با پیروزی انقلاب اسلامی به موجب مصوبه شورای انقلاب اسلامی در ۱۷ اسفند ۱۳۵۷ خورشیدی «وزارت فرهنگ و آموزش عالی» از ادغام ۲ وزارتخانه «فرهنگ و هنر و علوم و آموزش عالی» تشکیل شد. همچنین در ۱۳۵۸ خورشیدی «وزارت اطلاعات و جهانگردی» که در ۱۳۴۲خورشیدی تشکیل شده بود به «وزارت ارشاد ملی» و یک سال بعد در ۱۳۵۹خورشیدی به «وزارت ارشاد اسلامی» تغییر نام پیدا کرد اما پس از تغییرات و ادغام های بسیار در ۱۳۶۶خورشیدی با تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان، «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی» با اهداف مصوب تشکیل و شروع به کار کرد.
از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تا اکنون وزیرانی با گرایش ها و خاستگاه های سیاسی و اجتماعی متفاوت، این وزارتخانه را دستخوش تغییر و تحولات زیادی کرده اند که گاهی این حاشیه ها چنان گسترده می شده که نمی توان بی ربط با عزل و نصب وزیران دانست.
ناصر میناچی(از ۱۳۵۷ تا ۱۳۵۹ خورشیدی)
میناچی متولد ۱۳۱۰ خورشیدی در تهران است و تحصیلات عالی در رشته حقوق داشت. وی از یاران و همراهان علی شریعتی و از مؤسسان حسینیه ارشاد بود. میناچی پس از انقلاب در سال ۱۳۵۷ و با تشکیل دولت موقت در کابینه مهدی بازرگان مسوولیت «وزارت تبلیغات و جهانگردی» را عهده‌دار بود که به خاطر تعلق خاطرش به نام حسینیه ارشاد، نام این وزارتخانه را به وزارت «ارشاد ملی» تغییر داد
عباس دوزدوزانی(از ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۰ خورشیدی)
دوزدوزانی متولد ۱۳۲۱ خورشیدی در تبریز و دانش آموخته کارشناسی ارشد مدیریت بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و با همراهی عده ای از انقلابیون شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در ۲ اردیبهشت ۱۳۵۸ پایه‌گذاری کرد و خود نیز به عنوان نخستین فرمانده کل رسمی سپاه پاسداران مشغول به کار شد.
دوزدوزانی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، وارد کابینه دولت محمدعلی رجایی شد. به سبب شهادت رجایی و کوتاه بودن دوره وزارت، دوزدوزانی نتوانست به فعالیت چندانی بپردازد. در این دوره نجفی به عنوان مدیر مرکز سینمایی، کماکان در مسوولیت خود باقی ماند. هرچند سینما هنوز نتوانسته بود به ثبات لازم برسد و برنامه‌های مشخصی را دنبال نمی‌کرد و بیشتر فیلم ها با علاقه فیلمسازان ساخته می شد و بیشتر به سراغ سوژه‌های انقلابی و ظلم و جور ساواک بر مردم می رفتند.
مهمترین اتفاق دوره وزارت دوزدوزانی را باید تعطیلی این وزارتخانه دانست. به این ترتیب که در نهم مهر ۱۳۵۹خورشیدی و در حالی که چند روز از شروع جنگ تحمیلی می گذشت، روزنامه اطلاعات نوشت: «عباس دوزدوزانی وزیر ارشاد ملی صبح امروز در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که وزارت ارشاد ملی تا اطلاع ثانوی تعطیل شد» که این تعطیلی برای تجدید سازمان و تصفیه افراد در این سازمان اتفاق افتاد اما دوره وزارت وی آنچنان طول نکشید که این وزارتخانه برای مدت زیادی تعطیل باشد.
عبدالمجید معادیخواه(۱۳۶۰ تا ۱۳۶۱ خورشیدی)
معادیخواه متولد ۱۳۲۶ در قم بود که پس از گذراندن مقدمات عربی، ادبیات، فقه و اصول نزد استادان برجسته تا مرز اجتهاد پیش رفت. معادیخواه با نظر محمدجواد باهنر برای سکانداری وزارت فرهنگ و ارشاد ملی انتخاب شد، وی در کابینه محمدرضا مهدوی کنی و میرحسین موسوی نیز عهده دار این منصب بود و بیژن نامدار زنگنه معاون فرهنگی این وزارتخانه به شمار می رفت.
