سخنگوی دولت امروز از آغاز مذاکرات میان ایران و عربستان سعودی خبر داد و اظهار داشت این مذاکرات با اعتقاد راسخ ما در اولویت دادن به همسایگان صورت می‌گیرد. به گفته «علی ربیعی» در برخی موارد ممکن است اختلافات، پیچیدگی‌هایی داشته باشد که حل آنها به زمان نیاز دارد.
قطع روابط جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در پی حمله برخی گروه‌های تندرو به اماکن دیپلماتیک عربستان در مشهد و تهران در دی ماه ۹۴ و تشدید سیاست‌های تهاجمی ریاض طی بیش از پنج سال گذشته، نه تنها فرصت‌های قابل توجهی را از هر دو کشور در عرصه همکاری‌های دوجانبه گرفته، بلکه سطح منطقه را از تبعات خود متاثر ساخت.
فرایند توافق هسته‌ای ایران با کشورهای ۱+۵ و شکل گرفتن برجام با کارشکنی و بدبینی از سوی عربستان همراه شد. همزمان ریاض از نفوذ سنتی خود در میان کشورهای عربی استفاده کرد تا جبهه‌ای منطقه‌ای علیه جمهوری اسلامی به راه اندازد.
حمایت‌های تمام عیار «دونالد ترامپ» از رهبران ریاض در عرصه داخلی و منطقه‌ای، عربستان را در تقابل با تهران جسورتر کرد. ریاض در کنار تل آویو به عنوان پای اصلی و ثابت پیشبرد پروژه ایران‌هراسی در منطقه قرار گرفت. این تقابل تا خروج رسمی رئیس‌جمهوری آمریکا از توافق هسته‌ای در اردیبهشت ۹۷ تشدید شد.
پشتگرم به حمایت آمریکا، تاخت و تاز سعودی‌ها در یمن ادامه یافت. نوع بازی ریاض در عراق و سوریه و لبنان هم در چارچوب مواجهه با ایران قابل فهم بود. این تقابل‌جویی تا همین چند ماه پیش به شکلی تمام عیار ادامه داشت و دورنمای امیدوارکننده‌ای از بهبود روابط دو کشور به چشم نمی‌خورد.
انتخابات آمریکا و تغییر شرایط بین‌المللی
اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا در ۲۰۲۰، شرایط را به شکلی ملموس تغییر داد. عربستانی که چند سالی با خریدهای تسلیحاتی چند صد میلیارد دلاری رضایت رئیس‌جمهوری آمریکا را جلب می‌کرد، با خروج ترامپ از کاخ سفید، اوضاع را متفاوت از قبل دید. فروش تسلیحات به ریاض با فرمان «جو بایدن» محدود، سیگنال‌هایی با محوریت اتمام جنگ یمن صادر و خروج آمریکا از منطقه کلید زده شد. اذعان آمریکا به ناموفق بودن شکست سیاست فشار حداکثری علیه ایران و ابراز تمایل به بازگشت به برجام مولفه‌های تازه‌ای از واقعیت شرایط جدید بین‌المللی را برای رهبران ریاض تصویر کرد؛ واقعیتی که با موضع جدید آمریکا در مورد قتل جنجالی خاشقچی و انتشار اسناد آن جنایت عریان شد.
رهبران ریاض سیگنال‌های آمریکایی را به خوبی دریافت کردند؛ اولویت آسیا-پاسیفیکی در سیاست‌خارجی دموکرات‌ها و کاهش تمرکز هزینه‌بر بر خاورمیانه، عربستان را به تغییر نقش، روش و کنش سیاست‌ورزی در منطقه سوق می‌دهد.
اظهارات اخیر «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی و ابراز تمایل برای گفت و گو با ایران و بهبود روابط تهران- ریاض، از نگاه ناظران از تغییر شرایطی حکایت دارد که عربستان در عرصه بین‌المللی و منطقه‌ای با آن روبه رو است.
به گفته «احمد دستمالچی» کارشناس مسائل منطقه، بن سلمان با این واقعیت روبرو شده که زیر پایش خالی است، در یک بن بست قرار دارد و از دیگر سو موضوع دعوای قدرت در خاندان آل سعودی حل نشده است و این عربستان را با یک بی ثباتی روبرو کرده است. با این اوصاف بن سلمان احساس کرده در وضعیت خوبی قرار ندارد و از طرف دیگر اهمیت عربستان از بابت تأمین انرژی برای آمریکا به پایان رسیده بنابراین می بایست در شرایط جدید با کشورهای منطقه و همسایه خود از جمله ایران که کشوری تعیین کننده در منطقه است از سر دوستی و همکاری وارد شود .
دولت سیزدهم؛ فرصت‌ها و چالش‌های روابط با عربستان
در سیاست خارجی و امنیتی کشورمان، رابطه با عربستان سعودی به عنوان یکی از مهمترین کشورهای منطقه از اهمیت بسیاری برخوردار است. دولت روحانی هرچند همواره بر سیاست حسن همجواری با همسایگان تاکید کرده و بر آمادگی برای توسعه روابط و همکاری با همه کشورهای منطقه تاکید داشت، ولی شرایط بین‌المللی، هرگونه مصالحه‌جویی با ایران را برای رهبران بلندپرواز عربستان به سیاستی غیر قابل قبول تبدیل کرده بود.
