ارتباط بی چون و چرای انسان با محیط زیست و گونه های زیستی، حقیقتی است که هیچ انسان، مجموعه، کشور، دستگاه اجرایی و دولتی نمی‌تواند نسبت به آن بی تفاوت باشد زیرا با حفظ محیط زیست می‌توان اقدام به حفظ منابع، ظرفیتها و تقویت توان و پشتوانه کشور نمود.
محیط زیست و منابع طبیعی به مثابه هدیهای از نسل‌های گذشته تحویل نسل امروز شده و باید بدون خدشه و کمبود به نسل‌های بعد تحویل شود.
وارد آمدن هر گونه خدشه و خسارت به محیط زیست، منابع طبیعی و گونه‌های جانوری، سلامت و زیست انسان را در چرخه طبیعت با مشکل مواجه می‌کند.
در این میان وقوع دوباره پدیده خشکسالی بعد از گذشت حدود ۲ سال از بهبود نسبی وضعیت در خراسان رضوی بار دیگر آغازی بر وارد کردن تنش بر محیط زیست و گونه‌های جانوری را رقم زد؛ اگرچه بارندگی مطلوب سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ که حتی منجر به سیل گسترده در برخی استانها شد، برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر احتمال پایان خشکسالی را در کشور دامن زد ولی تجربه زمستان کم‌بارش گذشته و بهار خشک امسال حکایت از بازگشت وضعیت خشکسالی به کشور و به ویژه استان خراسان رضوی دارد.
آمارهای جمع‌آوری و ثبت شده توسط مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی نشان می‌دهد پارسال نه تنها همه مناطق کشور درگیر خشکسالی بودند بلکه حجم بارش در برخی مناطق ایران نزدیک به ۱۰۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است.
این بدان معنا است که پارسال تقریبا در بسیاری از مناطق کشور هیچ خبری از بارش موثر نزولات آسمانی نبود و میزان اندک بارندگی ۴۰ روز بهار امسال نیز تاییدی بر تداوم سیر نزولی بارندگی و ادامه خشکسالی است.
در این میان خراسان رضوی با برخورداری از اقلیم خشک و نیمه خشک گرچه حدود ۲ سال بارندگی خوب را پس از ۱۷ سال تجربه خشکسالی در کارنامه خود ثبت کرد، اما امسال در شرایطی که حتی در پاییز گذشته پیش‌بینی درستی در این زمینه انجام و اعلام نشد، یکبار دیگر وارد بحران خشکسالی شده و عواقب آن به شدت این خطه را مورد تهدید قرار می‌دهد.
محیط زیست ارزشمند خطه خراسان رضوی
خراسان رضوی با مساحت ۱۱۱ هزار و ۸۵۴ کیلومتر مربع که معادل ۸.۷ درصد از خاک کشور است با جمعیت بیش از ۶ میلیون نفر یکی از استان‌های موفق در حوزه مباحث محیط زیستی است.
اهمیت این استان تا آنجاست که میزبان ۱۱ درصد از صنایع، هشت درصد از معادن، ۶ درصد از ارزش افزوده صنعتی و ۱۳ درصد از تولیدات کشاورزی کشور می‌باشد.
این استان از نظر تعداد مناطق تحت حفاظت، گونه‌های جانوری و ارزش ذخیره ژنتیکی و میزان تنوع زیستی موجود در استان شرایط مطلوب و ویژه‌ای دارد.
خراسان رضوی در شمال شرق کشور، دارای یک پارک ملی به وسعت ۳۵ هزار و ۵۴۰ هکتار، سه اثر طبیعی ملی به وسعت ۹ هزار و ۱۷۰ هکتار، سه پناهگاه حیات وحش به وسعت ۹۴ هزار و ۷۱۲ هکتار، ۲۱ منطقه حفاظت شده به وسعت ۸۵۵ هزار و ۸۸۴ هکتار، ۱۳ منطقه شکار ممنوع به وسعت یک میلیون و ۳۵۲ هزار و ۷۳۳ هکتار و در مجموع به مساحت ۲ میلیون و ۳۴۷ هزار و ۹۹۹ هکتار منابع طبیعی می‌باشد که حدود ۲۰.۵ درصد از مساحت کل استان را در بر گرفته است.
این استان دارای اقلیمهای متفاوت و زیستگاههای متنوع، رشته کوههای کپه داغ و بینالود در شمال استان، قلۀ بینالود با ارتفاع سه هزار و ۲۵۰ متر و مناطقی با ارتفاع کمتر از ۲۵۰ متر در دشت سرخس، رودخانه‌های هریرود، تجن، کشف رود، وجود اکوسیستمهای تالابی طبیعی و انسان ساخت است.
کاهش ۶۷ درصدی بارندگی در خراسان رضوی
مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی با اشاره به کاهش ۶۷ درصدی بارشها در این استان طی سال جاری نسبت به مدت مشابه پارسال گفت: تمامی شهرستان‌های استان در سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش بارندگی داشته‌اند و به جز کوهسرخ، دیگر مناطق نسبت به دوره آماری از کاهش بارندگی برخوردار بوده‌اند.
