موفقیت طرح‌های احیا و حفاظت در چشمه سورت

به گزارش ایرنا، گردشگرانی که از ابتدای امسال و با مناسب شدن وضعیت اقلیمی سفر به چشمه سورت را در برنامه‌های خود قرار دادند پس از حضور در این محوطه طبیعی خاص تغییرات زیادی نسبت به سال‌های گذشته می‌بینند. علاوه بر این که محوطه چشمه به طور کامل فنس‌کشی شده و خودروها اجازه نزدیک شدن به حوضچه‌ها از فاصله ۷۵۰ متری را ندارند، دیگر خبری از ورود افراد به داخل حوضچه‌ها نیست و چشمه با خیالی راحت در حال خوداحیایی است.

پس از این که زمستان ۱۳۹۸ مناقصه واگذاری چشمه‌سورت برگزار شد و یک سرمایه‌گذار اهل ساری در این مناقصه برنده شد، دستگاه‌های دولتی متولی چشمه‌سورت از ۲۰ فروردین این محوطه را به طور کامل برای احیاء، اجرای طرح‌های حفاظتی و بهره‌برداری در اختیار سرمایه‌گذار قرار دادند تا کارهای لازم را طبق کتابچه طرح که توسط بخش دولتی تدوین شده بود آغاز کند و پیش ببرد. بهره بردار نیز بلافاصله اقدامات ضروری را برای احیای چشمه آغاز کرد. اما از همان ابتدا با برخی مخالفت‌ها و سنگ‌اندازی‌ها در کار مواجه شد و حتی شکایاتی علیه او در مراجع قضایی به جریان افتاد. با این حال به دلیل دغدغه‌ای که برای حفاظت از چشمه سورت داشت دست از کار نکشید و تلاش کرد تا این چشمه را احیا کند. حالا یک سال پس از آغاز این اقدامات به نظر می‌رسد تلاش‌های انجام شده در این محوطه نتیجه داده و حتی به گفته بهره‌بردار، وضعیت چشمه و اقداماتی که انجام شده از کتابچه طرح جلوتر است.

بازگشت همسایه‌ها

مشاهدات میدانی و اظهارات گردشگرانی که طی یک ماه اخیر به چشمه سورت رفته‌اند نشان می‌دهد که دیگر خبری از ورود افراد به حوضچه‌ها و ورود تراکتور و خودروها در محوطه چشمه و پهن کردن بساط کباب و کمپ زدن در محوطه چشمه سورت نیست. گردشگران که تا پیش از واگذاری محوطه به بهره‌بردار با تراکتورها و وانت‌های برخی بومیان منطقه در ازای پرداخت کرایه به چشمه می‌آمدند اکنون خودروهای خود را در فاصله ۷۰۰ متری چشمه پارک می‌کنند و پیاده به این محدوده می‌آیند. دو ورودی هم برای محوطه در نظر گرفته شده که همه افراد برای ورود به ان باید بلیط تهیه کنند. البته ساکنان سه روستای نزدیک چشمه‌سورت از این قانون معاف هستند. ممنوعیت تردد خودروها و جلوگیری از ورود احشام به محوطه سبب شده که بخشی از پوشش گیاهی اطراف چشمه احیا شود و بهار امسال گردشگران پس از سال‌ها گل‌های وحشی اطراف چشمه را ببینند.

«عرفان خشته» سرمایه‌گذار و بهره‌بردار چشمه سورت شرایط چشمه را بسیار خوب توصیف می‌کند و به خبرنگار ایرنا می‌گوید: خوشحالیم که تلاش‌مان به بار نشست و بسیاری از حوضچه‌های چشمه احیا شده است. در این یک سال به ما اثبات شد که چشمه سورت با سرعت بیشتری نسبت به آن‌چه تصور می‌شد می‌تواند خودش را احیا کند. فقط کافی است که اقداماتی مانند ممنوعیت ورود به حوضچه‌ها و جلوگیری از ورود خودروها و همچنین برخی اقدامات مخرب که در اطراف چشمه انجام می‌شد متوقف باشد.

وی می‌افزاید: برای جلوگیری از ورود گردشگران به داخل حوضچه‌ها دور تا دور چشمه را با زنجیر محصور کردیم. اوایل از سوی برخی افراد مقاومت‌هایی را شاهد بودیم. اما خوشبختانه به مرور این موضوع که کسی نباید وارد حوضچه‌ها شود به یک عرف و قانون تبدیل شد و حالا همه از کنار چشمه زیبایی‌های آن را تماشا می‌کنند. همین که دیگر کسی در حوضچه اصلی شنا نمی‌کند، بافت‌های شکننده حوضچه‌ها پاکوب نمی‌شود و برای برداشت آب از چشمه اقدام نمی‌کنند کمک بزرگی برای احیای چشمه است.

