تجهیزات، خلاء قوانین و آموزش مشکلات جامعه محیط‌بانی ایران

به گزارش ایرنا، مهدی مجلل و میکاییل هاشمی محیط‌بانانی بودند که در روزهای گذشته در منطقه حفاظت شده فیل خاصه استان زنجان به ضرب گلوله شکارچیان جان باختند.

این تنها موردی نیست که جامعه محیط‌ زیست ایران از اندوه این درد سنگین بر خود می پیچد بلکه پیش از این بارها  و بارها به شیوه‌های گوناگون از آنچه شرایط دشوار محیط بانان در خلاءهای قانونی، بودجه‌های ناکافی و کمبود امکانات خوانده‌ می‌شود زخم خورده و سوگوار شده‌ است.

در سال‌های گذشته ۱۴۵  محیط بان جان‌شان را فدای حفاظت از حیات وحش و میراث طبیعی سرزمین‌شان کرده‌اند و در مقابل این جان‌فشانی، این خلاء قوانین حمایت کننده و نبود فرهنگ سازی در راستای حفظ سرمایه‌های طبیعی و حیات وحش کشور بوده که روز به روز عرصه را بر جامعه محیط بانان و محیط زیست کشور تنگ‌تر کرده است.

لزوم حمایت همه جانبه قوا

در پی قتل محیط بانان فیل خاصه جمعی از محیط بانان ایران در بیانیه‌ای خواهان حمایت‌های همه جانبه قوای کشور شدند، در بخش‌هایی از این نامه محیط‌بانان گفته‌اند که اگر قوانین موجود  به نفع آنها اصلاح نشود، بودجه اختصاصی برای یگان حفاظت لحاظ نشود، تعداد محیط بانان کافی جذب و استخدام نشود و تجهیزات مدرن در راستای حفاظت از عرصه های طبیعی به کار گرفته نشود به زودی شاهد درگیری‌های بیشتر و حتی شهادت محیط بانان دیگری خواهیم بود  و پویایی طبیعت و سرزندگی حیات وحش زیبای کشورمان نیز به مخاطره خواهد افتاد.

پاسداری از حیات وحش مناطق گسترده تحت حفاظت و عرصه های طبیعی محیط زیست ایران با امکانات حداقلی  و نیروهای حفاظتی اندک، مشقّت جانفرسایی است که در سایه نابخردی شکارچیان بی رحم سخت‌تر و تلخ‌تر هم شده است.

کمبود نیروهای حفاظتی به آن منجر شده است که در برخی مناطق به ازای هر ۶ هزار هکتار یک محیط‌ بان وجود داشته باشد و در استان اصفهان با ۱۰ منطقه شکار ممنوع و ۱۰ منطقه حفاظت شده به ازای هر ۱۰ هزار هکتار یک محیط‌ بان وجود داشته باشد.

خلاء قوانین

در مقابل این وظیفه سنگین بر گرده محیط‌ بانان جان بر کف با وجود امکانات اندک و قوانینی که بازدارنده تخلف‌ها نیست، خلاء قوانین حمایت کننده از محیط‌ بانان رنج مضاعفی است که در طول سالیان گذشته متحمل شده‌ و می‌شوند.

در این پیوند سعید یوسف پور کارشناس محیط زیست درباره شرایط دشوار حفاظت از حیات وحش ایران با امکانات و نیروهای حداقلی و نبود حمایت کافی از محیط‌بانان در قبال وظایف سنگین آنها به خبرنگار ایرنا گفت: واقعیت این است که تعداد محیط بانان در کل کشور با وسعت مناطق چهارگانه تحت مدیریت حفاظت محیط زیست بسیار کم است.

کمبود محیط بان در کشور

وی یادآور شد : دست کم سه هزار محیط بان داریم، این در حالی است که برای حفظ این عرصه های چهارگانه بیست و چهار هزار محیط بان نیاز است.

وی با اشاره به محدودیت اعتبارات دولتی و  مجوزهای استخدام افزود: از گذشته‌های خیلی دور سازمان حفاظت محیط زیست سازمان خیلی ضعیفی بوده که  توجه زیادی به نیازهای آن نشده است اما اینکه انتظار داشته باشیم یک شبه این مشکلات حل  شود امکان پذیر نیست.

 یوسف پور اما معتقد است که در کنار سنگینی مشکلاتی که به دلیل محدودیت بودجه گریبان‌گیر حفاظت از عرصه های محیط زیست و پاسداران آن شده است می‌توان بر آموزش محیط‌ بانان و همچنین فرهنگ سازی در بین آحاد مردم متمرکز شد.

نیازمند تجهیزات به روز هستیم 

وی در این رابطه گفت:  یکی از مسائلی که می‌توان پیگیری کرد، آموزش محیط‌ بانان است که هم مسائل روز و همین‌طور مسائل روان شناختی و نحوه برخورد با شکارچی  مستلزم آموزش آنهاست، طبیعی است که بخشی از جامعه شکارچیان، محیط ‌بان را دشمن خودشان می‌دانند و محیط‌ بانان باید بدانند که در برخورد با شکارچی هر احتمالی وجود دارد و بنابراین باید پیش بینی های لازم را داشته باشند.

