امروزه، مطبوعات در زمینه مسایل تحلیلی، سرعت در اطلاع رسانی، حرکت و پیش بینی برخی از وقایع و رویدادها و ارایه آگاهی های لازم به جامعه، برای بالابردن حساسیت مردم نسبت به واقعیات اجتماعی، نقش به سزایی دارد، همچنین روزنامه‌نگار و نویسنده هشیار و دغدغه‌مند در تمامی جوامع تهدیدی برای استبداد، مافیای اقتصاد، قدرت و سیاست است و از طرف دیگر تنها دیده‌بان مورد اعتمادی است که می‌تواند حقایق و راستی‌ها را با به خطر افکندن خویش در اختیار عموم قرار دهد، ناگفته نماند که سرمایه اصلی هر رسانه، اعتمادی است که خوانندگان و مردم به آن رسانه دارند. به پیشنهاد یونسکو و تصویب مجمع عمومی سازمان ملل در نوامبر ۱۹۹۱ میلادی روز سوم ماه مه مصادف با ۱۳ اردیبهشت هر سال به عنوان روز جهانی مطبوعات شناخته شده است.
در این خصوص پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به گفت وگو با کامبیز نوروزی حقوقدان و متخصص حقوق رسانه پرداخت که در ادامه متن آن آمده است:
ایرنا: وضعیت مطبوعات در شرایط کنونی را چگونه ارزیابی می کنید؟
نوروزی: مطبوعات ایران در حال حاضر وضعیت مناسب ندارند و می توان گفت که در حداقل نیم سده اخیر هیچ گاه وضعیت مطبوعات ایران تا این اندازه بحرانی نبوده است، این بحران تمام ابعاد فعالیت مطبوعات از جمله بحران در وضعیت آزادی رسانه‌ها، امنیت مطبوعات و روزنامه نگاران، اقتصادی، تیراژ و میزان اثرگذاری مطبوعات در افکار عمومی را شامل می شود. در چند سال گذشته در یک روند فزاینده این بحران‌ها تشدید شده است به خصوص در ۲ سال اخیر بحران کلان اقتصادی کشور بر وضعیت مطبوعات اثر شدیدتری گذاشته و بسیار جای تاسف است که هیچ یک از متولیان امر کمترین تاملی برای کاهش این بحران ندارند و می شود گفت هیچ گونه تعاملی با مطبوعات وجود ندارد و چاره اندیشی نمی شود، انتظار این است که دستگاه های مسوول توانایی ها خود را با مشارکت خود رسانه ها برای مشاهده این بحران و کاهش از شدت بحران مطبوعات به کار گیرند. به جرات می توان گفت آن مقدار فعالیت مطبوعاتی که در ایران در حال حاضر در جریان است تنها ناشی از مسوولیت پذیری مدیران مطبوعات و ازخودگذشتگی روزنامه نگاران است.
ایرنا: به نظر شما مطبوعات تا چه اندازه می توانند در جهت دهی به افکار و اندیشه مردم اثرگذار باشد؟
نوروزی: بدون تردید در دنیای رسانه‌ای شده امروز مطبوعات یکی از نهادهای بسیار مهم برای اثرگذاری در افکار عمومی است. مطبوعات نقش بسیار مهمی در جهت دهی و بازتاب افکار عمومی دارد به طور کلی رسانه‌ها اعم از رادیو، تلویزیون، خبرگزاری‌ها و مطبوعات مستقیماً با افکار عمومی سروکار دارند اما بدون مطبوعات داخلی افکار عمومی با یک نقصان بسیار بزرگ مواجه می‌شوند و این نقصان را از طریق رسانه‌های دیگر مثل شبکه‌های تلویزیونی فارسی زبان خارج از کشور و در سال‌های اخیر از طریق اپلیکیشن ها جبران می کنند.
به دلیل بحران های شدیدی که در مطبوعات ایران وجود دارد و مشکلات متعدد که گریبان مطبوعات را گرفته، طبیعی است که اثرگذاری مطبوعات در جامعه ایران کاهش یابد، این کاهش عملاً سهم مطبوعات را به خصوص مطبوعات مستقل را در افکار عمومی کاهش می دهد. تقاضا بازار مناسب تقاضا خود را پیدا می کند که این تقاضا در حال حاضر از طریق شبکه های تلویزیونی خارج از کشور و اپلیکیشن ها جبران می شود اما این وضعیت ما را با یک بحران بسیار شدید در عرصه امنیت ملی مواجه می کند، مطبوعات رسمی، قانونی، آزاد و مستقل داخلی در هر حال در چارچوب ساختار داخلی کشور فعالیت می‌کنند و یکی از ارکان امنیت ملی می‌توانند باشند، وقتی که اینها نتوانند فعال باشند، سهم زیادی از هدایت افکار عمومی در اختیار رسانه های فارسی زبان خارج از کشور قرار می‌گیرد که به سهولت در دسترس مصرف کنندگان قرار می‌گیرد.