موانع قانونی گسترش زیرساخت‌ها

این سرمایه‌گذار در یک سال اخیر تلاش کرده که اقداماتی هم برای بهتر شدن زیرساخت‌ها در این محوطه انجام دهد. زیر پوشش اینترنت ۴G قرار گرفتن چشمه‌سورت، ایجاد روشنایی با استفاده از ژنراتور، نصب سطل زباله در محوطه، نهال‌کاری در محوطه طبق کتابچه طرح و برخی اقدامات دیگر از همین قبیل کارهای انجام شده هستند. اما خشته معتقد است که بخشی از برنامه‌های مد نظر او به دلیل درست تدوین نشدن کتابچه طرح هنوز اجرا نشده که سبب می‌شود در ارائه خدمات مناسب به گردشگران آن طور که می‌خواهد موفق نباشد.

وی می‌گوید: یکی از مشکلات اساسی ما در این منطقه دورافتاده نداشتن سرویس بهداشتی است. مسئولان در کمیته فنی تصویب کردند که در محوطه سرویس بهداشتی وجود نداشته باشد. وقتی شخصی با خانواده در هوای گرم این منطقه و زیر آفتاب می‌آید و بلیط هم می‌خرد انتظار دارد خدماتی هم دریافت کند. این که در نزدیکی محوطه یک سوریس بهداشتی وجود داشته باشد ضرورت است. اما طبق نظر کمیته فنی فقط اجازه به کارگیری یک سرویس بهداشتی در محوطه برای پرسنل را داریم که وقتی مسافران درخواست استفاده داشته باشند ناچاریم همان را در اختیارشان بگذاریم.

این فعال حوزه گردشگری اظهار می‌کند: راه‌اندازی یک کافه برای عرضه نوشیدنی به گردشگران در این محوطه ضروری است. حاضرم این سازه‌ها را به صورت کانکسی در محوطه ایجاد کنم تا گردشگران رفاه بیشتری داشته باشند. حتی آمادگی دارم تا سازه‌هایی موقت برای برپایی بازارچه‌ای که اهالی منطقه بتوانند محصولات خود را در ان بفروشند و به اقتصادشان کمک شود برپا کنم. اما مجوز لازم باید صادر شود تا بتوانم چنین اقدامی انجام دهم.

سهل‌انگاری دستگاه‌های اجرایی

بهره‌بردار چشمه سورت به برخی مشکلات دیگر در مسیر سرمایه‌گذاری‌اش اشاره می‌کند و می‌افزاید: طبق کتابچه طرح قرار بود بخش دولتی زیرساخت‌هایی مثل آب، برق و راه را برای سرمایه‌گذاری تا محوطه چشمه اجرا کند. اما هیچ‌کدام هنوز اجرایی نشد. تأمین روشنایی محوطه در شب برای حفاظت از آن در حال حاضر با ژنراتور انجام می‌شود که هزینه زیادی دارد.

خشته با اشاره به بهسازی نشدن راه دسترسی چشمه می‌گوید: کار بهره‌بردار حفاظت و حراست از محوطه و اجرای برخی زیرساخت‌ها در داخل مجموعه است. اما گردشگر وقتی بلیط می‌خرد گمان می‌کند که نامناسب بودن ۶ کیلومتر از مسیر و وجود نداشتن علائم و نشانه‌ها در مسیر ناشی از بی‌توجهی سرمایه‌گذار است. متأسفانه نه تنها اقدامی برای بهسازی راه انجام نشده، بلکه با صدور مجوز معدن سیلیس در پنج کیلومتری چشمه، میزان تردد خودروهای سنگین هم در این مسیر بیشتر شده که باعث آسیب وارد شدن به مسیر می‌شود. با این که هزینه برای جاده بر عهده بهره‌بردار نبود، با هزینه شخصی مسیر را هموار کردم.

وی می‌افزاید: متأسفانه به بخش قابل توجهی از تعهداتی که بخش دولتی در قبال بهره‌بردار داشت عمل نشد. با این حال از ابتدای در اختیار گرفتن محوطه و با این که به خاطر شرایط کرونایی بازدید بسیار کمی داشتیم، اجاره را طبق رقمی که تعیین شده بود به بخش دولتی پرداختم. من کارم را جلوتر از زمان‌بندی کتابچه طرح انجام دادم، اما به تعهداتی که داده شد عمل نشد.

نواقص کتابچه طرح

بهره‌بردار چشمه سورت در نظر نگرفتن آب مورد نیاز برای نهال‌کاری پیشنهاد شده در کتابچه طرح را هم از دیگر اشکالات موجود در آن می‌داند و اظهار می‌کند: در این یک سال طبق کتابچه طرح هشت هزار نهال را که منابع طبیعی واگذار کرده بود، در فضای ۳۰ هکتاری پشت چشمه کاشتیم. وقتی چنین طرحی پیشنهاد می‌شود حتما باید آب مورد نیاز هم پیش‌بینی شده باشد. ناچار شدم که برای محافظت از درختان ۱۰ تانکر بخرم تا آبیاری نهال‌ها انجام شود.