این فعال محیط زیست یادآور شد: از سوی دیگر باید گفت ابزاری که در اختیار محیط ‌بان است مثل خودروها و امکانات آنها به روز نیست و آنها در خیلی از مواقع  با دست خالی و امکانات کم  با جان و دل برای حفظ حیات وحش ایران کار می‌کنند.

به گفته یوسف پور در کنار افزایش نیروهای محیط بانی، خرید خودرو ، موتورسیکلت مناسب  و تکنولوژی‌های روز دنیا برای حفاظت لازم است.

وی با اشاره به دوربین‌ های پایش آنلاین در بخش‌های محدودی از پارک ملی کلاه قاضی و حیات وحش موته در اصفهان  افزود: با به کارگیری تکنولوژی های روز چون دوربین های پایش آنلاین، سنسورهای هشدار دهنده و پهبادها  نیاز به حضور محیط‌بانان در مناطق تحت حفاظت کم‌تر خواهد شد و با  استتفاده از این تکنولوژی‌ها  در دراز مدت می‌توان هزینه‌ها را بهینه کرد.

یوسف پور در کنار تجهیزات و امکانات ناکافی و قوانینی که بازدارنده تخلفات نیستند نسبت به نبود مرجعی که آموزش پایدار، درست ،اصولی و متناسب نیازهای محیط زیست را داشته باشند انتقاد کرد و افزود: خوشبختانه  مردم نسبت به گذشته نسبت به مسائل محیط زیست حساس‌تر شده اند اما هنوز پای آموزش درست و اصولی می‌لنگد و متاسفانه رسانه ملی هم نسبت به این موضوع  کم‌توجه است، برنامه هایی هم که وجود دارد در شرایط بغرنج محیط زیست ایران و محیط بانان بسیار اندک و ناچیز است.

  مرتضی جمشیدیان فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان اصفهان در رابطه با شرایط محیط‌بانان به ایرنا گفت: محیط‌بانان وظایف سختی دارند، وظایف آنها نسبت به وظایف بقیه کارمندان دولت خیلی سخت‌تر و حتی ۲ برابر کارمندان دولت  است اما حمایتی که باید، از آنها نمی‌شود. 

وی افزود: یگان حفاظت استان اصفهان حدود ۲۰۰ نفر محیط‌بان دارد و می‌توانیم بگوییم یک سوم چارت سازمانی مان پر و دو سوم آن خالی است و بنابراین  نیرو کم دارد و مشکل ما این است که نتوانستیم مامور جذب کنیم.

کمبود نیروی انسانی چالش دیگر

به گفته جمشیدیان استان اصفهان ۱۰ منطقه حفاظت شده، ۱۰ منطقه شکار ممنوع و در واقع  چیزی حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار هکتار منطقه حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش و پارک ملی و حدود یک  میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار منطقه شکار ممنوع دارد که تنها باید با همین ۲۰۰ نفر محیط‌بان حفاظت شوند.

این مقام یگان حفاظت محیط زیست استان اصفهان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: تعداد محیط‌بان‌ها نسبت به وسعت مناطق کم است. برای حفاظت حدود بیش از ۱۰ هزار هکتار یک مامور وجود دارد که این نسبت به گستره تحت حفاظت آن بسیار کم است. این در حالی است که طبق استانداردهایی که وجود دارد باید برای هر سه هزار هکتار یک محیط بان وجود داشته باشد.

جمشیدیان مشکل اصلی و آنچه موجب سختی شرایط حفاظت از حیات وحش و همچنین دشواری کار محیط‌بانان و تهدید جان آنها شده را وجود شمار زیاد اسلحه در بین شکارچیان دانست و گفت: مشکل اصلی این است که اسلحه چه با جواز وچه بی‌جواز در بین مردم زیاد شده و این معضل بزرگی برای محیط زیست کشور است.

قوانین بازدارنده نیست

از نگاه وی قوانین همچنان بازدارنده نیست چرا که جریمه دادگاه برای  اسلحه غیرمجاز و یا قاچاق بین  ۵۰۰ هزار تا  پنج میلیون تومان است که دادگاه‌ها در بسیاری مواقع حداقل جریمه را برای متخلفان در نظر می‌گیرند.

جمشیدیان در این رابطه افزود: برای یک اسلحه قاچاق که از غرب کشور وارد می‌شود یک میلیون تا یک میلیون و پانصد هزارتومان هزینه می ‌شود و  اگر کسی بخواهد  تفنگ جابه‌جا کند، تا ۲.۵ میلیون تومان جریمه می‌شود، این در صورتی است که اگر حیوانی را شکار کند که ۱۰ کیلو گوشت داشته باشد، با احتساب کیلویی ۲۵۰ هزار تومان، با یک شکار ، پول آن جبران می شود.

