آیا بن سلمان در چرخه قدرت باقی خواهد ماند؟

عربستان این روزها از مشکلات و بحران های داخلی و خارجی رنج می برد. ناظران معتقدند پس از اینکه در نیمه سال ۲۰۱۷ میلادی «محمد بن سلمان» به عنوان ولیعهد عربستان انتخاب شد این بحران ها افزایش یافته است. این شاهزاده جوان سعوی از طریق برخی تصمیم های مهم برای تقویت جایگاه خود و به کنترل در آوردن امور و به حاشیه راندن رقبای خود اقدام کرده است. تصمیم های وی تنش های بسیاری را در میان خاندان حاکم به دنبال داشت. کاهش نقش شاهزادگان، تلاش برای به حاشیه راندن نهادهای دینی، صدور برخی فرمان های اجرایی علیه رقبا و مخالفان، بازداشت چندین تن از افراد سرشناس و بازرگان خاندان حاکم در هتل «ریتز کارلتون» ریاض، متهم کردن شماری از آنها به فساد و از بین بردن آنها، فرمان قتل و سلاخی «جمال خاشقچی» روزنامه نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان در ترکیه از جمله جنایت های بن سلمان است که صدای مخالفان وی را در داخل و خارج عربستان در آورده و آینده حیات سیاسی او را با شک و تردید هایی همراه کرده است.

روزهای سخت در انتظار بن سلمان

بن سلمان که طی ۴ سال گذشته از حمایت های ترامپ برخوردار بود برای رسیدن به اریکه قدرت در عربستان، همه افراد نزدیک به خاندان حاکم را قربانی کرد. وی پس از باخت ترامپ با شوک بزرگی روبرو شد. او هنوز از شوک باخت ترامپ رها نشده بود که تصمیم «جوبایدن» رییس جمهوری دموکرات آمریکا برای تغییر سیاست آمریکا در حمایت از عربستان در جنگ یمن، خارج کردن انصارالله یمن از فهرست تروریسم،  تماس تلفنی بایدن با «سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان و بی توجهی او به بن سلمان، گزارش افشاگرانه مدیر اطلاعات ملی آمریکا درباره قتل خاشقچی در کنسولگری عربستان در ترکیه و متهم شدن بن سلمان در این زمینه، شوک بزرگ تری را به ولیعهد عربستان وارد کرده است. این مسایل بیانگر شکست سیاست های وی است و او را در شرایط بغرنجی قرار داده است. برخی تحلیلگران معتقدند که گزارش آمریکا درباره قتل خاشقچی نشان می دهد که احتمالا دولت آمریکا به دنبال این است که بن سلمان را از ولیعهدی عربستان کنار گذاشته و گزینه های دیگر از جمله «محمد بن نایف» را که اکنون در حصر خانگی است بار دیگر به سمت ولیعهدی عربستان منصوب کند. در همین چارچوب به نظر می رسد طی هفته ها و ماه های آینده یکسری تغییرات اساسی در ساختار قدرت عربستان شکل بگیرد و بن سلمان روزهای بسیار سختی را پیش رو داشته باشد.

مفسر سیاسی روزنامه «الاخبار» لبنان در بخشی از گزارش خود آورد: درست است که بن سلمان همه رقبای خود را به حاشیه رانده و اموال آنان را مصادره و آزادی رفت و آمد را از آنان سلب کرده است، اما با این تدابیر نمی شود که امور را اداره کرد. دشمنان بن سلمان اکنون بیشتر از دوستان وی هستند. بن سلمان بر روی حمایت های ترامپ حساب باز کرده بود، اما با باخت ترامپ، بن سلمان هم در شرط بندی خود شکست خورده و با رسیدن بایدن به قدرت اکنون اوضاع برای بن سلمان پیچیده شده است. سناریوی واقعی درباره رفتار آمریکا با بن سلمان این است که تا زمانی که زیان دیدگان و مخالفان داخل عربستان از جمله شاهزادگان، بازرگانان، اصلاح طلبان، گروه های دینی، فعالان حقوق بشری علیه بن سلمان وارد عمل نشوند دولت بایدن هم برای اعمال فشار برای تغییر اقدامی نخواهد کرد. در صورتی که آنان وارد عمل شوند دولت آمریکا هم توجیهی برای فشار خواهد یافت. زیرا این موضوع در راستای منافع آمریکا است. وضعیت هر چه باشد حمایت آمریکا از بن سلمان تحقق نخواهد شد و دشمنان بن سلمان از این موضوع برای تحرک علیه وی در داخل و خارج استفاده خواهند کرد. گزینه جایگزین وی هم به طور مستقیم از سوی آمریکا انتخاب خواهد شد. حتی با این فرض که بن سلمان بتواند چالش های داخلی و خارجی را پشت سر گذارد و برای انحصار قدرت برنامه های خود را اجرایی سازد بازهم سناریویی که احتمال رقم خوردن آن زیاد است این است که رقابت بر سرقدرت در داخل خاندان سعودی افزایش خواهد یافت.

