به گزارش ایرنا؛ چه به سیستان سفر کرده باشید و یا نه، اگر اندکی در کتب تاریخی روایت‌های قبل از اسلام و هزاره‌های قبل از میلاد مرور کنید نقطه‌ای متفاوت نظر شما را جلب خواهد کرد این نقطه همان کوه سیاه رنگ برآمده در دشت سیستان و جوار تالاب بین‌المللی هامون بوده که بر این دشت وسیع سنجاق شده است.
در بالای این کوه آثاری از دوران اشکانیان، ساسانیان و دوران اسلامی به جای مانده که کهن دژ، قلعه کک کهزاد، قلعه چهل دختران، بقایای راه قدیمی، حصارهای مختلف، قبور سنگی، چند زیارتگاه اسلامی و قبرستان دوره میانه اسلامی قرار دارد که اهمیتش را برای میراث‌شناسان این سرزمین و محلی‌های دوچندان کرده است.
قبل از انقلاب کاوش‌های باستان‌شناسی کوه خواجه به دست آلمانی به نام هرتسفلد انجام و در کتاب «سکستان، ایران شرق باستان و تاریخ باستان‌شناسی ایران» به گوشه‌هایی از نتایج این شناخت باستانی اشاره شد.
بعد از انقلاب نیز حوالی سال‌های ۷۰ این کاوش‌ها در کوه خواجه اتفاقات جدیدی رقم زد و یکی از استراتژی‌ترین و در عین حال متفاوت‌ترین مکان‌های باستانی در جنوب شرق کشورمان به ثبت رسید.
در دهه ۸۰ تا امروز به دلیل پیوند برقرار کردن این مکان با اعتقادات دینی مردم منطقه سیستان و همجواری با هامون و آثاری که در آن از گذشته‌های باستانی وجود داشت تبدیل به مکان گردشگری و تفریحی منحصر به فرد در شمال سیستان و بلوچستان شد.
گفته می‌شود آثار باستانی و تاریخی فرهنگ و هویتی ملی است که باید سال‌ها حفظ شود تا آیندگان نیز از وجود و سرگذشت هویتی و ملی آنان تجربه‌ها بیاموزند و در حقیقت گذشته زنده را به نسل‌های آینده نشان دهند اما این روزها فعالان میراث فرهنگی و زنده نگاه‌داران این میراث کوه خواجه را در معرض نابودی می‌بینند این در صورتی است که طیف مقابل بر وجه بهسازی تاکید کرده و آن را از المان‌های ایجاد رفاه برای مردم منطقه معرفی می‌کند تنقاتضی که سبب شد در این گزارش در مصاحبه با این ۲ طیف ابعاد مختلف را روشن کنیم.
ساخت‌وساز و انطباق با میراث فرهنگی
حفاظت از آثار تاریخی - فرهنگی در طول تاریخ خود از منظرهای مختلفی مورد بررسی قرار گرفته گاه از نگاه هنری، علمی و گاهی نیز فرهنگی؛ گروه اول مورد نظر ما در این گزارش که در جهت حفاظت از این چند بعد هستند عقیده دارند ساخت و سازها در کوه خواجه باید منطبق با میراث فرهنگی و آیین حفظ آثار باشد.
یکی از دوستداران میراث فرهنگی در منطقه سیستان به خبرنگار ایرنا گفت: هر گونه ساخت و ساز در فضای کوه خواجه براساس کار کارشناسی و نظر میراث فرهنگی باید انجام شود چرا که ایجاد جاده دسترسی به بالای کوه خواجه باعث تخریب میراث فرهنگی و طبیعت بکر بالای کوه می شود.
صادق نخعی با بیان اینکه بالای کوه ظرفیت تعداد زیاد ماشین را ندارد و باعث تخریب میراث فرهنگی می‌شود افزود: جاده زابل به کوه خواجه بویژه از روستا فیروزه‌ای به طول ۱۷ کیلومتر تا پای کوه خواجه از وضعیت بسیاری بدی برخوردار است که مطالبه عمومی مردم تسطیح و دو بانده کردن این جاده است.
وی بیان کرد: باید کمربند دور کوه خواجه که تسطیح آن از سال‌های گذشته آغاز شده را تکمیل کنند چراکه در شرق این کوه طبیعت و مناظر زیبا برای جذب گردشگر وجود دارد.
