تضاد منافع و رقابت شدید، مسیر پرسنگلاخ روابط آنکارا - ریاض

به گزارش ایرنا، با وجود ارسال برخی پالس ها از سوی مقام های سعودی و ترکیه ای مبنی بر آمادگی برای رفع اختلافات بروز برخی وقایع مهم که به نظر می رسد با اراده هر کدام از طرف ها در راستای جهت گیری سیاست های منطقه ای آنها رخ می دهد نه تنها به بهبود مناسبات ریاض - آنکارا کمک نکرده بلکه در جبهه مقابل سبب تشدید تنش و ژرف شدن اختلافات میان آنها شده است، بطوری که برغم رد و بدل شدن پیام های مثبت در هفته های گذشته میان ریاض و آنکارا، خبر شرکت عربستان در یک رزمایش نظامی با یونان، همه خوشبینی های قبلی را منتفی کرد.

پیشینه تنش ها

منشا تنش و تیرگی روابط دو کشور به انقلاب های عربی سال ۲۰۱۱ در کشورهای همپیمان عربستان بر می گردد، جایی که ترکیه با حمایت از بخشی از انقلابیون که به «اخوان المسلین» نزدیک بودند و دیدگاه این گروه را نمایندگی می کردند، آتش اختلافات را با سعودی ها روشن کرد.

فعال شدن اخوانی ها در انقلاب های مصر، لیبی و تونس، کشورهایی که به طور سنتی همپیمان و خط قرمز عربستان بودند و از سوی دیگر ادعای بزرگی و رهبری ترکیه در منطقه با حمایت از اخوانی ها خشم شدید سعودی ها را برانگیخت و از این به بعد رفاقت دو طرف جای خود را به رقابت و در نهایت دشمنی داد.

واقعه کودتای ۲۰۱۳ در مصر و سقوط «محمد مرسی» اخوانی بار دیگر به آتش اختلافات دمید و خشم شدید آنکارا را برانگیخت، زیرا با روی کار آمدن دولت «عبدالفتاح السیسی» که مورد حمایت سعودی ها بود، ترکیه نه تنها یک متحد اخوانی را از دست داد بلکه از سوی دیگر مصر و عربستان را در جبهه مقابل خود دید.

با وجود حمایت سرسخت ترکیه از اخوان المسلمین، عربستان این گروه را تشکیلات تروریستی اعلام و فعالیت های آن را ممنوع کرد. عربستان حتی برای کوتاه کردن دست رقیب ترک و سنگین کردن کفه ترازو به سود خود دست به تشکیل ائتلافی عربی با همراهی امارات متحده عربی، بحرین  و حتی مصر برای مقابله با ترکیه زد.

از نگاه ترکیه عامل سقوط محمد مرسی متحد نزدیک آنکارا، سعودی ها بودند و برای همین بود که «رجب طیب اردوغان» در سخنانی در همان زمان، بلوک عربستان و امارات متحده عربی را صحنه گردان کودتای مصر معرفی کرد. اما ماجرای اتهام زنی ها در قاهره باقی نماند و رئیس جمهوری ترکیه حتی در جریان کودتای نظامی ۲۰۱۶ در کشورش پای عربستان را هم به میان کشید و ریاض را به حمایت از کودتاچی ها متهم کرد.

تیرگی روابط آنکارا و ریاض از پنجم ژوئن سال ۲۰۱۷ با شکل‌گیری بحران «شورای همکاری خلیج فارس» و قطع روابط دیپلماتیک چهار کشور مصر، عربستان، امارات و بحرین با قطر تشدید و وارد مرحله جدیدی از تنش‌ها میان ترکیه و عربستان شد.

ترکیه به دنبال اقدام چهار کشور عربی در محاصره قطر، رسما حمایت خود را از دوحه به عنوان هپیمان منطقه‌ای اعلام کرد که این مساله بر پیچیدگی اختلافات و دشمنی سعودی ها و ترکیه بیش از پیش افزود.

تنش و اختلافات سیاسی دو کشور اما بر سر پرونده قتل فجیع «جمال خاشقچی» روزنامه نگار منتقد سیاست‌های آل سعود در ساختمان کنسولگری عربستان در استانبول که در سال ۲۰۱۸ رخ داد، به اوج رسید؛ به ویژه اینکه آنکارا همزمان با درز اطلاعات موثق درباره معرفی قاتلان، خواستار مجازات عاملان این قتل شده بود.

اما این همه داستان اختلافات ریاض و آنکارا نیست، تا جایی که در آرشیو رسانه ها می توان یافت، دامنه این اختلافات حتی از عرض مدیترانه هم عبور کرد و به لیبی رسید، بطوری که بحران داخلی لیبی که پای قدرت های منطقه ای و بین المللی را به این کشور باز کرده بود، به سبد اختلافات ترکیه و عربستان اضافه شد، در جایی که آنکارا با اعزام نیرو و تجهیزات نظامی از دولت «فایز السراج» حمایت کرد در جبهه مقابل عربستان به همراه بلوک عربی متحد خود از جمله امارات، مصر و بحرین به بهانه سرکوبی اخوان المسلمین  وارد حمایت از «خلیفه حفتر» شدند.

