زیاد نیست و بیشتر زلزله‌های مهم و مخرب ایران در عمق‌هایی بین ۸ تا ۲۰ کیلومتر رخ داده‌اند. وقتی زلزله‌های بزرگ در عمق زیاد اتفاق می‌افتد، انرژی رسیده از آنها به سطح زمین خیلی کمتر می‌شود.

وی گریزی هم به دو زلزله منجیل و بم می زند و می افزاید: زلزله منجیل در عمق ۱۸-۱۹ کیلومتر و بزرگای ۷.۲ریشتر رخ داد. وقتی انرژی این زلزله به سطح زمین رسید، شتاب سه دهم G  ثبت شد. اما زلزله بم در عمق ۸.۵ کیلومتر با بزرگای ۶.۵ رخ داد و در سطح زمین شتاب هشت دهم G ایجاد کرد که به علت بالابودن مولفه عمودی شتاب  بعضی مردم به هوا پرتاب می‌شدند ولی در زلزله منجیل مولفه افقی شتاب زلزله بیشتر بود و افرادی بوده‌اند که توانستند در لرزش‌های اولیه حاصل از ثانیه‌های اولیه رسیدن موج در روستای پاکده، خود را از اتاق به در خانه برسانند؛ ولی با لرزه دریافتی بعدی، از آنجا به درون منزل پرتاب شدند.

تقی زاده تاکید می کند: انرژی آزاد شده  زلزله ۶ ریشتری ۳۲ برابر انرژی آزاد شده زلزله ۵ ریشتری است و به همین دلیل زلزله های که شدت بالای ۵ ریشتر دارند آثار بسیار مخربی می توانند داشته باشند.

وی می گوید: انرژی آزاد شده یک زلزله پنج ریشتری معادل انرژی آزاد شده ناشی از سی هزار تن ماده منفجره تی ان تی است در صورتی که انرژی آزاد  شده ناشی از زلزله ۶ ریشتری معادل انرژی ناشی از انفجار ۵ میلیون تن ماده منفجره تی ان تی است.

زمان عنصر مهم در حجم خسارت

وی ادامه می دهد: مدت زمان وقوع زمین لرزه نیز در میزان خسارتی که به جود می آید تاثیر گذار است که مدت زمین وقوع این زمین لرزه به نسبت گذشته بیشتر بود و همین هم می تواند عاملی باشد که خسارت ها را افزایش داده باشد.

این کارشناس، شتاب را از پارامترهای موثر در زلزله عنوان می کند و می گوید: شتاب زمین لرزه شهر سی سخت ۴۵ صدم شتاب جاذبه بود که شتاب قابل توجهی محسوب می شود.

مبنای علمی شنیدن صدا در هنگام زلزله

وی درباره صداهایی که مردم شنیده اند نیز می گوید: معمولا حرکت سنگ‌ها و لایه‌ها و برخورد شدید آنها به همدیگر و شکستگی ناگهانی انها باعث می‌شود هنگام زلزله صدایی شنیده شود.

این که گذشتگان می گویند قبل از  وقوع زلزله حیوانات رم و فرار می کند دقیقا مبنای علمی دارد و ناشی از همین صداهای وقوع  زلزله است که چون حس شنوایی حیوانات قوی تر از انسانها است بنابراین حیوانات با شنیدن کمترین صدای ناشی از وقوع زلزله دچار ترس می شوند.

تقی زاده ادامه می دهد: این صداها ، غیر از صداهای ناشی از آثار زلزله مثل تخریب ساختمانها و نظایر آنها است. صداهای زلزله در بعضی موارد شبیه رعد و گاهی نیز نظیر صدای وزش باد ، انفجار گلوله‌های بزرگ توپ و مانند آن است. تولید این صداها به خاطر ایجاد امواج ارتعاشی است که در اثر زلزله به وجود می‌آیند ولی فقط در بعضی موارد فرکانس آنها در حد شنوایی گوش انسان و حیوانات است. اینها عواملی است که  اساسا هم جزو راه‌های پیش‌بینی زلزله است . صداهای شکسته شدن سنگ ها، شبیه انفجار است و به ویژه در شب هنگام موجب هراس و نگرانی مردم شده است.