وی یادآور شد: در ۲ مرحله‌ای که عف اعلام شد، هرچ اسلحه توانستند وارد کردند و جواز گرفتند، در زمان حاضر هر کس و ناکسی اسلحه جوازدار دارد، یک  تعدادی هم اسلحه می‌گیرند به امید اینکه یک روزی عف اعلام کنند و بگویند اسلحه‌ها را بیاورید که جواز بگیرید. این ماجرا به تنهایی قضیه اسلحه در کشور را تشدید و ایجاد انگیزه می ‌کند.

فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان اصفهان معتقد است که باید قوانین سخت‌تر باشد و مجازات کسی که اسلحه غیرمجاز دارد باید به گونه‌ای باشد که دیگر کسی جرات خرید یا وارد کردن اسلحه را نداشته باشد. از نگاه  وی کسی که اسلحه غیرمجاز دارد مستحق تخفیف مجازات نیست.

خلاء آموزش حفظ محیط در نظام آموزشی

این مسوول اداره کل محیط زیست اصفهان با اشاره به اصل ۵۰  قانون اساسی و حفاظت از محیط زیست به عنوان وظیفه عموم مردم، خلاء آموزش در عرصه‌های آموزش و پرورش و همچنین رسانه‌ها را یادآور و از آنچه با توجهی در رسانه‌ ملی از  آموزش لزوم حفاظت از محیط زیست غفلت شده است انتقاد کرد.

۱۶ فروردین ماه ۲ محیط بان در منطقه حفاظت شده فیل خاصه زنجان در تعقیب و گریز  ۲ شکارچی با ضربه گلوله به ناحیه سر جان باختند. این حادثه در پی تعقیب و گریز بین شکارچیان  و محیط بانان که در تعقیب یک خودروی نیسان بودند رخ داد.

استان اصفهان  دارای یک اثر طبیعی ملی، سه پارک ملی، پنج پناهگاه حیات وحش ، چهار منطقه حفاظت شده، ده منطقه شکار ممنوع و یک تالاب بین المللی است .

مناطق حفاظت شده و شکار ممنوع با استناد تعاریف مندرج در متن قوانین مربوط به زیست بوم طبیعی فعال است که پشتوانه حفاظت از ذخایر طبیعی کشور محسوب می ‌شود و هرگونه برداشت و شکار در آنها ممنوع است.

هر هزار هکتار یک محیط بان نیاز است

بر اساس استانداردهای جهانی هر هزار هکتار عرصه، به یک محیط­ بان نیاز دارد تا در وقت آتش­ سوزی یا تعرض شکارچیان غیرقانونی از آن حفاظت شود اما در ایران برای وسعت ۲۴ میلیون هکتاری مناطق چهارگانه و شکار ممنوع حدود ۲ هزار محیط ­بان فعال هستند و این یعنی، سرانه حفاظت هر محیط­ بان برای این مناطق ۱۲ هزار هکتار است که به گفته مسوولان امر ۱۲ برابر استاندارد جهانی است.

به اعتقاد برخی از کارشناسان کمک‌گرفتن از نیروهای مردمی در حفاظت از محیط­ زیست به ویژه در حوزه اطفای حریق و پیشگیری از فجایع زیست‌محیطی ظرفیتی است که هنوز چندان از آن استفاده نشده است.

آنان اظهارداشتند نداشتن برنامه ­ریزی برای مدیریت کمک‌های مردمی، آموزش و سازماندهی آنها در ابعاد گوناگون، گاه باعث بروز اتفاقات ناخوشایندی برای محیط بانان شده است که موجب تالم جامعه می شود. 

محیط‌بانان بنا به اظهار کارشناسان بازوی اصلی سازمان محیط‌ زیست در راستای حفاظت از عرصه‌های طبیعی هستند بر این اساس پس از پیروزی انقلاب اسلامی و بویژه در چند سال گذشته توجه خاصی به این قشر شده است که به گفته مسوولان این نهاد، شاهد افزایش ۵۰ درصدی حقوق و ضابط قضایی شدن این حافظان طبیعت هستیم.

ایران در ۱۰۰ تا ۲۰۰ سال پیش حیات وحش غنی داشته هر چند که امروزه این منابع ارزشمند محدود شده است اما به هر حال برای حفاظت از آنها برای برنامه ریزی صورت می گرفت بر این اساس دست اندرکاران امور به این نتیجه رسیدند که برای حفظ محیط زیست و رساندن آن به دست نسل های بعد باید فکری اساسی اندیشیده شود، بعد از آن بود که «مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست» شکل گرفت و مناطق چهارگانه در قالب پارک های ملی، مناطق حفاظت شده، پناهگاه حیات وحش و اثر طبیعی ملی ایجاد شد.

با این حساب اکنون ۱۹ میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار از همه مساحت کشور جزو مناطق چهارگانه شده است یعنی حدود ۱۱.۵۸ درصداز خاک کشور در قالب مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد البته بر اساس استاندارد جهانی متوسط مناطق حفاظت شده دنیا ۱۴ درصد از تمام مساحت کشورها است که ما نسبت به متوسط جهانی حدود ۲.۴ درصد عقب تر هستیم که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی امر در نظر دارد با احتساب مناطق شکار و تیراندازی ممنوع این عدد را به استاندارد جهانی برساند.