اگرچه از سه ماه پیش پس از یک دهه تنش میان دو کشور و در پی تماس تلفنی اردوغان با «سلمان عبدالعزیز» در اول آذر ماه گذشته زمزمه‌های بهبود روابط ریاض – آنکارا در فضا و محافل سیاسی و رسانه ای منطقه و بین الملل شنیده شده است ولی با این وجود تاکنون خبری مبنی بر رفع عملی تنش میان آنکارا – ریاض دیده نشده است که این نشان می دهد تنش همچنان در مناسبات دو کشور برطرف نشده و هربار بروز یک رویداد سبب شده تا این روند به سرانجام نرسد.

رزمایش نظامی عربستان و یونان

تازه ترین اتفاق که به شکاف ها و تنش میان ترکیه و عربستان بیش از پیش دامن زده مشارکت عربستان در رزمایش نظامی با یونان در آب های مدیترانه است، یونان و ترکیه اگرچه هر دو عضو ناتو به شمار می روند اما از سال ها و دهه ها پیش به شدت با یکدیگر در تنش و درگیری به سر می برند.

یونان و ترکیه دو کشور همسایه از سال‌های دور اختلاف های کهنه ‌ای باهم دارند که در سال های اخیر تنش در روابط آنها به ‌شدت افزایش‌یافته است. اگرچه اختلافات آتن و آنکارا به دوران حاکمیت عثمانی‌ها بر یونان برمی‌گردد ولی روابط دو کشور در چند سال اخیر با وجود کوشش های دو طرف برای رفع تنش و عادی شدن روابط دوجانبه با اختلافات بیشتری مواجه شده است.

اگرچه اختلافات بر سر قبرس همچنان میان دو کشور ادامه دارد در این میان به تازگی حضور کشتی‌های اکتشافی نفت و گاز ترکیه در آب های مدیترانه و نزدیک سواحل قبرس و آن طرف پناهنده شدن هشت نظامی ترکیه در آتن نیز که به ادعای آنکارا در کودتای سال ۲۰۱۶ علیه اردوغان دست داشته اند بر شدت تنش ها و اختلافات میان دو کشور افزود.

در این اوضاع و احوال بحرانی، عربستان با اعزام چند فروند جنگنده برای شرکت در رزمایش یونان که به زعم ترکیه «دشمن شماره یک» است بر تیرگی روابط ریاض – آنکارا افزوده، اقدامی که مقام های ترکیه را خشمگین کرده است.

آن گونه که عربستان اعلام کرده است، این کشور شش جنگنده  F-۱۵C نیروی هوایی  خود را روز یکشنبه این هفته برای مشارکت در رزمایش نظامی «چشم شاهین ۱» که قرار است همین ماه انجام شود به پایگاه هوایی «سودا» در جزیره «کرت» یونان اعزام کرده است.
«واس» خبرگزاری رسمی عربستان در این باره نوشته که جنگنده های عربستان و یونان پروازها و تمرین های مشترک خود را در آسمان مدیترانه اجرا خواهند کرد.
بر اساس این گزارش، رزمایش یونان و عربستان در آب های مدیترانه به منظور تبادل تجربه های نظامی در زمینه اجرا و برنامه ریزی عملیات هوایی، افزایش توان و توسعه مهارت های خدمه هوایی و بالابردن آمادگی رزمی نیروهای هوایی دو کشور اجرا می شود.

آنکارا وقتی از این موضوع مطلع شد که هنوز در حال ارزیابی رزمایش هفته گذشته اسرائیل، یونان با مشارکت یگان هایی از نیروی دریایی فرانسه بود زیرا این رویداد را در آب های مدیترانه تهدیدی علیه خود ارزیابی کرد.

خشم مقام های ترکیه پس از شنیدن برگزاری رزمایش مشترک نظامی  عربستان و یونان که احتمال می رود برخی از ارتش های اروپایی و قبرس نیز در آن مشارکت کننددو چندان شد.

برگزاری این رزمایش از سوی یونانی ها در آب های مدیترانه، جایی که بر سر منابع انرژی آن میان ترکیه و یونان اختلاف شدید وجود دارد، ‌ اگرچه چندان غیر طبیعی به نظر نمی رسد، اما ترکیب شرکت کنندگان در این مانورها از نظر آنکارا به طور قطع شوک آور خواهد بود، آن هم نه به سبب مشارکت ارتش های منطقه، بلکه به این دلیل که آنکارا طی هفته های اخیر تقلای سختی را برای ترمیم و عادی سازی روابطش با تل آویو و ریاض شروع کرده است.