ایرنا: اقبال عمومی به مطبوعات تا چه اندازه است و چگونه می توان اعتماد مردم به مطبوعات را افزایش داد؟
نوروزی: کاهش شدید تیراژ نشریات داخلی حکایت از این دارد که مردم اقبال چندانی به این نشریات ندارند در حال حاضر روزنامه های فراوانی داریم که با تیراژ های چند صد نسخه منتشر می شود که تعداد زیادی از آنها هم برگشتی هستند، معتبرترین نشریات کشور به خصوص روزنامه ها که زمانی تیراژهای چندصد هزار داشته‌اند، الان با تیراژ های حتی چند ده هزار منتشر می‌شود، خیلی از آنها هم البته باز هم برگشتی زیاد دارد، یعنی تیراژ واقعی آنها بسیار کم است. آخرین برآوردها حکایت از این است که تیراژ کل روزنامه ها ایران خیلی کمتر از یک میلیون نسخه است. معمولاً در برآوردی که از تعداد خوانندگان روزنامه ها می شود، تیراژ را ضربدر سه یا چهار می کنند، بنابراین در خوشبینانه ترین برآورد در حال حاضر حداکثر بین سه تا ۴میلیون از جمعیت ایران روزنامه می خوانند و این بسیار ناچیز و رقم کم اثری است و نشان دهنده کاهش رابطه روزنامه ها با مردم است. البته باید گفت خوانندگانی که همچنان روزنامه کاغذی را دنبال می کنند، شاید بشود گفت به نوعی جز گروه های موثر جامعه هستند و این اثرگذاری همچنان باقی است اما اینکه چگونه می توان آن را افزایش داد و اعتماد عمومی مردم را به روزنامه‌ها افزایش داد باید گفت مردم اعتماد دارند اما اقبال نمی کنند به این دلیل که روزنامه‌ها در حال حاضر به دلیل فشارها و محدویت های سخت که برای آنها وجود دارد و قادر به انتشار خیلی از مطالبی که مورد علاقه مردم هستند، نیستند.
طبیعتاً خوانندگان خیلی از مطالب مورد نیاز خود را در روزنامه ها پیدا نمی کنند در واقع این فشار و محدودیت بر روزنامه‌ها که موجب می شود روزنامه‌ها نتوانند در بازار رقابت با رسانه های فارسی زبان خارج از کشور یا اپلیکیشن ها مانند تلگرام، اینستاگرام و توئیتر حرکت کنند نه اینکه مردم را بی اعتماد کنند بلکه کالای مورد نیاز آنها را در اختیارشان قرار نمی دهند زیرا روزنامه ها در شرایط کنونی آزادی اندکی دارند و خیلی از اخبار و اطلاعات و تحلیل های دیگر در فضاها و محیط ها دیگر منتشر می شود در روزنامه ها منتشر نمی شود. بنابراین اعتماد وجود دارد اما نیاز خبری تحلیلی مخاطبان در روزنامه ها تامین نمی شود.
ایرنا: به نظر شما مهم ترین دغدغه و خواسته اصحاب رسانه از مسوولان چیست؟
نوروزی: مهمترین شرط و قاعده کار مطبوعاتی اولا آزادی رسانه است. انتشار مطبوعات باید آزادنه تر باشد. فعالیت مطبوعات بایستی در کسب خبر و انتشار خبر آزادانه باشد. این آزادی در حال حاضر در این چند سال اخیر به اعتقاد من عقبگرد بسیار زیادی داشته است به خصوص دسته ای از مطبوعات از حاشیه امنیت برخوردار نیستند اما دسته دیگر از مطبوعات می‌دانیم که به دلیل نوع گرایش سیاسی خاص آنها و نزدیکی به کانون‌های خاص قدرت با آزادی تمام هر آنچه که دوست دارند، می‌نویسند بدون آنکه به آنها تعرضی شود اما برخی از مطبوعات هستند با کمترین مسایلی که می نویسند با مواخذه خیلی شدید و ناروا مواجه می شوند. خواسته بعدی امنیت است که در کنار آزادی مطبوعات مطرح می شود و لازم و ملزوم هم هستند امنیت مطبوعات باید تضمن شود، البته در سال های اخیر مواردی مانند توقیف مطبوعات نداشتیم اما قیمت خیلی گرانی داشته زیرا خیلی از چیزها را ننوشتند و یاد گرفتند که تنها مطالب خاصی بنویسند چون در غیر این صورت با خطر توقیف مواجه می شوند، بنابراین این را نمی توان گفت امنیت مطبوعات.