معادیخواه در دوران تصدی گری وزارت ارشاد، شرح وظایف این وزارتخانه را باز تعریف کرد و نام آن را از وزارت «ارشاد اسلامی» به وزارت «فرهنگ و ارشاد اسلامی» تغییر داد. چرا که پس از پیروزی انقلاب وزارت فرهنگ و هنر با وزارت علوم ادغام و وزارت اطلاعات و جهانگردی با تغییر نام به وزارت ارشاد ملی تبدیل شده بود. در واقع با حضور معادیخواه، حوزه فرهنگ و هنر از وزارت علوم منفک و به این وزارتخانه پیوست.
در همین زمان یعنی در ۱۳۶۰ خورشیدی معادیخواه به شورای هماهنگی تبلیغات اسلامی پیشنهاد داد که آغاز جشن های انقلاب از روز ۱۲ تا ۲۲ بهمن با الهام از آیات آغازین سوره مبارکه فجر، دهه فجر خوانده شود که با این پیشنهاد موافقت شد. اصطلاح «دهه فجر» از ابداعات عبدالمجید معادیخواه بود. پیش از آن سالگرد پیروزی انقلاب ۱۳۵۷در یک هفته جشن گرفته می شد اما با پیشنهاد آقای معادیخواه، قرار شد فاصله ۱۰ روزه ۱۲ تا ۲۲ بهمن با عنوان دهه فجر گرامی داشته شود.
سید محمد خاتمی(از ۱۳۶۱ تا ۱۳۷۱ خورشیدی)
خاتمی متولد ۱۳۲۲ خورشیدی در یزد و دانش آموخته کارشناسی ارشد در رشته علوم تربیتی دانشگاه تهران است که به دلیل مطرح کردن طرح گفت وگوی تمدن‌ها موفق به اخذ دکتری افتخاری از دانشگاه تهران و دانشگاه سنت اندروز انگلیس و دانشگاه لیژ در بلژیک شد.
وی به عنوان چهارمین وزیر فرهنگ و ارشاد طولانی ترین حضور را در این وزارتخانه داشت. در دوران تصدی او بر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مهدی فریدزاده، صباح زنگنه و احمد مسجد جامعی به عنوان معاونان فرهنگی وی انتخاب شدند و به فعالیت پرداختند. ایجاد ۳۰ پایگاه فرهنگی در ۱۷ کشور جهان، تدوین طرح «ضوابط و نظارت بر امر کتاب و نشریات»، راه اندازی هیات منصفه مطبوعات، دادگاه ویژه مطبوعات، برگزاری جشنواره فیلم فجر و... از جمله این اقدام هایی بود که در این دوره انجام شد. همچنین در همین زمان برای نخستین بار نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بر پا شد و تا به امروز استمرار پیدا کرده است.
چهار سال از پایان جنگ تحمیلی گذشته بود و دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی آرام آرام خود را آماده تغییر فضای فرهنگی جامعه می کرد، تغییری که ساختمان میدان بهارستان به عنوان قلب تپنده آن عمل می کرد. در چنین فضایی وزارت فرهنگ و ارشاد، برای کتاب های روشنفکران و نویسندگان مشهوری که سال ها کنج عزلت گزیده بودند، مجوز صادر کرد. به بسیاری از فیلم ها جواز ساخت و اجازه اکران داد و سرانجام توانست موسیقی را به عرصه عمومی بازگرداند. همچنین در این دوره سینما بازسازی شد و گام‌های بلندی به طرف عرصه بین‌المللی برداشته شد اما میراث مهم آن دوران سینما، وابسته بودن بودن از تولید تا بازاریابی و نمایش به دولت بود.
خاتمی در سوم خرداد ۱۳۷۱ نامه ای به آیت الله هاشمی رفسنجانی رییس جمهوری وقت نوشت و از وزارت فرهنگ و ارشاد استعفا داد.
علی لاریجانی(از ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۲ خورشیدی)
لاریجانی متولد ۱۳۳۶خورشیدی در نجف و دانش آموخته دکتری فلسفه از دانشگاه تهران است. وی پس از استعفای پر حرف و حدیث و حاشیه دار سیدمحمد خاتمی در ۱۳۷۱ سکان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در دست گرفت که مهمترین اقدام وی در وزارت یک ساله برگزاری جشنواره مطبوعات بود. در این دوره مهدی فرید زاده، مسوولیت معاونت امور سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در دست گرفت.
