تاریخ، پیشینه و به بیان ساده‌تر اگر نگوییم عامیانه‌تر، سن و سال آئین و کنش‌های آیین‌مند با کتاب قطور تاریخ تمدن بشر هم‌تراز است. در حقیقت در طول شکل‌گیری و تکوینِ فرهنگ و تمدن بشر از نخستین گام‌های پیمایش مسیر توسعه و پیشرفت در این جهان اثیری، خرده فرهنگ‌ها و در ادامه کنش‌های فرهنگی و رفتارهای آیینی، بخشی جدایی‌ناپذیر از نحوه زیست و زندگی انسان در تواتر تاریخ بوده‌است.
با شکل‌گیری مفهوم پژوهش و جایگاه نگاه‌های علمی و آکادمیک در حوزه شکل‌گیری و تکوین مفهوم فرهنگ و تمدن که یکی از اصلی‌ترین انگاره‌های آن بر مفهوم دین استوار است، ثابت شده که شکل‌گیری رفتارهای آئینی و کنش‌مند دینی ریشه‌ای عمیق در نخستین گام‌های بشر در حوزه شکل‌دهی فرهنگ و تمدن در قالب خرده فرهنگ‌های آیینی داشته‌است.
به همین سبب است که با ظهور و بروز ادیان و آموزه‌های خداوند در قالب وحی و سخنان رسولان هدایت‌بخشش برای تبیین مسیر سعادت و رستگاری انسان‌ها، در اغلب مناسک دینی، شاهد رفتار آئین‌مند از سوی مردمان دین‌باور در طول تاریخ بشر بوده‌ایم.
کشورمان ایران به‌عنوان یکی از کشورهای شکل‌دهنده نظم و تمدن جهانی دارای یکی از غنی‌ترین رفتارهای آیین‌مند در تمامی مناسبت‌های ملی و مذهبی است. حتی پیش‌از شکل‌گیری مفاهیم ملی و مذهبی، با مداقه در رفتارها و کنش‌های منطبق با نحوه زیست نیاکان و پیشینیان‌مان در این سرزمین پهناور و گسترده به‌ویژه در ارتباط با مفهوم طبیعت و ستایش پروردگار شاهد کنش‌های آیینی و شکل گیری خرده فرهنگ‌های آیین‌مند بودیم.
به‌گونه‌ای که در گرانسنگترین کتاب‌های تاریخ تمدن جهان نیز می‌توان ریشه رفتارهای آیینی بیش‌از پنج هزار ساله (تا شش هزار سال) را در رفتار ایرانیان آیین‌مند به‌خوبی رصد کرد.
تطبیق آیین‌ها و رفتارهای آیین‌مند ایرانیان همزمان با پذیرش اسلام
همزمان با ورود اسلام و پذیرش این دین هدایتگر و مبین توسط ایرانیان، بسیاری از رفتارهای آئینی با رویکرد مذهبی راه خود را به سمت باورها و بنیان‌های آداب، رسوم و شعائر دین مبین اسلام در زیست ایرانیان باز کرد. به گونه‌ای که غنی‌ترین تجلی آن رفتارهای آیینی را می‌توان در دو ماه محرم و رمضان به‌عنوان ماه‌های بسیار مهم برای مسلمانان و شیعیان به‌خوبی مشاهده کرد.
رمضان ۱۴۰۰ خورشیدی مطابق با ( ۱۴۴۲ قمری) دومین سالی‌ست که ایرانیان همسو با تمامی مسلمانان سراسر جهان روزه خود را در سایه ویروس لجوج، سمج و مرگ‌بار کرونا به افطار می‌رسانند. این بحران، بخش مهمی از رفتارهای آیینی مردمان مسلمان ایران‌زمین در این ماه را دست‌خوش تغییر کرد.
شاید مهمترین آن‌ها آیین‌های مرتبط با پهن کردن سفره‌های نذری و سفره‌های افطاری برای اقوام، خانواده، دوستان و نیازمندان است. همچنین مفهوم صله رحم نیز در سایه قرنطینه خانگی فصلی دیگر از آئین‌های ایرانیان باورمند به سیر و سلوک عارفانه ماه صیام را دست‌خوش تغییر قرار داد.