برپایه گزارش تارنمای «الخلیج اونلاین»، «محمد رفعت» کارشناس مسایل حقوقی هم گفته است برای کنار گذاشتن ولیعهد سعودی، تحرکاتی در داخل خاندان حاکم صورت می گیرد. شماری از شاهزادگان سعودی چندین ماه است که خود را برای کنار زدن بن سلمان آماده کرده اند.  

 زمینه های کودتا علیه بن سلمان

افزون بر شکست سردمداران عربستان و امارات در شرط بندی بر روی انتخاب مجدد ترامپ، اکنون آنها در میدان های نظامی و سیاسی یمن، در تنش آشکار با جمهوری اسلامی ایران، در جنگ نیابتی با ترکیه و جریان اخوان المسلمین و در تنش در روابط قطر شکست تمام عیاری خورده اند و کار به جایی رسید که در نتیجه تنش با قطر نه تنها شورای همکاری خلیج فارس ضربه دید بلکه روابط عربستان با کویت و عمان با تنش روبرو شده است و تلاش های صوری برای حل این تنش ها هم راه به جایی نبرده است.  

«إسراء عامر الفاس» تحلیلگر لبنانی در روزنامه الکترونیکی «رای الیوم» نوشت: اکنون اوضاع داخلی عربستان و امارات با بحران روبرو شده است. اگرچه این بحران ها در امارات هنوز برملا  نشده است اما در عربستان هر لحظه احتمال انفجار آن می رود و آمریکا هم می تواند در این زمینه نقش آفرینی کند. شیوه ای که بایدن برای رهایی از میراث ترامپ در پیش گرفته است سناریو و کابوس نگران کننده ای است که ولعیهد عربستان را که تنها به فکر رسیدن به پادشاهی است، آزار خواهد داد. نگرانی جدی عربستان از سیاست های بایدن درباره بن سلمان به عنوان یک طرح و سردمداری حکومت موضوعی است که امارات را هم نگران کرده است. حتی در امارات این نگرانی وجود دارد که کنار گذاشتن بن سلمان به «محمد بن زاید» ولیعهد امارات هم ضربه وارد سازد.

در پایان باید گفت که شاهزادگانی همچون ولید بن طلال بن عبدالعزیز (یکی از سرمایه داران جهانی)، «متعب بن عبدالله»، «خالد التویجری»، خانواده «نایف» و شخص «محمد بن نایف» دارای قدرت سیاسی و ارتباطی با گروه‌بندی‌های داخلی و خارجی هستند. این افراد به دلیل نفوذ بسیار بالایی که در دستگاه های امنیتی، انتظامی، هرم قدرت و بدنه اجتماعی عربستان دارند هنوز هم از پتانسیل شکل‌دهی و آفرینش اپوزیسیون علیه بن سلمان برخوردارند و در آینده می توانند هواداران خود را علیه بن سلمان بسیج سازند. افزون بر این شاهزادگان، نخبگانی هم در سطح جامعه عربستان هستند که خواهان سهم خود از حکومت می باشند. اتحاد این افراد با شاهزادگان مخالف بن سلمان و همراه شدن علمای سنی وهابی که از اقدامات فرهنگی و اجتماعی و تصمیم های بن سلمان ناراضی هستند با آنها و همچنین مخالفت شماری از افراد در هیات بیعت با بن سلمان همه از عوامل و مولفه هایی هستند که می‌تواند سناریوی ناگواری را برای بن سلمان رقم زند. این نارضایتی ها در کنار شکست سیاست های بن سلمان در منطقه و تغییر رویکرد آمریکا درباره ولیعهد عربستان بیانگر این است که برخلاف تلاش هواداران بن سلمان برای عادی نشان‌دادن شرایط، راه برای به‌قدرت رسیدن بن سلمان در عربستان چندان هموار نیست و طوفان های سهمگینی در این مسیر او را تهدید خواهند کرد.