رجب طیب اردوغان بویژه پس از روی کار آمدن جو بایدن، تلاش کرده فصل جدیدی از برقراری ارتباط با اسرائیل از یک سو و عربستان از دیگر سو را آغاز کند و برای نشان دادن حسن نیت، پالس های مثبتی هم برای قاهره متحد ریاض ارسال کرد تا روابط سرد دو کشور که در مقاطعی در سال ۲۰۲۰ میلادی تا آستانه برخورد نظامی رسید، ترمیم کند.

اینک خبر برگزاری رزمایش چشم شاهین ۱ یونان و عربستان در روزهای آینده، خشم اردوغان را به همراه داشته است، به طوری که در نخستین واکنش به این خبر گفت که با مقام های  سعودی در این خصوص گفت وگو خواهد کرد.

رئیس جمهوری ترکیه سپس از برگزاری رزمایش مشترک عربستان و یونان ابراز تاسف کرد و گفت که نباید چنین رخدادی اتفاق می‌افتاد.

اردوغان در این باره افزود که «متاسفم عربستان سعودی به فکر انجام تمرین نظامی مشترک با یونان است.»

پیش بینی آینده روابط ریاض - آنکارا

این اقدام و روند حوادث سال های گذشته که بیشتر از ایدئولوزی متضاد دو کشور نشات گرفته است، نشان داد که با وجود خوش بینی مقام های ترک به عادی سازی روابط و رفع تنش با عربستان، به نظر نمی رسد به سادگی کلید قفل تنش‌های دو کشور باز شود.

به باور بسیاری از تحلیلگران سیاسی منطقه، اختلافات و تنش های میان آنکارا و ریاض ناشی از تعارض و تضاد منافع و رقابت شدید دو طرف آن قدر گسترده است که به این زودی نباید به ترمیم روابط میان آنها امیدوار بود.

هنوز موانع اجتناب ناپذیری وجود دارد که ترکیه و عربستان برای آشتی و عادی سازی روابط خود با آن دست به گریبانند. در میان آنها تنش های فراوان اردوغان و «محمد بن سلمان» ولیعهد همه کاره سعودی ها از جمله موانع اصلی در برقراری روابط نزدیک ترکیه و عربستان به شمار می رود تا جایی که حتی رسانه های ترکیه بن سلمان را عامل اصلی تنش و موضع گیری ریاض مقابل آنکارا معرفی می کنند.

ولیعهد سعودی پیشتر و در سخنانی ضد ترکیه ای، از این کشور به عنوان عضوی از «مثلث شر» یاد کرده بود، موضعی که خشم مقام های ترکیه را به دنبال داشت.

به باور بسیاری و با توجه به صبغه و دیدگاه محمد بن سلمان، اگر وی پس از مرگ پدر بر تخت پادشاهی سعودی بنشیند به احتمال بسیار پادشاه جدید که ناخرسندی حتی دشمنی خود را به ترکیه نشان داده است هیچ تمایلی به بهبود و تنش زدایی از روابط با ترکیه نشان نخواهد داد در این صورت چشم اندازی فراروی آشتی دو کشور وجود نخواهد داشت.

نکته دوم اینکه، تغییر سیاست ها و تشکیل جبهه و صف بندی های جدید صرفا با هدف تامین منافع یک طرفه و نه جمعی در منطقه، به اشتباهات راهبردی و خطای در تصمیم گیری ها منجر خواهد شد؛ چنانچه تنها یک هفته از تلاش های آنکارا نگذشته بود که خبر این رزمایش ها نشان داد که ترکیه احتمالا راه را اشتباه انتخاب کرده است.

آنکارا نیز بدون شک باید تشخیص می داد که پالس های مثبت سعودی ها به تغییر رویکرد تند دولت جدید آمریکا بر خلاف ترامپ مربوط می شود و نشانه صادقانه ای از اصلاح سیاست ها و تغییر رویه های گذشته دولت های عرب منطقه نیست.

در مجموع باید اذعان کرد که اختلاف های عربستان و ترکیه در پرونده های مختلف که بیش از یک دهه از عمر آنها می گذرد و حتی در برهه ای نزدیک بود دو طرف علیه هم شمشیر بکشند و وارد کارزار نظامی شوند، به سادگی قابل حل و فصل نیست و نیازمند آن است که هر یک از طرفین برای راضی کردن طرف دیگر رویکردهای جدیدی در پیش بگیرد، اما در مقابل روند تحولات تا کنون نشان داده که مسیر بهبود روابط دو کشور بسیار پرسنگلاخ است و در کوتاه مدت معجزه می تواند همه موانع سد راه عادی شدن روابط دو کشور را برطرف کند .