زمزمه های محصور شدن محوطه تئاتر شهر، این روزها به اخباری برای رسانه ها تبدیل شده و علاقه مندان به قلب و مرکز تهران، به دنبال آن هستند که آیا، قلب تهران همچنان خواهد تپید یا از حرکت باز خواهد ایستاد.
نخستین واکنش رسمی به این زمزمه‌ها را «علی اعطا» عضو و سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران داشت؛ وی با انتشار مطلبی در صفحه توییتر خود از تلاش برای محدود شدن محوطه تئاتر شهر گلایه کرده و گفته بود: «حصر تئاتر شهر تیر خلاص به قلب فرهنگی پایتخت است.»
او در این خصوص و در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، با بیان اینکه ساختمان تئاتر شهر از چند منظر مهم است، گفت: به لحاظ کارکردی این مکان، کانون اصلی هنر نمایش و به عنوان مهمترین مرکز تئاتر کشور، در طی پنج دهه مطرح بوده است.
اعطا اظهار داشت: از سویی به لحاظ معماری نیز، این بنا به عنوان یکی از آثار مهم و ارزشمند معماری معاصر شناخته شده و از معدود بناهای معاصر به شمار می رود که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
او تاکید کرد: نکته سوم آنکه، محوطه تئاتر شهر، کانون تعاملات اجتماعی است چرا که در قلب فرهنگی تهران و در تقاطع مهمترین خیابان اصلی شمالی - جنوبی یعنی ولیعصر و مهمترین خیابان اصلی شرقی - غربی یعنی انقلاب اسلامی واقع شده و از نقطه نظر فضاهای عمومی شهری، همواره یک عرصه عمومی شناخته شده است.
این عضو شورای شهر تهران یادآور شد: مجموعه این ویژگی ها ایجاب می کند که ما نسبت به این بنا و فضای پیرامون آن حساس باشیم و برای این بنا به عنوان اثری که ثبت ملی شده باید تعیین حریم شود.
اعطا گفت: نکته ای که معمولا مغفول می ماند این است که تعیین حریم نباید به ایجاد حصار تعبیر شود. تعیین حریم به این معنا است که نواحی پیرامون از لحاظ منظرین، فعالیت و عملکرد و نیز ساختار و کالبد باید دارای قواعد مشخصی باشد که حفاظت موثری از آن و محدوده پیرامون آن صورت گیرد، حریم، یک حصار فیزیکی نیست؛ حریم یک مرز نامحسوس است.
او معتقد است که نباید تعیین حریم را مترادف با محصورسازی در نظر گرفت و موجب جداسازی این عرصه از شهر شد.
سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران ادامه داد: دلیل این که این ساختمان در آن نقطه از شهر واقع شده، این است که در پیوند با شهر باشد و اگر امروز حرکتی را بر خلاف مسیر ۵۰ ساله این بنا انجام دهیم و آن را محصور کنیم، حقوق عمومی در برخورداری از فضاهای عمومی شهر را سلب کرده ایم.
اعطا با تاکید بر اینکه باید این فضای شهری را مدیریت کنیم، گفت: نمی شود یک فضا را رها کرد؛ مدیریت نکرد و بعد انتظار داشت که آنجا امن و ایمن باشد و رونق فرهنگی داشته باشد.
وی ادامه داد: بالطبع وقتی فضایی را رها میکنیم و برای مدیریت و بهره برداری از آن برنامه نداریم روشن است نباید انتظار جز ناامنی و نبود امنیت داشته باشیم.
سخنگوی شورای اسلامی شهر تهران اضافه کرد: نباید به سراغ اولین راه حل، حصارکشی رفت و این حق همگانی در برخورداری از فضای عمومی شهر را سلب کرد.
برای اینکه موضوع حصارکشی پیرامون ساختمان تئاتر شهر که این روزها رسانه ها به آن می پردازند را بیشتر مورد بررسی قرار دهیم، به سراغ دکتر «سید امیر منصوری» عضو هیات علمی دانشگاه تهران و مدیر گروه منظر دانشکده معماری رفتیم و درباره تلاش برای حصارکشی پیرامون تئاتر شهر با وی گفتگو کردیم.
او توضیح داد که چهارراه ولیعصر به استناد اسناد مختلف شهرسازی مرکز تهران شناخته شده و اینکه مرکز شهر برای شهروندان چگونه شناخته شود و برای زندگی شهری آنها ایفای نقش کند موضوع علم منظر شهری است.