این دوستدار میراث فرهنگی تاکید کرد: به طور قطع جاده دسترسی به بالای کوه خواجه از منطقه تاریخی قلعه کاخا تا آرامگاه خواجه باعث تخریب چشم‌انداز کوه و دافع گردشگری می‌شود.
وی ادامه داد: در اردیبهشت سالجاری نامه‌ای از سوی جمعی از فعالان محیط زیست و فعالان اجتماعی منطقه سیستان به فرمانداری هامون و دفتر یکی از نمایندگان مردم این منطقه در مجلس شورای اسلامی در خصوص عواقب ایجاد دسترسی به بالای کوه خواجه داده و پیشنهادات نیز برای ایجاد زیرساخت‌ها و ورود گردشگر ارائه شده است.
نخعی با بیان اینکه مدیران و نمایندگان مردم برای هر اقدامی از نظر کارشناسان بومی و محلی استفاده کنند تاکید کرد: طرح مدون گردشگری برای توسعه کوه خواجه از سوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تدوین شده که می تواند الگویی برای برنامه ریزی درست در این محوطه تاریخی بود.
جاده مدرن در عرصه بنا تاریخی درست یا غلط؟
مدیر پایگاه ملی کوه خواجه که با جاده دسترسی به بالای کوه خواجه مخالف بود بیان کرد: ایجاد جاده مدرن دسترسی به بالای این کوه که در عرصه بنای تاریخی وجود دارد ممنوع است و هر چه سریعتر باید متوقف شود.
حسین سرحدی افزود: هر گونه برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در خصوص سه اثر شهرسوخته، کوه خواجه و بمپور سیستان وبلوچستان در شورای راهبردی وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مطرح می‌شود.
وی با بیان اینکه پیشنهادات جامع در شورای راهبردی مطرح شده و آن‌ها با ایجاد جاده کمربندی دور کوه خواجه را با ارائه نقشه جامع را تایید کردند ادامه داد: حفاظت از میراث فرهنگی برای ما مهم‌تر از گردشگری است اما ما مخالف کار کردن نیستیم.
مدیر پایگاه ملی کوه خواجه با اشاره به اینکه با ایجاد جاده دسترسی به بالای کوه خواجه که در عرصه کوه است و در این باره هیچ نظر خواهی از ما نشده گفت: بالای کوه آثار تاریخی زیادی وجود دارد که با افزایش تردد خودرو این آثار نابود می‌شود به طوریکه این جاده هیچ سودی برای رونق گردشگری ندارد.
ضرورت راه دسترسی بالای کوه خواجه
در کنار طیف مخالف با اجرای پروژه راه‌سازی و بهسازی در مسیر کوه خواجه راهداری سیستان و بلوچستان به عنوان متولی اجرای این کار نظر متفاوتی داشت.
مدیرکل راهداری و حمل و نقل جادهای سیستان و بلوچستان در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا از آغاز عملیات پروژه روکش آسفالت مسیر دسترسی به بنای تاریخی و باستانی کوه خواجه سیستان به منظور فراهم شدن زمینه تردد روان گردشگران توسط راهداران این اداره کل خبر داد و گفت: کوه خواجه سیستان با دارا بودن بناهای تاریخی دیدنی نظیر آرامگاه خواجه غلطان، زیارتگاه پیرگندم بریان، کهن دژ، کک کهزاد، کچک چهل دختران و تپه گچی همواره پذیرای خیل عظیمی از گردشگران است که از راه دسترسی مناسبی برخوردار نبود.
ایوب کرد ادامه داد: با پیگیری‌های انجام شده این اداره کل و نمایندگان منطقه سیستان در مجلس شورای اسلامی پروژه راه روستایی و مسیر دسترسی به این کوه به طول افزون بر یک کیلومتر تعریف و در کمیسیون عمران و تلفیق مجلس ردیف اعتباری برای آن به ویژه تامین قیر مورد نیاز برای اجرای عملیات روکش آسفالت لحاظ شد.
وی با بیان اینکه در این راستا با تامین قیر مورد نیاز، عملیات روکش آسفالت این‌پروژه مهم توسط راهداران این اداره کل آغاز شد تصریح کرد: همچنین با برنامه‌ریزی‌های انجام شده مقرر است قسمت انتهایی دسترسی به این کوه که نقطه سخت گذر محسوب می‌شود نیز با امکانات راهداری این اداره کل بازگشایی شود تا مسافران و گردشگران پایان سالجاری با اتمام این پروژه مهم راهداری به راحتی به بناهای تاریخی موجود در این کوه باستانی دسترسی پیدا کنند.