سیدمصطفی میرسلیم(از ۱۳۷۲ تا ۱۳۷۶ خورشیدی)
میرسلیم متولد ۱۳۲۶خورشیدی در تهران و دانش آموخته مهندسی مکانیک از دانشگاه پواتیه فرانسه است. پس از رفتن علی لاریجانی به صدا و سیما، میرسلیم عهده دار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت آیت الله هاشمی شد تا رییس دولت با داشتن سه وزیر در این وزارتخانه رکوردار شود و میرسلیم نیز عزم خود را جزم کرد تا با «تهاجم فرهنگی» مقابله کند که ارتباط چندانی با پیشینه تحصیلی اش نداشت.
در این دوره فرید زاده معاون امور سینمایی که در شغل خود باقی مانده بود، نتوانست فشارهایی را که بر او وارد می شد، تحمل کند و در ۱۳۷۴استعفا کرد و عزت‌الله ضرغامی معاون امور سینمایی این وزارتخانه شد. در این زمان فیلم‌ها باید پروانه ساخت می‌گرفتند و در آخرین مرحله، اخذ پروانه نمایش برای اکران عمومی الزامی بود.
عطاءالله مهاجرانی(از ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۹ خورشیدی)
مهاجرانی متولد ۱۳۳۳ خورشیدی در اراک و دانش آموخته دکتری تاریخ از دانشگاه تهران است. سید محمد خاتمی با پیروزی در انتخابات ۱۳۹۶ خورشیدی، مهاجرانی را به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به مجلس شورای اسلامی معرفی کرد. در همین موقع واکنش های زیادی در مجلس و نیز در مطبوعات کشور نسبت به این موضوع نشان داده شد اما مهاجرانی با رای شکننده به ریاست این وزارتخانه رسید اما این شروع، نشان از آینده جنجالی در این حوزه داشت.
سرانجام مهاجرانی در ۱۳۷۹ پس از سه سال کشمکش در عرصه فرهنگی از مسوولیت خود استعفا کرد.
احمد مسجدجامعی(از ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴ خورشیدی)
مسجد جامعی متولد ۱۳۳۵خورشیدی در تهران و درای مدرک کارشناسی ارشد جغرافیای انسانی از دانشگاه تهران است. مسجد جامعی با سابقه طولانی در وزارت ارشاد و به سبب داشتن معاونت در این وزارتخانه بعد از استعفای مهاجرانی از طرف رییس دولت اصلاحات به عنوان وزیر پیشنهادی به مجلس معرفی شد و با گرفتن رای اعتماد آمد تا میراث دار یک دوره پرتنش باشد تا شاید بتواند توازن و تعادل میان توقعات جامعه مدنی و فعالان فرهنگی و هنری با انتظارات حاکمیت ایجاد کند.
مسجدجامعی کوشش کرد تا محافظه کارانه تر عمل کند اما این به معنای تعطیل کردن کارهایی که آغاز شده بود، نبود. وی تمام سعی خود را کرد تا نیروهای متخصص در حوزه های مختلف استفاده کند و توسعه کمی و کیفی فرهنگ و هنر در شهرستان ها را در اولویت کاری خود قرار دهد. مسجدجامعی تعامل خوبی میان ناشران با وزارتخانه ارشاد برقرار کرد و هنوز هم بسیاری از نویسندگان و مترجمان دوران طلایی وزارتخانه ارشاد را دوران تصدی‌گری وی می‌دانند. در این دوره نشریات حوزه کتاب رونق پیدا کرد و سرمایه گذاری های فراوانی انجام گرفت.
محمدحسین صفار هرندی(از ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۸ خورشیدی)
صفار هرندی متولد ۱۳۳۲ خورشیدی در تهران است. وی در ۱۳۵۲ در رشته راه و ساختمان وارد دانشگاه علم و صنعت شد. سپس در ۱۳۷۲ دوره دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه و بعد از آن دوره دکتری مدیریت استراتژیک را به پایان رساند. در این دوره محمدرضا جعفری جلوه معاونت سینمایی را برعهده گرفت که اختلاف میان تهیه‌کنندگان و خانه سینما به شکاف میان تهیه‌کنندگان منجر شد، وی تلاش کرد تا همه را زیر یک چتر واحد جمع کند و ارتباط خوبی نیز با اصناف در خانه سینما برقرار کرد. در نخستین سال حضور صفارهرندی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نمایشگاه کتاب تهران از محل دایمی نمایشگاه‌های بین‌المللی به مصلی تهران منتقل شد.
یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی کشور در این دوره را باید تاسیس جوایز مختلف ادبی دانست که «جایزه جلال آل‌احمد» که به برنده آن ۱۱۰سکه تعلق می‌گرفت و گران‌ترین جایزه ادبی در ایران بود، یکی از آنها است. جوایز دیگری چون گام اول، کتاب فصل، جایزه پروین اعتصامی، حضور بخش شعر در جشنواره فجر و تاسیس بنیاد ادبیات داستانی از دیگر اقدام های فرهنگی در دوره صفار هرندی محسوب می شود.
سیدمحمد حسینی(از ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ خورشیدی)
حسینی متولد ۱۳۴۰ خورشیدی در رفسنجان و دانش آموخته کارشناسی ارشد معارف اسلامی از دانشگاه امام صادق(ع) و دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی از دانشگاه تهران است.
حسینی در کابینه دهم از طرف احمدی نژاد، سکان فرهنگ را در دست گرفت. در این دوره جواد شمقدری معاونت سینمایی را برعهده داشت. در همین زمان میان معاونت سینمایی و خانه سینما اختلاف ها بالا گرفت و مدیران میانی نتوانستند به درستی با اهالی سینما ارتباط برقرار کنند و هرچند معاونت سینمایی به سازمان سینمایی ارتقاء یافت اما بسیاری از هدف گذاری ها به درستی شکل نگرفت، خانه سینما بسته شد.
همچنین بهمن دری معاونت فرهنگی این وزارتخانه را در دست گرفت. وی نظام رتبه بندی ناشران را برقرار کرد که بر اساس آن عملکرد ناشران بر اساس ۲۰ شاخص مورد ارزیابی قرار می‌گرفت و امتیازهایی به آنها داده می‌شد. همچنین یارانه کاغذ حذف شد. وی هدف از انجام این کار را اعطای یارانه به کتاب‌ها، به عوض ناشران دانست اما مدتی بعد برکنار شد. در همین دوره شورای عالی سینما تشکیل شد و معاونت سینمایی به سازمان سینمایی تبدیل شد تا سینما بودجه و ساختار جداگانه ای داشته باشد.
علی جنتی(از ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۵ خورشیدی)
جنتی متولد ۱۳۲۸خورشیدی در قم است که پس از گذراندن دوران متوسطه و دبیرستان با آغاز به کار مدرسه علمیه حقانی، تحصیلات حوزوی خود را آغاز کرد و به مدت ۱۰سال در حوزه تحصیل کرد و در ۱۳۹۲ خورشیدی سکان هدایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را برعهده گرفت.
در این دوره حجت الله ایوبی عهده دار معاونت سینمایی شد که یکی از کارهای وی، باز شدن خانه سینما در یکم شهریور ۱۳۹۲بود. این کار شروعی برای حوزه سینما و هنر شد چراکه در یک سال ابتدایی دولت ۳۱۰ سالن سینما با سرمایه بیش از ۱۰ میلیارد تومانی به سیستم دیجیتال مجهز شدند و هیچ سینمای تجیهز نشده‌ای در این سیستم باقی‌نماند. ۳۰ سالن با هزینه ۶ میلیارد تومانی بازسازی و توسعه پیدا کردند که نتیجه آن افزایش ۵ هزار و ۷۷۰ صندلی بود. پردیس کوروش، چارسو در تهران و پرشین در کرج ساخته و ۲۳ سالن و ۴ هزار و ۴۰۰ صندلی جدید به سینماهای کشور افزوده شد. البته علی جنتی در اواخر مهرماه با استعفا از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، کناره گیری کرد.
سیدرضا صالحی امیری(از ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۶ خورشیدی)
صالحی امیری متولد ۱۳۴۰خورشیدی در بابل و دانش آموخته دکتری مدیریت است. صالحی امیری با ١٨٠ رای موافق، ٨٩ رای مخالف و ۶ رای ممتنع، سکان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در دست گرفت.
نخستین اتفاق مهم پس از روی کار آمدن صالحی امیری برگزاری جشنواره فیلم فجر در بهمن ۱۳۹۵ بود که نحوه برگزاری و داوری‌های این جشنواره حواشی زیادی به همراه داشت. پس از پایان جشنواره بود که وزیر فرهنگ بلافاصله حجت الله ایوبی را از ریاست سازمان سینمایی عزل و محمدمهدی حیدریان را جانشین او کرد تا نشان دهد که مدیری عمل‌گراست. صالحی امیری در پایان دوره مدیریت خود بر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از شکل گیری شورای برنامه ریزی وزارتخانه و تدوین سند چشم انداز فرهنگی و گسترش نهادهای صنفی به عنوان دستاوردهای دوره صدارت خود نام برد.