او در تعریف مرکز شهر به عنوان اصلی‌ترین فضای جمعی شهر توضیح داد: در یک شهر، مرکز شهر، یک عرصه عمومی، مشترک و متعلق به همه اقشار جامعه است که در تمام ساعات شبانه روز به روی همه باز است.
منصوری ادامه داد: حال تصمیم گرفته شده به دلیل نابسامانی هایی که در بخشی از محوطه و عرصه مرکزی تهران وجود دارد، تفکیک صورت دهیم و از طریق حصار کشی و نرده کشی یک موجود یکپارچه و یک واحد به نام مرکز شهر را از درون و بیرون، دو پاره کنیم.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: وقتی این موجود یکپارچه دو پاره شود؛ مدیریت پیدا می‌کند و ساعاتی از روز گروه های اجتماعی نمی‌توانند در قسمتی از فضا حاضر شوند و بر این اساس فضا شخصیت خود را به عنوان فضای شهری و مرکز جمعی از دست می دهد.
به گفته وی، در این صورت فضا، اداری و کارکردی می‌شود که تابع قواعد اداره و کارکرد است نه تابع اقتضای شهری و زندگی اجتماعی شهروندان.
وی با بیان اینکه در هیچ شهری، عرصه ای ارزشمندتر از مرکز شهر، وجود ندارد، گفت: همه شهر های دنیا در تلاشند از طریق ساماندهی، آرایش و طراحی مرکز شهر شخصیت و هویت شهر را ارتقا دهند.
به گفته وی مرکز شهر بهترین جایی است که می‌شود زندگی اجتماعی شهروندان و ساکنان شهر را تقویت کرد و موجب رونق و همبستگی اجتماعی شد.
وی این را هم گفت که مدیریت شهری وظیفه دارد شهر را برای زندگی اجتماعی و تحقق یک جامعه مستحکم آماده و اداره کند.
منصوری معتقد است: هرچه ما شهر را بیشتر پاره پاره و سلول وار کنیم، به جایگزینی و دور شدن شهروندان از یکدیگر دامن زده ایم؛ هر چه فضاهای شهر بیشتر اشتراکی باشد و زمینه تعامل اجتماعی و حضور شهروندان از اقشار مختلف را نیز فراهم کنیم، شهر مدنی تر و دارای هویت شهری قوی تری می‌شود.
او می‌گوید: شهر یک اداره نیست که ما فقط به کارکردهای بخشی آن توجه کنیم؛ بلکه مهمترین رسالت شهر این است که ظرف زندگی و تحقق جامعه است و اگر ما مردم و شهروندان را در فضاهای کار جداگانه و فضای فرهنگی جداگانه قرار دهیم، همان تفکیک کاربری‌هایی را انجام داده ایم که شهرهای مدرن اوایل قرن ۲۰ در پیش گرفتند و بعد از چند دهه فرو ریخت.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در عرصه های شهری و عمومی سیاست اختلاط کاربری ها و چند عملکردی بودن با هدف افزایش تعامل شهروندان پیش گرفته می شود، عنوان کرد: در این شرایط تصمیم به نرده کشی قسمتی از مرکز شهر تهران و جدا کردن بخش مهمی از عرصه مرکز پایتخت یک اقدام شکننده و تضعیف کننده نسبت به ظرفیت های نهفته در مرکز شهر است.
به گفته وی، یک بار با ایجاد زیرگذر چهارراه ولیعصر به مرکز شهر و زندگی اجتماعی در آن آسیب زده ایم و تصمیم جدید، ضربه دوم محسوب می‌شود که باید به شدت از آن پرهیز شود.
ضرورت اصلاح مدیریت پیرامونی مرکز شهر
منصوری با بیان اینکه یادمان نرود که عرصه مهمی مثل مرکز شهر تهران، که پایتخت است باید یک مدیریت مستقل و ساکن در محل داشته باشد، گفت: ما برای یک میدان تره بار که هشت مغازه دارد یک دفتر مدیریت را می‌پذیریم، اما برای یک محلی مانند مرکز شهر که روزانه حدود یک میلیون نفر در آن تردد می‌کنند، هیچ نظام مدیریت مستقل و اختصاصی، نداریم.
او گفت: مرکز شهر ظرفیت زیاد و جاذبه زیادی برای دستفروشان، معتادان و جرایم اجتماعی دارد که آنجا را تصرف کنند؛ اما نمی شود در فضایی با این درجه از اهمیت مدیریت شهری غایب باشد.