از جمله خواسته ها دیگر مشکلات اقتصادی آنها است. البته راه حل های مانند دادن یارانه و کمک های مالی مستقیم برای مطبوعات بسیار زیانبار است. سال‌های طولانی بنده بارها گفتم که یارانه مطبوعات سم فعالیت مطبوعاتی در ایران است و باعث رکود فعالیت مطبوعاتی و توسعه نیافتگی می شود اما تامین منابع مختلف و زیرساخت‌های فعالیت مطبوعاتی می تواند به اقتصاد مطبوعات بسیار کمک کند. اگر آزادی و امنیت باشد، مطبوعات قادر خواهند بود با عرضه اخبار و تحلیل‌ها ی متناسب در بخش ها مختلف مردم را جذب و تیراژ بالا رود و با تقویت روزنامه نگاری رونق اقتصادی پیش می آید. اینها ابتدایی ترین نیازهای مطبوعات هستند. بعد از گذشت سال های طولانی مطبوعات ما هنوز در ابتدایی ترین نیازهای خودشان بایستی دست و پا بزند البته مطبوعات ایران با از خودگذشتگی‌های فراوان روزنامه نگاران و دادن هزینه های بسیارسنگین توسعه خیلی خوبی پیدا کرده شخصاً معتقدم میانگین توان روزنامه نگاری امروز ایران از دوره های گذشته روزنامه‌نگاری کشور بسیار بالاتر است اما وضع موجود ما روند منطقی این ۴۳ سال نیست توان روزنامه نگار ایران بسیار بیش از چیزی است که الان وجود دارد.
ایرنا: قانون مطبوعات ایران به لحاظ حقوقی با چه مشکلاتی مواجه است؟
نوروزی: یکی از مشکلات بسیار مهم مطبوعات در ایران مباحث حقوقی مطبوعات است، قانون مطبوعات ایران یک قانون مطبوعات بسیار ابتدایی است این قانون بقایای قوانینی است که در سال های ۱۳۱۰ و ۱۳۲۰ خورشیدی تنظیم شده و عمرش به سر آمده است، این قانون متناسب با شرایط کنونی ایران به هیچ عنوان نیست در این قانون همچنان برای انتشار مطبوعات باید پروانه اخذ شود که این امر بسیار سخت است. در این قانون حق کسب خبر برای روزنامه نگاران در نظر گرفته شده است اما بسیار ناچیز است. انتشار اخبار برای مطبوعات در تنگناهای مختلف حقوقی قرار می گیرد. امنیت و ثبات شغلی و حرفه ای برای مطبوعات بسیار نازل است. یک قانون خوب و متناسب با شرایط جمهوری اسلامی باید شرایطی داشته باشد که در آن انتشار مطبوعات آزاد باشد. امنیت روزنامه نگاران باید تضمین شده باشد، امکان توقیف و لغو امتیاز مطبوعات ممنوع شود. اگر قرار باشد که قانون تغییر کند باید این شرایط را که گفتم رعایت شود، مشکل دیگر چندگانگی در اجرای قانون است. رویه ها واحد نیستند. برای ساده ترین امور، یک نشریه ممکن است مؤاخذه شود اما نشریه دیگری از هر مؤاخذه ای در امان باشد. تشتت در رویه ها، نظم حقوقی را برهم می زند و مانع از برقراری یک نظم فکری و عملی در کار مطبوعاتی است.
به هرحال روز جهانی آزادی مطبوعات را به همۀ دوستان و همکاران در همۀ مطبوعات کشور از همۀ سلایق و جریان های مختلف فکری و سیاسی تبریک می گویم و امیدوارم تلاش های آنها بیش از پیش به رشد و توسعه مطبوعات در کشور کمک کند.
نظر شما