مقاوم‌سازی بیمارستان‌ها در برابر زلزله، ضرورتی مغفول مانده 

۳۱ خرداد ماه ۱۳۶۹ در نزدیکی شهر رودبار زلزله‌ای به بزرگی بیش از هفت ریشتر رخ داد. شبی که خیلی‌ها برای دیدن فوتبال جام جهانی ۱۹۹۰ بیدار بودند. با این حال، این زلزله هزاران کشته و خسارت جانی و مالی برجای گذاشت و  شمار زیادی را آواره کرد. 

بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران در ایران با انتقاد از بی‌توجهی به مقاوم سازی بیمارستان ها در برابر حوادث طبیعی همچون زلزله اظهار داشت: پس از زلزله رودبار و منجیل، پروژه ای با عنوان ارزیابی آسیب‌پذیری سازه‌های خاص و ارائه روش های ایمن‌سازی و کاهش خطرپذیری توسط وزارت بهداشت در خصوص بیمارستان های کشور آغاز شد اما متاسفانه نیمه کاره رها شد و در دوره های مختلف به دست فراموشی سپرده شد. 

فریبرز ناطقی الهی روز دوشنبه در گفت و گو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا گفت: در زلزله رودبار و منجیل در ۳۰ سال قبل برنامه های زیادی آغاز شد، سیاست های مختلفی در ریاست جمهوری شکل گرفت و پروژه هایی در آنجا تعریف شد. سپس سازمان ملل برنامه جامعی را برای مطالعه دقیق زلزله رودبار و منجیل و درس هایی که از آن یاد گرفته می شد، با ایران و UNDP تعریف کرد.

وی افزود: پس از آن افرادی از یوگسلاوی به ایران آمدند و شروع به مطالعه این پروژه کردند اما از آنجایی که هیچ تجربه خاصی در آن زمان در بنیاد مسکن برای این کار وجود نداشت، به رغم اینکه بنیاد خیلی علاقمند بود که این کار قوی تر انجام شود، ولی به دلیل بی تدبیری هایی که انجام شد، متاسفانه اطلاعات حدود ۲۱۷ هزار ساختمان آسیب دیده را از دست دادیم.

ناطقی الهی ادامه داد: گزارش های تهیه شد که بعضی از آنها خیلی خوب بود و بعضی بعد و به هر حال آن پروژه تمام شد و پروژه دیگری در ریاست جمهوری آغاز و پروژه هایی جدید ذیل آن تعریف شد که اطلاعات بسیاری از سازه های کشور طی آنها تهیه شد اما به دلیل اینکه در زلزله رودبار و منجیل اطلاعات جمع آوری شده از دست رفتند، در پروژه جدید هم ما نتوانستیم اقدام قابل توجهی انجام دهیم. 

وی گفت: البته سعی کردیم هر اطلاعاتی که از سایر کشورهای مشابه ایران داشتیم که ساختارهای سازه ای آنها شبیه ما بود و هر مطالعات و اطلاعاتی را که از زلزله رودبار و منجیل به دست آوردیم، جمع آوری کنیم و در همان زمان منحنی آسیب پذیری ساختمان های ایران را ارائه دهیم.

بنیانگذار مقاوم سازی و مدیریت بحران در ایران توضیح داد: ساختمان های خاص از زمانی شروع شد که پژوهشگاه بین المللی زلزله که معاون وقت پژوهشی آن بودم، نامه ای را به تمامی وزرا نوشتم و از آنان خواستم که نسبت به سازه های خاص به ویژه سازه هایی که وزارت نفت دارد و وزارت مسکن و شهرسازی مثل پل ها و نظایر آن، تمهیدات ویژه ای را قائل بشوند. در آن زمان آقای زنگنه وزیر وقت بود و روی آن نامه دستور داد که پروژه هایی برای این موضوع تعریف شود که این پروژه ها تعریف شد و آسیب شناسی پالایشگاه تهران و بعد از آن پالایشگاه پتروشیمی شیراز بررسی شد.