به گفته این استاد دانشگاه، به دلیل جاذبه مرکز شهر، کشش برای حضور گروه‌های اجتماعی، گروه های انگلی، فعالیت‌های سیاسی، فعالیت های فرهنگی و فعالیت اقتصادی وجود دارد و مرکز ظرفیت ظرفیت مضاعفی است؛ اما در اینجا مدیریت شهری غایب است و چون مدیریت غایب است، آنارشی و هرج و مرج ایجاد می‌شود.
وی با بیان اینکه برای حل هرج و مرج، فضا را قربانی می‌کنند در صورتی که باید مدیریت را اصلاح کنند، اضافه کرد: مسئله تئاتر شهر مسئله بی کفایتی مدیریت شهری است.
وی معتقد است که چون مدیریت شهری درست وظیفه اش را انجام نمی دهد، هرج و مرج ایجاد می شود و ارشاد یا سایر نهادها می‌گویند می‌خواهیم حصارکشی کنیم.
او یادآور شد که امروزه، مرز زدایی، دکترین شهری است و دنیا به سمت مرز زدایی می رود نه ایجاد مرز های بیشتر.
شهر نیازمند زیرساخت اجتماعی
در ادامه به سراغ دکتر «حسین ایمانی جاجرمی»، مدیر گروه مطالعات توسعه اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران رفتیم و موضوع را از وی پرسیدیم.
او گفت: در سال‌های گذشته شاهد هستم که به تدریج فضاهای عمومی در تهران از سوی بخش‌های خصوصی و یا عمومی تملیک شده و پیاده‌روها کم شدند و فضای عمومی جدید نیز ساخته نشده است.
ایمانی گفت: از طرفی جمعیت تهران افزایش یافته و به دلیل تغییر سبک زندگی و تغییر شیوه زندگی، شهروندان در آپارتمان ها و خانه های کوچک زندگی می کنند و بنابراین تهران نیازمند زیرساخت اجتماعی است.
وی محوطه تئاتر شهر را یک زیرساخت اجتماعی توصیف کرد و گفت: این زیرساخت از نظر فراهم کردن فضا و مکانی برای جامعه مدنی اهمیت دارد و شهروندان بدون اینکه پولی پرداخت کنند، می‌توانند از این فضای عمومی بهره بگیرد.
ایمانی توضیح داد که در این شرایط محصور کردن تئاتر شهر یعنی شهروندان را از این فضا محروم و حق به شهر را نیز محدود کرده ایم.
او با بیان اینکه مسئله تئاترشهر فقط بنای میراثی نیست، گفت: امنیت را نمی‌شود با دیوار کشیدن فراهم کرد، ضمن اینکه تئاتر شهر و پارک دانشجو در سال‌های اخیر دچار برچسب زنی هایی شده است که البته مشخص نیست این برچسب ها چقدر واقعیت داشته باشد.
این استاد جامعه شناسی تاکید کرد: باید به جای اینکه تصمیم برچسب ها و یا انگ ها شویم، ببینیم واقعیت چیست.
به گفته وی هر چه حضور مردم در یک فضا بیشتر باشد امنیت بیشتر می‌شود و با دیوارکشی ناامنی ایجاد میکنیم.
او با یادآوری قدم زدن خود در محوطه پیرامونی پارک شهر، تاکید کرد که عموم شهروندان در این فضا حاضر هستند و ناامنی دیده نمی شود.
او این را هم گفت که دیوارکشی تبعات خواهد داشت و تهران را از یک مکان خاطره محروم کرده و فضای عمومی را برای حضور عموم شهروندان ناامن می‌کند.
تعیین حریم به معنای دیوارکشی نیست
از «مهرداد پولادی» حقوقدان و دبیر کمیته حقوقی شورای شهر تهران هم درباره موضوع زمزمه های حصارکشی پیرامون تئاتر شهر پرسیدیم.
او گفت که میتوان از تئاتر شهر به عنوان میعادگاهی برای قرارهای دوستانه یاد کرد؛ اما گویا این میعادگاه قرار نیست در زمره فضاهای عمومی شهر باقی بماند و به بهانه‌هایی همچون حفظ بنا و حراست از آن قرار است اطرافش دیوار و نرده کشیده شود و آخرین میخ بر تابوت پیاده گزینی در این محوطه زده شود.