اکنون هم ببا وجود استقبال مسئولان سیاست خارجی کشورمان از تمایل ولیعهد سعودی به گفت وگو و اعلام آمادگی برای همکاری، ولی گویا رهبران ریاض همچنان سیاست صبر و انتظار در پیش گرفته‌اند تا تکلیف توافق هسته‌ای روشن شود. وزیر امور خارجه کشورمان در روز۲۹ خرداد به صراحت اعلام کرد: من حاضرم همین فردا به عربستان سعودی سفیر بفرستم اما به خودشان بستگی دارد. هیچ دلیلی وجود ندارد که ما نتوانیم اختلافاتمان را با سعودی ها حل و فصل کنیم.
برای مقام‌های عربستان، هرچند اثبات شده که مسیر ثبات منطقه از گذرگاه تقابل با ایران نمی‌گذرد، ولی بلندای دیوار بی‌اعتمادی به اندازه‌ای است که همچنان بر سر مسیر توافق هسته‌ای سنگ‌اندازی می‌کنند و تلویحا جریان عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی را مورد استقبال قرار می‌دهند.
در همین چارچوب است که «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان در دیدار با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا در حاشیه نشست وزیران خارجه کشورهای گروه ۲۰ در خصوص آنچه دخالت‌های تخریبی ایران در منطقه خواندند بحث و تبادل نظر کرده و مدعی حمایت ایران از گروه‌های تروریستی و افراطی شدند.
«محمد بن سلمان» هم در نامه‌ای به بهانه تبریک نخست وزیری به «نفتالی بنت» ابراز امیدواری کرده که کابینه جدید رژیم صهیونیستی با جدیت پرونده ایران را پیگیری کرده و در برابر خطر ادعایی ایران در منطقه بایستد.
در عین حال، «فیصل بن فرحان» وزیر خارجه عربستان درباره نتیجه سیزدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری ایران و تعامل عربستان سعودی با تهران در این مرحله گفته که صرف‌نظر از اینکه چه‌کسی رئیس جمهور ایران باشد عربستان تعاملات خود را بر اساس واقعیت‌های موجود روی زمین بنا می‌کند.
این در حالی است که رئیس‌جمهوری منتخب کشورمان در خصوص رابطه با عربستان، هنوز سیاست مشخص و مدونی را اعلام نکرده است. آیت‌الله رئیسی تنها در نشست خبری خود در ۳۱ خردادماه در پاسخ به پرسشی گفت: ایران همواره حامی فلسطین خواهد بود. یمن باید توسط خود یمنی‌ها اداره شود و ایران بر توقف سریع‌تر جنگ عربستان علیه یمن تاکید دارد. تعامل با همه را اعلام کردیم اولویت ما ارتباط با کشورهای همسایه است. بازگشایی سفارت عربستان از طرف ایران مانعی ندارد.
از نگاه کارشناسان، بر اساس مبانی قانونی، تغییر دولت در ایران الزاما به تغییر سیاست خارجی منجر نمی‌شود. بخش مهمی از تصمیم‌گیری در حوزه سیاست خارجی، در مجموعه و در ارکان نظام صورت می گیرد، با این حال رویکرد و ابتکار رییس قوه مجریه و وزیر امور خارجه تا حد ملموسی می‌تواند سیاست خارجی و رابطه با کشورهای دیگر را از خود متاثر کند.
از نگاه کارشناسان، یکی از مهمترین اولویت‌های دولت جدید باید بر بازسازی اعتماد از دست رفته میان ایران و کشورهای عربی منطقه نسبت به نیات ایران متمرکز شود. در یک دهه اخیر، ایران‌هراسی و تاکید بر گزاره‌هایی چون تلاش تهران برای گسترش هژمونی خود در منطقه، مبنای تقابل‌جویی و ناهمسازی عربستان و همپیمانان آن با ایران قرار گرفته است. تحقق انطباق و همسویی میدان و دیپلماسی که به باور ناظران با توجه به جایگاه و ویژگی‌های آیت‌الله رئیسی، می‌تواند اعتماد از دست رفته در مورد نقش و نیات منطقه‌ای ایران را احیا کند.
«دیاکو حسینی» کارشناس مسائل سیاسی می‌گوید: مذاکرات مقدمه خوبی است. اما کافی نیست. ما باید به عربستان اثبات کنیم که ایران به دنبال هژمونی نیست و به دنبال یک نظم منطقه‌ای با حضور همه کشورهای خود منطقه است. روند طولانی و سختی خواهد بود. اعتمادی که زایل شده بسیار زیاد است و با تمرکز خیلی بالا و با استفاده از ابتکارهایی که صداقت ایران را نشان دهد امکان پذیر است . البته این دو طرفه است و ریاض هم حتما باید چنین تلاشی را متقابلا انجام دهد و اثبات کند که یک نظم منطقه‌ای مبتنی بر موازنه قدرت و لحاظ منافع همه کشورهای منطقه است را مد نظر دارد. تنش زدایی باید جدی‌تر دنبال شود. زمانی هم این اتفاق می افتد که برای حل مسائل از سوی مجریان اعتقاد واقعی و قلبی وجود داشته باشد و از تصوراتی مانند تسلط ایران بر منطقه یا منزوی کردن عربستان سعودی در منطقه اجتناب شود.
نظر شما