حفظ تنوع زیستی، ابزاری برای مقابله با ویروس کرونا

به گزارش روز جمعه ایرنا از پایگاه اطلاع رسانی سازمان حفاظت محیط زیست، در پیام کیومرث کلانتری آمده است: منحصر به فردترین خصوصیت کره زمین، وجود حیات بر روی این سیاره و شگفت انگیزترین وجهه حیات، تنوع زیستی است. واژه تنوع زیستی همه اشکال حیات بر روی کره زمین در تمامی سطوح از ژن ها تا اکوسیستم ها را شامل می شود و فرآیندهای تکاملی، اکولوژیک و فرهنگی را در راستای غنا و تثبیت زندگی فراهم می کند.

تنوع زیستی با فراهم کردن اجزا و زیرساخت های ضروری حیات از جمله غذا، منابع آبی، آب و هوای سالم، تشکیل و حفاظت از خاک، حفاظت در برابر مخاطرات طبیعی و بیماری ها ( از طریق تعدیل آب وهوا، سیلاب ها ،آفات و...)، حفظ تعادل اکولوژیک و سایر خدمات باارزش اقتصادی به ویژه در بخش کشاورزی و صنعت نقش بسزایی در تشکیل و رونق جوامع انسانی داشته است.

فوائد و ظرفیت های بالقوه تنوع زیستی هنوز کاملا شناخته نشده و مواردی مثل داروهای جدید و سایر خدمات بسیار ارزشمند ذخایر زیستی، در دست بررسی هستند، با این تفاصیل و نظر به اهمیت تنوع زیستی، هرساله روز جهانی تنوع‌زیستی در بهار (۲۲ ماه مه میلادی برابر با اول خرداد ۱۴۰۰ ) برگزار می شود که موجب  افزایش آگاهی جهانی در مورد اهمیت حفاظت از  تنوع‌زیستی جهانی شامل انواع مختلف گیاهان، جانوران ، میکروارگانیسم‌ها و اکوسیستم های در برگیرنده آن می شود.

دبیرخانه کنوانسیون تنوع زیستی که یک معاهده بین المللی در این زمینه است، امسال شعار ما بخشی از راه حل هستیم را برای این مناسبت برگزیده است، شعاری که بر اهمیت نقش انسان در گره‌گشایی از معضلات تنوع زیستی تاکید می‌ کند. این شعار به عنوان تداوم جنبش تولید شده در سال گذشته تحت عنوان راه حل های ما در طبیعت است انتخاب شد که به عنوان یک یادآوری است که تنوع زیستی پاسخ چندین چالش توسعه پایدار است و  راه حل های کاربردی و اصولی در زمینه  آب و هوا، مسائل بهداشتی، امنیت غذایی، بحران کمبود آب شیرین و معیشت پایدار را ارائه می دهد.

در واقع وقتی تنوع زیستی مشکلی دارد، بشریت هم  مشکل دارد. همچنین باید یاد آور شد تنوع زیستی فقط شامل انواع حیات وحش نمی شود. این حقیقت بنیادین  شامل تفاوت های ژنتیکی در هر گونه - به عنوان مثال ، بین انواع محصولات و نژادهای دام و انواع اکوسیستم ها (دریاچه ها، جنگل ها، بیابان ها، مناطق کشاورزی) است. 

ماهی ها حدود ۲۰ درصد پروتئین حیوانی را برای سه میلیارد نفر تامین می کنند و  ۸۰ درصد رژیم غذایی آدمی از طریق انواع گیاهان تامین می شود، اما از دست دادن تنوع زیستی، بسیاری از امور از جمله سلامتی بشر را تهدید می کند. ثابت شده است که آسیب دیدن تنوع زیستی می تواند باعث گسترش بیماری هایی منتقل شده از حیوانات به انسان  شود، اگر تنوع زیستی را حفاظت  کنیم در حقیقت  ابزارهای بسیار خوبی برای مبارزه با بیماری های همه گیر مانند ویروس  کرونا در اختیار داریم .