او می گوید: تعیین حریم برای بناهایی که مطابق قانون، ثبت ملی شده‌اند وفق بند ۱۲ ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی بر عهده این نهاد است اما حریم به معنای دیوار کشی و محصور کردن بنای ثبت شده نیست بلکه به معنای اعمال قواعدی چون ممنوعیت ساخت و ساز در مجاورت اثر و جرم انگاری در تخریب است.
پولادی با بیان اینکه این روزها جسته و گریخته شنیده می‌شود که برای حفظ بنای تئاتر شهر باید دور آن حصار کشیده شود، می گوید: از طرفی دیگر مراد قانون‌گذار در قانون تازه تصویب حفاظت از میراث فرهنگی در سال ۱۳۹۸ از «حریم بنا»، حفاظت موثر از بنا است و صرف دیوار کشی و جداسازی آن از فضای عمومی مراد قانون‌گذار نبوده است.
به گفته وی، هنگامی که بحث از حریم به میان می‌آید مجموعه‌ای از قواعد مد نظر است که مانع آسیب مادی و معنوی به بنا می‌شود و به بیان دیگر مجموعه اقدامات منظری، ساختاری و عملکردی در عرض یک دیگر مراد قانون گذار است و تعیین حریم می تواند این هدف را محقق سازد.
پولادی به عنوان دبیر کمیته حقوقی شورای شهر تهران عنوان کرد: سیاست شورای شهر تهران در دوره پنجم گسترش پیاده راه ها و افزایش میدانگاه های پیاده بود و این امر در مصوباتی چون بودجه سالانه با اختصاص ردیف هایی به این موضوع پیگیری شده است.
او با بیان اینکه گسترش پیاده راه ها و کاهش پیاده راه ها، دو موضوع درست در مقابل یکدیگر هستند، گفت: این که بنا و محوطه ای در اختیار نهادی باشد دلیل بر تصرف مالکانه بر آن بنا نیست و از سوی دیگر، بر تصرف مالکانه اموال عمومی و دولتی هم قواعدی حاکم است.
پولادی توضیح داد: به طور مثال دولت نمی تواند خرید یا فروش املاک عمومی را همچون مالک خصوصی در قراردادهای رایج عملی کند و بر آن قواعد پیچیده ای چون مناقصه و مزایده حاکم است.
او افزود: بنابراین تصرف مالکانه فضایی چون تئاتر شهر به این معنا نیست که مالک بتواند مانند مالک خصوصی اقدام به تغییرات محیطی در فضای عمومی کند که سال ها به شهر تعلق داشته است.
پولادی با تاکید بر اینکه هر مالکی اعم از خصوصی و دولتی نسبت به ساخت و ساز و دیوار کشی مطابق قانون شهرداری ها باید اقدام به دریافت پروانه کند، گفت: ماده ۱۰۰ قانون شهرداری ها هرگونه عملیات عمرانی را مشمول دریافت مجوز از شهرداری می داند.
به گفته وی، بنابراین شهرداری تهران اختیاری منطبق بر قانون برای محدود سازی تصرف مالکانه دارد که در هرحال برای صدور پروانه دیوار کشی باید پروانه صادر کند.
پولادی این را هم گفت که شورای شهر تهران در برنامه پنجساله سوم شهر تهران، شهرداری را در مواد ۱۳، ۴۳ و ۴۸ به نحوی مکلف به اجرا و توسعه فضاهای پیاده با کلید واژه «انسان محوری» کرده است.
دبیر کمیته حقوقی شورای تهران عنوان کرد: در هر حال شهرداری تهران مکلف به اجرای مصوبات و سیاست های شورای اسلامی شهر تهران است و محدود کردن فضای عمومی و کاهش فضای «انسان محور» بر خلاف برنامه توسعه شهر تهران و سیاست های مدیریت شهری است.
در حالی که بسیاری از جامعه شناسان، کارشناسان معماری، هنرمندان، نمایندگان مردم در شهر و شهروندان از پیاده‌روی در پیرامون ساختمان تئاتر شهر به عنوان یک عرصه عمومی لذت می برند و با محصور کردن آن مخالف هستند اما همچنان زمزمه‌هایی در فضای مجازی و رسانه ها مبنی بر ضرورت محصور کردن ساختمان تئاتر شهر برای حفظ حریم آن شنیده می شود و ضرورت دارد متولیان امر پیش از اقدام به محروم کردن بخش زیادی از جامعه از یک زیرساخت شهری، نظر کارشناسان را مد نظر قرار دهند.
نظر شما