وی از حمایت‌های نمایندگان مردم سیستان و بلوچستان در مجلس شورای اسلامی برای اجرای این پروژه مهم قدردانی و ابراز امیدواری کرد با فراهم شدن مسیر دسترسی مطلوب به این بنای تاریخی آرامش بیشتری برای گردشگران و توریست‌های به وجود آید.
تناقضات مجموعه میراث فرهنگی
نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با خبرنگار ایرنا گفت: در مجموعه تاریخی و گردشگری کوه خواجه سالهاست اقدامی انجام نمی شود و این مکان رها شده به طوری که تناقضات میان مجموعه میراث فرهنگی باعث بازگشت اعتبارات می‌شود.
محمد سرگزی افزود: چندی پیش مسوولان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری سیستان و بلوچستان با پیشنهاد برنامه جامع گردشگری کوه خواجه و پیگیری اختصاص بودجه به من مراجعه کردند.
وی تصریح کرد: بعنوان نماینده مردم و مطالبه عمومی به این موضوع ورود و جاده دسترسی به کوه خواجه به طول ۲/۳ کیلومتر با اعتبار چهار میلیارد تومان برای آن پیش بینی و اختصاص پیدا کرد به طوری که تاکنون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اعتباری برای کوه خواجه اختصاص نداده است.
نماینده مردم حوزه انتخابیه زابل در مجلس شورای اسلامی تصریح کرد: هم‌اینک تسطیح و آسفالت رینگ تا پای کوه توسط اداره کل راهداری و حمل و نقل جادهای سیستان و بلوچستان در حال انجام است.
وی ادامه داد: اگرد تردد در بالای کوه خواجه باعث تخریب بنای تاریخی و طبیعت آن می شود میراث فرهنگی با ایجاد پارکینگ، سنگ فرش کردن مسیر بالای کوه را مدیریت و کنترل کند.
سرگزی با بیان اینکه مجموعه کوه خواجه به یک خرابه تبدیل شده و هیچ اقدامی برای آن انجام نشده است تاکید کرد: میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اقدامات انجام شده در محوطه تاریخی و گردشگری کوه خواجه را برای مردم توضیح دهد تا مردم تصمیم گیری کنند تا این مجموعه برای بهبود دسترسی گردشگری چه اقداماتی انجام داده است.
توقف عملیات دسترسی به کوه خواجه
مدیرکل میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان با اشاره به توقف عملیات دسترسی به کوه خواجه در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا اظهارداشت: هیچ‌گونه کار غیرقانونی و دخل و تصرفی در منطقه کوه خواجه انجام نشده است.
علیرضا جلالزایی خاطرنشان کرد: عملیات جاده دسترسی به کوه خواجه متوقف شده و منتظر تشکیل شورای راهبردی این کوه هستیم که بر مبنای تصمیمات آن اعلام نظر فنی و دقیق برای ادامه کار انجام شود.
حفاظت یک برساخت فرهنگی
حفاظت از آثار باستانی و تاریخی یک برساخت فرهنگی و مبتنی بر معیارهای فرهنگ خاص خود نزد هر قوم و ملت بوده پس ما انسان‌های این دوره به عنوان حفاظت‌گر این آثار یک کنشگر فرهنگی هستیم که بایـد بـا معیارهـا فرهنگی و با نگاه عمیق تاریخی با مسائل روبه روشویم.
در این گزارش چه آن‌ها که موافق راه‌سازی در مسیر کوجه خواجه بودند و چه آن‌ها که مخالف هر ۲ طیف کنشگران فرهنگی همین جامعه هستند گروهی در طلب آسایش و رفاه بیشتر مردم در تفریح با پیش‌فرض‌های زندگی امروزی و گروهی در حفظ آثار باستانی و هویت نشات گرفته از آن با پیش‌فرض‌های حفظ میراث فرهنگی هستند اما در این بین باید توجه کرد هزینه فرصت این اتفاق چیست و با ایجاد این جاده چه چیزی به دست می‌آید و چه چیزی از دست می‌رود.
نظر شما