سیدعباس صالحی(از ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ خورشیدی)
صالحی متولد ۱۳۴۲ در مشهد و دانش آموخته دکتری فلسفه و دارای تحصیلات حوزوی است. پس از معرفی سیدعباس صالحی ۵۴ ساله توسط رییس دولت دوازدهم به مجلس، وی اهداف این وزارتخانه را در سه بخش «صیانت و تعالی هویت و سبک زندگی اسلامی – ایرانی، حمایت و تقویت آفرینش های فرهنگی و هنری و ارایه نقش پیشتاز و الهام بخش فرهنگی ایران در منطقه و جهان» را دسته بندی و به مجلس ارایه کرد.
صالحی به عنوان وزیر و متولی فرهنگ و ارشاد اسلامی طی دوره وزارت خود نشان داد که نگاه ویژه ای به آزادی مطبوعات و گسترش آن در کشور دارد و حوزه کتابخوانی و بخش کودکان و نوجوانان از دغدغه های ویژه او به شمار می رود. در این مدت دوشنبه های کتابخوانی در مهدکودک ها شکل گرفت و مروجان کتابخوانی در حدود ۹۰۰ گروه پایش شدند تا به ترویج فرهنگ کتابخوانی به ویژه در روستاها بپردازند.
محمدمهدی اسماعیلی(از ۱۴۰۰)
اسماعیلی متولد ۱۳۵۴ در کبودرآهنگ همدان و از طلاب دانش‌آموخته مدرسه عالی شهید مطهری است. او مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته روابط بین‌الملل از دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه و مدرک دکتری علوم سیاسی خود را در گرایش اندیشه سیاسی، از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اخذ کرده و استادیار گروه علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و مدیر کارگروه اندیشه سیاسی و انقلاب اسلامی نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها است.
اسماعیلی فعالیت هایی همچون عضویت در گروه علوم سیاسی پردیس بین المللی ارس دانشگاه تهران، مسوول محتوایی طرح دانش‌افزایی اساتید دانشگاه‌ها در نهاد مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها، معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری اصفهان، مدیر کل نظارت و ارزیابی برنامه‌های سیما، معاون مرکز بررسی‌های استراتژیک، مدیر امور هماهنگی پژوهش‌های سازمان صداوسیما، مدیر برنامه‌ریزی و ارزیابی عملکرد مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما، عضو شورای پژوهش هنری کشور و از ۱۳۹۶ خورشیدی معاون پژوهشی مرکز اسناد انقلاب اسلامی را در کارنامه خود دارد.
اسماعیلی عضو کارگروه تحول فرهنگی وزارت ارشاد در زمان وزارت صفارهرندی و عضو هیات مؤسس مؤسسات فرهنگی مهم و پویایی چون مؤسسه طلوع حق، مؤسسات پایش و افکارسنجی فرهنگی‌اجتماعی و مراکز رسانه‌ای مؤثری بوده است. همچنین در زمان تولیت آیت الله رییسی در آستان قدس رضوی، اسماعیلی به‌عنوان مشاور فرهنگی و همچنین رییس دفتر تحقیقات اجتماعی آستان قدس فعالیت‌های فرهنگی خود را ادامه داد و با انتخاب آیت الله سید ابراهیم رییسی به‌عنوان رییس قوه قضاییه، اسماعیلی به‌عنوان مشاور فرهنگی و اجتماعی رییس قوه و همچنین نماینده او در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی فعالیت می‌کرد.
اسماعیلی تالیفاتی همچون «تکامل اندیشه سیاسی شیعی در مکاتب نجف و جبل عامل، استراتژی مواجهه با فرقه‌ها و نحله‌های انحرافی، بدعت‌ها و خرافات، مطالعه تطبیقی ماموریت‌ها و اقدامات دستگاه‌های فرهنگی، تحلیل جامعه شناختی بر عوامل موثر بر نشاط اجتماعی و الگوهای مدیریت فرهنگی» را انجام داده است. با چنین سابقه کار در حوزه فرهنگی، اجتماعی و رسانه ای بوده که آیت الله رییسی، اسماعیلی را به عنوان گزینه وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی کرده است تا در دولت سیزدهم به ایفای نقش بپردازد.
نظر شما