مهمترین متولی تنوع زیستی در کشور ما سازمان حفاظت محیط زیست است که با ایجاد ساختارهای قانونی و اجرایی، رعایت ابعاد مختلف توسعه پایدار و هدایت پیشرفت های صنعتی و اقتصادی سازگار با طبیعت کارنامه قابل قبولی در این زمینه ارائه کرده است. ایران اکنون با زحمات و کوشش های فراوان دارای ۳۰ پارک ملی ، ۱۷۰ منطقه حفاظت شده، ۴۵  پناهگاه حیات وحش و ۳۷ اثر طبیعی ملی است که این مجموعه مانند چتری تنوع زیستی ایران را حفاظت می کند.

ایران به دلیل شرایط جغرافیایی، برخورداری از تنوع آب و هوایی، وجود منابع آبی عظیم دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب از تنوع گونه‌ای بالایی برخوردار است. براساس آخرین بررسی ‌ها حدود ۱۳۰۰ گونه جانوری مهره دار اعم از پستاندار، پرنده، خزنده، دوزیست و ماهیان آب ‌های داخلی، حدود  ۳۰ هزار گونه جانوری بی مهره و ۸ هزار گونه گیاهی   (فقط گیاهان عالی) شناسایی شده است. 

بدون شک کشور ما در منطقه جنوب غرب آسیا و خاورمیانه نیز جایگاه بالایی دارد. ایران با قرار گرفتن در غرب منطقه پاله آرکتیک، یکی از شناخته شده ترین مراکز مهم تنوع زیستی و میراث طبیعی به دلیل محل تلاقی و اتصال نواحی عمده جغرافیایی گیاهی است. حفاظت از تنوع زیستی در کشور ما با انتخاب و اولویت گونه های شاخص بویژه گونه های گوشتخوار که زیستگاه و محدوده زندگی بزرگی دارند، می تواند سودمند باشد. 

هرچند ارزیابی دقیق وضعیت تنوع زیستی ایران با توجه به اینکه شاخص های ملی تنوع زیستی کاملا مشخص نشده اند، تا حدودی مشکل است، اما اگر به مقایسه وضعیت محیط زیست ایران با بسیاری از کشورها بپردازیم برتری تنوع زیستی و عملکرد موفق سازمان مشخص می شود. تنها یک مثال کوچک در این زمینه جمعیت پلنگ است که در کشور ترکیه تقریبا از بین رفته است، اما در کشور ما در بسیاری از نقاط حتی استان تهران دیده می شود.

متاسفانه در طول دو دهه گذشته و به استناد اطلاعات موجود، فعالیت های انسانی به تخریب نگران کننده اکوسیستم ها، حذف ژن ها، گونه ها و قابلیت های زیستی منجر شده اند و با توسعه بی ضابطه و مغایر با اصول توسعه پایدار و مدیریت سبز در مناطق شهری، بخش کشاورزی و صنعت، تهدیدات و فشار غیر متعارف و غیر قابل قبولی بر این ذخایر زیستی وارد آمده است. تهدیدات انسانی بر روی تنوع زیستی در طول ۵۰ سال گذشته سرعت بسیار بیشتری نسبت به تمامی تاریخ حیات بشر داشته است.

قطعا تبعات و پیامدهای از بین رفتن تنوع زیستی و اختلال در عملکرد اکوسیستم ها منجر به کاهش و یا حتی عدم توانایی آنها برای ارائه خدمات و تامین نیازهای بشر خواهد بود. طبق اعلام سازمان ملل متحد، سه چهارم محیط زمین و حدود ۶۶ درصد محیط دریایی توسط فعالیت‌های انسانی تغییر یافته است و آخرین گزارش ارائه شده توسط پلت فرم سیاست بین المللی علوم بین دولتی در مورد تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم (IPBES) ، اظهار می‌دارد که بیش از یک میلیون گونه جانوری و گیاهی در معرض خطر انقراض قرار دارند.

بنابر این هر گونه برنامه ریزی و اقدام در راستای مدیریت بهینه و اصولی حفاظت از تنوع زیستی کشور، تعامل و همکاری مستمر ارگان های متولی و بهرمندی از فرصت های بین المللی و منابع مالی و تخصصی آنها می تواند نقش بسیار مهم و کلیدی در حفظ تنوع زیستی در کنار توسعه پایدار باشد. امید که با عزم همگانی مسوولان و سیاستگذاران، مردم، رسانه ها و فعالان محیط زیست این سرمایه ارزشمند را برای نسل های آینده کشور حفظ و حراست کنیم.