محسن عراقی زاده افزود: در این مدت کمترین میزان بارش در گناباد با ۳۰ میلیمتر و بیشترین بارش در کوهسرخ با ۱۷۸ میلیمتر گزارش شده است.
وی میانگین بارندگی در خراسان رضوی را در سال زراعی گذشته ۲۸۶ میلیمتر و در دوره آماری ۱۶۵ میلیمتر عنوان کرد.
مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی ادامه داد: در فروردین امسال میانگین بارش در این استان هفت میلیمتر گزارش شده که این میزان در سال گذشته ۱۲۷ و در دوره آماری ۴۰ میلیمتر بوده است.
وی با اشاره به بررسی نقشه‌ها از سوی کارشناسان و متخصصان این حوزه گفت: در ادامه فصل بهار امسال، بارندگی خوبی در کشور و استان نداریم و احتمال دارد از پاییز امسال شاهد افزایش بارندگی باشیم.
عراقی زاده افزود: دمای هوای امسال در استان نیز بین یک تا ۲ درجه نسبت به دوره آماری گذشته افزایش داشته که تبعاتی در حوزه کشاورزی خواهد داشت.
تجربه کمترین بارش طی ۶۰ سال گذشته
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: میزان بارشهای کمتر از ۲ میلیمتر به عنوان بارش موثر محسوب نمی‌شود زیرا در قالب رواناب و حتی برای مصارف کشاورزی سودبخش نیست و در حقیقت بارش موثر ۴۵ میلیمتر است.
محمد علایی افزود: تعداد ایستگاههای سنجش میزان بارش این شرکت از سازمان هواشناسی بیشتر است و لازم است در اعلام آمار میزان بارشها هماهنگی میان این ۲ دستگاه صورت گیرد.
وی ادامه داد: طبق آمار استخراجی از ایستگاههای شرکت آب و فاضلاب، میزان بارش در استان امسال ۷۳.۸ میلیمتر بوده و از اول مهرماه پارسال تاکنون در مجموع ۲۴۱ میلیمتر بارش در استان ثبت شده که نشان از ۶۹ درصد کاهش بارندگی در سال جاری دارد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه امسال در شهرستان گناباد میزان بارش موثر حدود ۱۰ میلیمتر بود گفت: بارندگی در این استان طی سال جاری در ۶۰ سال گذشته کمترین میزان بوده ضمن اینکه دمای هوا نیز افزایش یافته است.
وی با بیان اینکه ۱۹ سد بزرگ در خراسان رضوی به صورت روزانه کنترل می‌شوند افزود: حجم مخزن آب این تعداد سد معادل یک میلیارد و ۵۷۲ میلیون متر مکعب است در حالی که هم اکنون دارای ۹۴۷ میلیون مترمکعب ذخیره آب هستند.
علایی ادامه داد: آب قابل تنظیم در این سدها ۹۱۰ میلیون مترمکعب است که پارسال امکان برداشت ۹۴۷ میلیون متر مکعب آن فراهم شد و امسال ۶۶۴ میلیون متر مکعب آب داریم.
تهدید جدی آبشخورهای حیات وحش
اثرات و تهدیدهای محتمل ناشی از خشکسالی بر محیط زیست، حیات وحش و وضعیت آبشخورهای حیات وحش بر کسی پوشیده نیست چرا که آب در چرخه پیدایش و ماندگاری محیط زیست بنیادی‌ترین نقش را دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: خشکسالی‌های اخیر تاثیر نامطلوب بر منابع آب حیات وحش گذاشته است بطوریکه در اغلب مناطق تامین آب حیات وحش با سختی انجام می‌گردد.
تورج همتی افزود: این وضعیت و کاهش علوفه در مراتع موجب گرایش وحوش و جانوران به سوی روستاها شده که نگرانی‌های فراوان ایجاد کرده است.
وی ادامه داد: در این راستا پیگیریها و اقدامات بسیار جهت عبور از شرایط بحرانی انجام شده و با همه سختی‌ها آبرسانی، تعمیر آبشخورها و دیگر اقدامات در حال انجام است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی گفت: از مردم استان که در تامین آب و علوفه همکاری داشته‌اند قدردانی می‌کنم و دست مهربان شهروندان در تامین نیازمندیهای حیات وحش را به گرمی می‌فشارم.
کاهش ۵۰ درصدی آب دریاچه بزنگان
اثرملی طبیعی دریاچه بزنگان به عنوان تنها اثر ملی طبیعی در خراسان رضوی همچون سایربخشهای محیط زیست این روزها با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند و آخرین وضعیت این دریاچه طبیعی نمایانگر نگرانی‌های موجود برای خشک شدن این اثر ملی را در بر دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی با اشاره به اقدامات انجام شده برای حفاظت و صیانت از دریاچه بزنگان افزود: این اثر طبیعی نسبت به مدت مشابه سال گذشته از کاهش ۵۰ درصدی سطح و حجم برخوردار است.