آیا هنگام زلزله نور تولید می شود؟

وی درباره ادعای دیدن نور هم می گوید:  در هنگام وقوع زلزله آثار نور مثل نور افشانی در آسمان ، برق ، جرقه‌های نورانی و نظایر آن نیز مشاهده می شود . در هنگام زلزله،به سنگ ها تنش وارد می شود و در نتیجه بارهای الکتریکی ایجاد می شود. سنگ های "آذرین بازالت" و "گابرو" نیز با رسیدن موج زلزله، بارهای الکتریکی موجود در خود را آزاد می کنند این سنگ ها از طریق دایک ها (مذابی که در راستای گسل های عمودی سرد شده) بار الکتریکی را در مسیر خود هدایت می کنند. این بارهای الکتریکی با تولید ماده ای که با سرعت های بسیار بالا حرکت می کند، بر روی زمین ممکن است منفجر و شعله ور شود.

به گفته تقی زاده  نتیجه این فرآیند، تخلیه بار الکتریکی در هوا است که موجب مشاهده نورهای رنگارنگ در هنگام زلزله می شود.

این کارشناس لرزه نگاری یادآوری می کند معمولا صدا و نور در تکانها و زلزله های با شدت بسیار زیاد مثلا بالای ۶ ریشتر ممکن است قابل مشاهده باشد ولی در زلزله سی سخت نمی توان گفت مردم الزاما نور و یا صدا مشاهده یا شنیده اند. ضمن اینکه اگر مردم محلی این احساس را داشته اند می تواند طبیعی و حتی وقوع هم داده باشد.

وی در پاسخ به این سوال که  آیا امکان وقوع زمین لرزه های بزرگتری هم وجود دارد می گوید: نمی توان با قطعیت زمان و مکان وقوع یک زمین لرزه را پیش بینی کرد اما مطالعه زلزله هایی که در صد سال اخیر به وقوع پیوسته نشان می دهد هر زلزله اصلی شامل پیش لرزه  با شدت کم، زلزله اصلی قوی و پس لرزه های کم است.

وی ادامه می دهد: در زمین لرزه روز ۲۹ بهمن شهر سی سخت نیز همین الگو وجود داشت یعنی عصر روز ۲۹ بهمن زمین لرزه ۲.۸ ریشتری ثبت شده و بعد زمین لرزه اصلی ۵.۶ ریشتری و پس از آن نیز زمین لرزه ها کمتر از ۳.۶ ریشتر بود.

تقی زاده می گوید: بررسی این زمین لرزه ها نشان می دهد که پس از زمین لرزه اصلی شاهد سیر نزولی بوده ایم که به احتمال زیاد زمین لرزه بزرگتر از ۵.۶ نخواهیم داشت.

تقی زاده جهت وقوع زلزله و ساعت وقوع را نیز در خسارت بار بودن زلزله مهم می داند و گفت:هنوز جهت وقوع زلزله سی سخت تحلیل نشده است که باید بر اساس تخریب های رخ داده آن را بررسی کرد.

ساعت ۲۲:۰۵ روز ۲۹ بهمن ماه، زمین لرزه ای با قدرت ۵.۶ ریشتر در عمق هشت کیلومتری زمین، شهر سی‌سخت در استان کهگیلویه و بویراحمد را لرزاند که در این حادثه ۶۳ نفر از هموطنان مصدوم شدند.

این زمین لرزه در شهرهای یاسوج، گچساران و دهدشت هم احساس شد.

۱۲ اردیبهشت سال ۹۷ نیز زمین لرزه ای به بزرگی ۵.۶ ریشتر در شهرهای یاسوج و دنا اتفاق افتاد و خساراتی به هر دو شهرستان وارد شد.

سی سخت با ۷ هزار نفر جمعیت در ۳۵ کیلومتری غرب یاسوج قرار دارد. بر اساس گزارشها ۷۸ روستای شهرستان دنا در زلزله خسارت جدی دیده اند.