اما تعدد و تکثر و آئین‌های مرتبط با ماه رمضان آن‌چنان زیاد است که با فروکاست تعدادی از آن‌ها شاهد پررنگ شدن برخی دیگر هستیم. و از آن برخی دیگر که در سلسله گزارش‌هایی در ایام ماه مبارک رمضان به بازتاب آن‌ها می‌پردازیم به آن دست از رفتارهای آئینی اختصاص دارد که این روزها در سایه خانه‌نشینی و قرنطینه خانگی می‌تواند خود رهیافتی برای بهره بردن از فرصت و زمانی باشد که مؤمنان روزه‌دار در منزل خود و پای سفره‌های سحری و افطار را با همان کنش‌های آئین‌مندی گره بزنند که پیش‌از این پدران و مادران و نیاکانمان بر آن نمط استوار بودند.
پس در این سلسله گزارش‌ها در کنار رصد آئین‌ها به بازتاب آن دسته از آیین‌های نمایشی ماه رمضان خواهیم پرداخت که امکان انجام آن، امروز نیز توسط خانواده‌ها در محیط خانوادگی‌شان مقدور باشد. تا چه پیش افتد و چه در نظر آید...
«کبارخوانی»؛ وحدت آفرینی و تکریم خداوند خالق
ادای فریضه نماز به عنوان ستون دین نزد مسلمانان به عنوان یکی از واجبات رفتارهای آیینی به شمار می‌رود و همواره ادای این فریضه به عنوان یکی از مهمترین الگوهای جامعه مسلمانان در راستای وحدت آفرینی و تکریم خداوند خالق مطلق شناخته می‌شود.
حقیقت ستایش، نیایش و سجده به درگاه خداوند رو سوی قبله‌ای واحد در این جهان اثیری که در آن زیست می‌کنیم، بزرگترین نمونه و گرانسنگترین الگو در زمینه رفتار وحدت آفرین و اتحاد مسلمانان به شمار می‌رود.
به ویژه در ایام ماه مبارک رمضان و تاکید مبانی و آموزه‌های اسلام به برگزاری فرایض دینی مانند اقامه نماز به شکل جماعت زمینه‌ساز شکل‌گیری رفتارهای آئینی متعددی میان مسلمانان آیین‌مند ایرانی شده است. از مهمترین رفتارها می‌توان به آئین نمایشی «کبار خوانی» مربوط به خطه آذربایجان به ویژه آذربایجان غربی اشاره کرد.
کبار خوانی به عنوان یکی از الگوهای آئینی و نمایشی رفتارهای مذهبی مسلمانان اهل تسنن در کشورمان به شمار می‌رود. آئینی که بازتاب دهنده روحیه اتحاد جامعه مسلمانان زیر چتر واحدی به نام اسلام در حوزه رفتارهای آئینی مسلمانان اهل تسنن و تشیع در کشورمان است.
عیسی عزیزنژاد از مردم شناسان و پژوهشگران رفتارهای آئینی مردمان خطه آدربایجان غربی در مقاله‌ای با عنوان سنت‌های کردنشینان آذربایجان غربی در توصیف آئین کبار خوانی آورده است: در برخی شهرهای آذربایجان غربی حدود یک و نیم ساعت پیش از اذان صبح، ماموستاها- روحانیان اهل سنت- به پشت بام مساجد می‌روند و کبارخوانی را آغاز می‌کنند تا مردم را برای سحری خوردن بیدار کنند.
کبارخوانی در شأن پیامبر اسلام و بزرگی ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود و در گذشته‌های دور مردم هنگام سحر با صدای کبارخوان بیدار می‌شدند. صدای کبارخوانی گاه تا نیم ساعت به گوش می‌رسد و سپس قطع می‌شود. بعد از سحری خوردن و یک ساعت پس از کبارخوانی اول «کبار» مجددی خوانده می‌شود.
«کبار» دوم اعلانی برای دست کشیدن از غذاخوردن و آماده شدن برای نماز صبح به شمار می‌رود. پس از کبارخوانی دوم به فاصله ۵ تا ۱۰ دقیقه نماز صبح از بلندگوی مساجد به گوش می‌رسد و روزه داران برای اقامه نماز آماده می‌شوند.
نظر شما