همتی ادامه داد: ۹۰ درصد تغذیه این دریاچه از چشمه‌های جوشان کف دریاچه تامین شده و ۱۰ درصد از آبهای سطحی تامین می‌شود که امسال با شدت خشکسالی شاهد اختلال در این روند هستیم.
وی مهمترین نگرانی در این زمینه را کاهش قابل توجه سطح آب دریاچه اعلام کرد و گفت: خشکسالی متوالی ۱۹ ساله در استان، عدم تامین حقابه، آلودگی های زیست محیطی، شور شدن آب و فرسایش، رسوب‌گذاری و مسدود شدن منافذ آب زیرزمینی مهمترین مشکلات این اثر ملی و طبیعی هستند.
مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در خصوص اقدامات انجام شده از سوی این اداره کل افزود: انتقال آب مازاد کشاورزی با لوله گذاری، کانال کشی و بهسازی کانال در مسیر اصلی انتقال آب سطحی به دریاچه، اجرای برنامه آموزش و اطلاع رسانی و ظرفیت‌سازی جوامع محلی، تدوین و اجرای برنامه مدیریت زیست بومی بزنگان، ایجاد زیرساختهای گردشگری بزنگان، ایجاد منابع دخیره آب و حفاطت از دریاچه مهمترین اقدامات انجام شده در سالهای اخیر بوده است.
هشدار نسبت به افزایش گرد و غبار در استان
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی نیز گفت: با توجه به کاهش بارندگی و افزایش خشکسالی، امسال شاهد وقوع پدیده گرد و غبار در این استان خواهیم بود.
سید کمال الدین میرجعفریان افزود: با توجه به کاهش چشمگیر بارندگی در سالجاری وقوع این پدیده قطعی و حتمی است و دستگاههایی از جمله سازمان جهاد کشاورزی، دانشگاه علوم پزشکی مشهد و اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بایددر این زمینه هوشیارانه عمل کنند.
وی با بیان اینکه میانگین بارندگی در این استان از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون نسبت به مدت مشابه قبل ۶۷ درصد کاهش دارد ادامه داد: از ابتدای سال زراعی جاری در مهرماه سال گذشته تاکنون ۸۵ میلیمتر باران در استان خراسان رضوی باریده است که نسبت به دوره آماری ۴۹ درصد کاهش دارد.
معاون استاندار خراسان رضوی گفت: تمامی شهرستان های خراسان رضوی طی سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه قبل کاهش بارندگی داشته‌اند و به جز شهرستان کوهسرخ بقیه شهرستانها نسبت به دوره آماری هم از کاهش بارندگی برخوردار بوده‌اند.
وی افزود: در این مدت کمترین بارندگی در گناباد با ۳۰ میلیمتر و بیشترین بارندگی در کوهسرخ با ۱۷۸ میلیمتر گزارش شده و میانگین بارندگی در خراسان رضوی طی سال زراعی گذشته ۲۸۶ میلیمتر و در دوره آماری ۱۶۵ میلیمتر بوده است.
میرجعفریان ادامه داد: در فروردین ماه امسال میانگین بارش در استان خراسان رضوی هفت میلیمتر گزارش شده که این میزان در سال گذشته ۱۲۷ و در دوره آماری ۴۰ میلیمتر بوده است.
وی گفت: با توجه به روند فعلی، وقوع پدیده گرد و غبار در استان با شدت بیشتری رخ می‌دهد و لازم است اقدامات پیشگیرانه و استفاه از منابع مربوط برای این اقدامات انجام شود.
رشد ۲ برابری کانونهای گرد و غبار
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی با اشاره به افزایش سطح و شمار کانونهای تحت تاثیر فرسایش بادی در این استان گفت: طبق آخرین بررسی‌های انجام شده از سوی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور هم اکنون ۳۰ کانون تحت تاثیر فرسایش بادی با سطحی معادل ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار در این استان وجود دارد.
محسن فنودی با بیان اینکه این شمار پیش از انجام این مطالعات ۱۶ کانون با سطح یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار بود افزود: نمی‌توان به طور دقیق اعلام کرد که همه این کانونها به یکباره ایجاد شده‌اند بلکه احتمال دارد بررسی‌های تخصصی و شناسایی در این زمینه بیشتر شده است.
وی ادامه داد: کانونهای تحت تاثیر فرسایش بادی شامل سه بخش مناطق بحرانی (مناطق مولد ریزگرد و غبار)، مناطق انتقال و مناطق میزبان غبار و ریزگرد است بنابراین مناطق بحرانی و مدیریت آنها به منظور جلوگیری از تولید غبار و گرد از اهمیت و اولویت بیشتر برخوردار است.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان رضوی گفت: سطح مناطق بحرانی تحت تاثیر فرسایش بادی در این استان بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار است که قبل از این ۷۵۰ هزار هکتار بود.
وی افزود: برای مدیریت مناطق بحرانی تاکنون در سطحی معادل ۵۷۰ هزار هکتار در استان با ایجاد جنگل طبیعی عملیات احیای بیابان انجام شده است.
نظر شما