مقابله بیولوژیک با ماهی تیلاپیا در تالاب شادگان 

تیلاپیا نام نوعی ماهی است که به عنوان گونه مهاجم شناخته می شود، این ماهی یکی از ۱۰۰ گونه مهاجم شناخته شده در جهان است که با وجود جثه کوچک، به دلیل همه‌چیزخوار بودن، تکثیر زیاد، مقاومت بسیار نسبت به شرایط محیطی و کنترل دشوار، سریع در یک حوزه آبی رشد و عرصه را بر گونه‌های بومی تنگ می‌کند.

یکی از عجیب ترین گونه‌های ماهی است به طوری که این ماهی به همراه لاروهایش حرکت می‌کند و در هنگام احساس خطر، آنها را می‌بلعد و پس از رفع خطر، دوباره آنها را خارج می‌کند که این مساله موجب حفاظت درصد بالایی از لاروها می شود.

زیستگاه اصلی این ماهی شرق آفریقا به ویژه کنیا است، ژاپنی‌ها به عنوان ماهی خوراکی تیلاپیا را از مالزی به کشور خود بردند، امروزه تیلاپیا در ژاپن، روسیه، هند و بخش‌هایی از آمریکا و اروپا و ایران پرورش داده می‌شود.

البته از زمان ورود این گونه به آبهای کشور اظهار نظرهای مختلفی از سوی موافقان و مخالفان مطرح شده، مثلا شیلات مدعی بود که پرورش این ماهی به اقتصاد شیلاتی کمک می کند اما از سوی دیگر سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی محیط زیست کشور با تولید و پرورش این ماهی مخالف است چون معتقد است تیلاپیا گونه ای غیر بومی و مهاجم است و اگر وارد آبهای کشور شود دیگر اثری از گونه های بومی باقی نخواهد ماند.

جدای از اینکه تیلاپیا برای محیط زیست مضر است کارشناسان بهداشتی معتقدند که برای سلامت انسان هم ضرر دارد، در واقع در بسیاری از کشورهای جهان ماهی تیلاپیا به «ماهی فقرا» معروف است چون از جیره غذایی ارزان قیمت استفاده کرده و همه چیز خوار است و تقریباً از قیمت مناسبی هم برخوردار است، در واقع یکی از مهمترین فاکتورهای تعیین کننده ارزش غذایی ماهی‌ها، نسبت اسید چرب امگا ۳ به امگا ۶ در آنهاست که هرچقدر این نسبت زیادتر باشد نشان از ارزش بالای غذایی آن ماهی دارد اما در تیلاپیا این نسبت بسیار کم است و در عوض میزان امگا ۶ خیلی بالاتر از امگا ۳ بوده و این امر باعث بیماری آلزایمر، التهابات روده‌ای و بیماری‌های قلبی و عروقی می‌شود،‌ بنابراین مباحث زیادی بر روی این گونه مطرح است.

البته سازمان حفاظت محیط زیست فقط با پرورش این ماهی در بافق یزد آنهم در محدوده ای کوچک و مشخص شده موافقت کرد، شرط سازمان محیط زیست هم این بود که محل پرورش این ماهی نباید به هیچ حوزه آبی مثلا رودخانه ای راه داشته باشد تا راه ورود این گونه به آبهای طبیعی باز نشود.

اما سال ۱۳۹۰ بود که برای اولین بار ماهی تیلاپیا به آبهای کشور راه یافت، یعنی از طریق آبراهه اروند از عراق به آبهای ایران رسید و بعد از آن وارد تالاب شادگان شد و اکنون علاوه بر اینکه بخش زیادی از تالاب را اشغال کرده بلکه بیشتر رودخانه های خوزستان را نیز آلوده کرده است و این مساله ناراحتی اهالی بومی را به همراه داشته است، در واقع شورای پدافند غیرعامل خوزستان، در سال ۱۳۹۵ این ماهی را به عنوان یکی از تهدیدات زیستی خوزستان معرفی کرده است. برخی گزارش ها نشان می دهد که اکنون نزدیک ۸۰ درصد تالاب را فرا گرفته است.

احمدرضا لاهیجان زاده معاون محیط زیست دریایی و تالابی سازمان حفاظت محیط زیست در گفت وگو با خبرنگار محیط زیست ایرنا افزود: اولین مورد ورود گونه ماهی تیلاپیا که در کشور مشاهده شد در تالاب شادگان در خوزستان بود، یعنی حدود ۸ تا ۹ سال پیش بود که ماهی تیلاپیا از طریق آبراهه اروند از عراق به آبهای ایران راه یافت و به عنوان گونه ای مهاجم وارد تالاب شادگان شد و اکنون نیز در این تالاب وجود دارد.

وی با تاکید بر اینکه وجود این گونه مهاجم در تالاب شادگان و به طور کلی آبهای کشور مشکلات زیادی را برای محیط زیست ایجاد می کند افزود: بر این اساس به دنبال راهکاری به روش زیستی برای مقابله با این گونه مهاجم هستیم چون تحقیقات نشان داده که هیچ روشی به جز روش زیستی جواب نمی دهد.

لاهیجان زاده ادامه داد: البته تاکنون نیز اقداماتی از سوی سازمان محیط زیست انجام گرفته است، یعنی گونه های بومی را با ارقام بالا یعنی ۶ میلیون قطعه در یک نوبت و ۹ میلیون قطعه در یک نوبت دیگر در تالاب شادگان رها سازی کردیم تا بتوانند به سرعت جایگزین تیلاپیا شوند و یا حداقل کاهش گونه های بومی را جبران کنند.

وی تاکید کرد: اما کاری که باید انجام شود این است که باید به دنبال گونه هایی باشیم که هم سازگار با شرایط تالاب و هم بومی آن منطقه باشند و هم بتواند با تیلاپیا مقابله بیولوژیک داشته باشد، مثلا گونه هایی باشند که خوراکش گونه تیلاپیا باشد؛ این جزو تحقیقاتی است که درباره آن با مرکز تحقیقات شیلات مذاکره کردیم و در تلاشیم تا بتوانیم به یک راهکار اصولی برسیم و زمانی که به آن راهکار رسیدیم بر اجرای آن تاکید خواهیم کرد.

 معاون محیط زیست دریایی و تالابی سازمان حفاظت محیط زیست درباره نتیجه رها سازی دو مورد ماهی بومی در تالاب شادگان گفت: بعد از رها سازی نتایج اولیه ای گرفته شد اما نیاز به بررسی و تحقیقات بیشتری دارد.