وی خاطرنشان می‌کند: البته به دلیل ناسازگار بودن نهال‌هایی که منابع طبیعی داده بود با خاک و اقلیم منطقه عمده این نهال‌ها خشک شد ، اما ۵۰۰ اصله نهال با ارتفاع ۱۵۰ تا ۲۰۰ سانتیمتر که خودم تهیه کرده بودم خوشبختانه به دلیل مقاومتی که داشت شرایط خوبی دارد.

خشته می‌افزاید: در کتابچه طرح برای کاشت و نگهداری هر نهال متر مربعی سه میلیون تومان محاسبه شده بود. در حالی که اکنون برای من بیش از ۱۵ میلیون تومان هزینه در بر دارد. این وضعیت در مورد ساخت پلکان نیز مشاهده می‌شود. برای ساخت پلکان مسافران از ورودی محوطه تا چشمه در کتاچه طرح ۲۰۰ میلیون تومان هزینه تعریف شد ، اما با توجه به تورم برای پلکان دست‌کم بیش از ۱۵ میلیارد ریال هزینه لازم است. حقوق کارکنان در کتابچه بر اساس تعرفه‌های دو سال پیش ۲۲ میلیون ریال در نظر گرفته شده است، اما هزینه هر نیروی کار دائمی در این مجموعه با احتساب بیمه برای من حدود ۶۰ میلیون ریال تمام می‌شود. به همین دلیل چندین بار از مسئولان خواستم که برای کتابچه طرح متمم در نظر بگیرند.

این فعال گردشگری وضعیت کرونایی و شرایط تورمی را عامل محقق نشدن درآمدهای حداقلی برای جبران هزینه‌های انجام شده بیان می‌کند و می‌گوید: تا الان حدود ۱۴ میلیارد ریال هزینه کردم که به دلیل وضعیت کرونایی بازگشت کامل نداشت. در حالت عادی باید روزانه ۹۳ بلیط بفروشیم که به جز هزینه‌های نگهداری و حقوق پرسنل، فقط اجاره سالانه را تأمین کنیم ، اما روزهایی را داشتیم که هیچ گردشگری هم نداشتیم. با این حال دست از اقدامات حفاظتی و احیاء نکشیدم و برای حفظ این چشمه همچنان با تمام توان به فعالیت ادامه می‌دهم. چون اهل همین منطقه‌ام و هدفم این است که سورت یک روز به ثبت جهانی برسد.

بهره‌بردار چشمه سورت از تلاش برای ایفای تعهدات خود در قالب مسئولیت اجتماعی در روستاهای اطراف نیز خبر می‌دهد و می‌گوید: از ابتدا اعلام کرده بودم که هدف من در کنار احیاء چشمه و اشتغال‌زایی، تلاش برای توانمندسازی جامعه بومی و کمک به ساکنان این روستاهاست. بر همین اساس سعی کردم به اشکال گوناگون با هماهنگی بعضی نهادهای دولتی و اجتماعی برخی اهالی را از این سرمایه‌گذاری بهره‌مند کنم. در عین حال انتظار می‌رود که مسئولان نیز بخشی از اجاره دریافتی را به عمران و آبادی این روستاها اختصاص دهند.

اظهارات گردشگران و مسافران و حتی برخی اهالی منطقه و مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که این سرمایه‌گذار به آن‌چه که متعهد بود عمل کرد و دست‌کم توانست شرایطی فراهم کند که سورت از مرگ حتمی نجات یابد. تا جایی که مهدی ایزدی معاون میراث فرهنگی مازندران در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا می‌گوید این واگذاری یکی از نمونه‌های موفق همکاری بخش خصوصی و بخش دولتی برای احیاء میراث طبیعی و تاریخی در کشور است.

وی می‌افزاید: تا کنون هزینه قابل توجهی توسط سرمایه‌گذار انجام شده و طبق نظر کارشناسان وضعیت چشمه‌سورت به خوبی در حال بهبود است. استمرار این روند زمینه را برای به جریان افتادن پرونده ثبت جهانی چشمه سورت هموار می‌کند.

چشمه‌سورت از مرگ نجات یافته است، اما اگر موانع پیش روی بهره‌بردار برطرف نشود و روند موجود در نهایت به فرآیندی فرسایشی تبدیل شود، شاید فرصت ایجاد شده از دست برود و سرمایه‌ای که در حال احیا شدن است یک بار دیگر در مسیر تخریب قرار بگیرد.