وی افزود: مسئولیت هر دو پروژه با من بود و کارهای زیادی طی آن انجام شد و منحنی های آسیب پذیری خوبی را توانستیم ارائه بدهیم و روش هایی را خودمان توسعه دادیم که در دنیا وجود نداشت و در همان زمان ما از ژاپنی ها خواستیم که به ما کمک کنند ولی آنها عنوان کردند که مطالعه خاصی روی بحث سازه های پالایشگاهی انجام نداده اند و از آمریکایی ها هم برای فرم های ارزیابی که داشتند کمک های را گرفتیم ولی دیدیم که هیچ کدام این ها پاسخگوی کار ما نخواهند بود. در نهایت تلفیقی روی منحنی ها و فرم ها انجام شد و بالاخره توانستیم این سازه ها را ارزیابی کنیم.

ناطقی الهی اضافه کرد: پیرو آن متاسفانه افرادی وارد این حوزه شدند و پالایشگاه های مختلف را بدون داشتن حتی اطلاعات اولیه به گونه ای ارزیابی کردند که بیشتر ارزیابی های صورت گرفته به طور مثال در مورد آسیب‌پذیری سازه‌های خاص و ارائه روش های ایمن‌سازی و کاهش خطرپذیری از پالایشگاه های خراسان های جنوبی و شمالی و پالایشگاه تبریز، نه مرجعی خاصی دارند و نه رکوردی از آنها باقی است.

وی گفت: در نتیجه به غیر از مطالعاتی که پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله انجام داد، نتوانستیم اطلاعات زیادی در این زمینه جمع آوری کنیم و دیگر سازه های خاص به دلیل همین بی برنامه گی ها و عدم رضایت مسوولان بالادستی وزارتخانه ها از اطلاعاتی که توسط تیم های مختلف جمع آوری شد، عملا این پروژه ها ناقص ماند و بعد از آن دیگر نگاه عمیقی به این موضوع نشد.

استاد پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله افزود: اخیرا شرکت هایی کارهایی را در قالب پروژه های داخلی انجام دادند و به صورت موردی مسائل را بازبینی می کنند که چندان جوابگو نخواهد بود و بیشتر سرمایه های ملی تلف خواهد شد و اطلاعات از بین خواهد رفت. در خصوص سازه های دیگر هم کم و بیش اطلاعاتی را پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله جمع آوری کرده است.

ناطقی الهی اظهار داشت: بعضی از دانشگاه ها هم بسیار مفید و سودمند به ویژه روی آسیب‌پذیری پل ها و مدارس کار کردند اما متاسفانه باز پروژه‌های انجام شده، به سرانجام خوبی نرسید و بیشتر ساختمان ها و مدارسی که در مقابل زلزله مقاوم سازی شدند، هزینه مقاوم سازیشان بیشتر از ساخت مجدد آنها بود.

وی گفت: به طور کلی کارهای بسیاری زیادی بعد از زلزله رودبار و منجیل در ایران شروع شد که در دنیا هم انعکاس بسیار زیادی داشت اما متاسفانه به دلیل مسائل حاشیه ای هیچ کدام به سرانجام مطلوبی نرسید. اطلاعات به دست آمده از مطالعات انجام شده، تنها نیازمند این است که طی پروسه ای به یکدیگر ارتباط داده شوند و به صورت منسجم در مکتوباتی آورده شوند که ملاک عملی برای ساخت سازه های خاص در کشور باشد.

استاد پژوهشگاه زلزله شناسی و مهندسی زلزله گفت: در بیمارستان های کشور پروژه ارزیابی آسیب‌پذیری سازه‌های خاص و ارائه روش های ایمن‌سازی و کاهش خطرپذیری توسط وزارت بهداشت انجام گرفته اما متاسفانه تاکنون حتی یک بیمارستان هم مقاوم سازی نشده است.

ناطقی الهی افزود: در ایران توسط پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و دانشگاه های خوبمان در این قضیه پیشرفت  های زیادی داشتیم و شاید بتوان گفت که ایران یکی از پنج کشور اول دنیا بعد از آمریکا، ژاپن، چین و هند در حوزه مهندسی زلزله به شمار می رود. ولی متاسفانه چون بیشتر این پروژه ها فقط به صورت روبنایی انجام می شد، به جاهای خوبی نرسید و همین باعث شد که این روحیه مقاوم سازی در مقابل زلزله تا حدود زیادی در کشور متزلزل شود.