وزارت راه و شهرسازی یکی از تخصصی ترین و پرمخاطب‌ترین نهادهای اجرایی کشور محسوب می شود که هر بخش از آن به طور مستقیم با زندگی روزمره مردم ارتباط دارد. تاریخ تاسیس رسمی وزارتخانه ای مرتبط با امور راه و راهداری به سال ۱۲۹۸ برمی گردد. در دوران سلطنت ناصرالدین شاه وزارت «فوائد عامه» ایجاد و امور مربوط به احداث راه، پل و راهداری برعهده این وزارتخانه گذاشته شد. بعدها به دلیل ارتباط این مجموعه با مسایلی مانند تجارت، نام آن به وزارتخانه «فوائد عامه، فلاحت و تجارت» تغییر کرد. در ۱۳۰۸خورشیدی به موجب مصوبه مجلس شورای ملی، وزارت طرق و شوارع و وزارت اقتصاد ملی، به جای وزارت فوائد عامه، فلاحت و تجارت تشکیل شد. اما باز هم عنوان این وزارتخانه دستخوش تغییر قرار گرفت و در ١٣١٥ خورشیدی وزارت طرق و شوارع با تصویب مجلس شورای ملی به وزارت راه تغییر نام یافت. در نهایت در ۱۳۵۳ قانون تغییر نام وزارت راه به وزارت راه و ترابری و تجدید تشکیلات و تعیین وظایف آن در مجلس شورای ملی تصویب شد. این وزارتخانه با مسوولیت های گسترده حاصل ادغام ۲ وزارت عریض و طویل راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در ۱۳۹۰ خورشیدی است.
از ۱۳۵۷ خورشیدی تا ۱۴۰۰، ۱۲ وزیر بر مسند وزارتخانه راه و شهرسازی تکیه زدند که در این جستار به معرفی کوتاهی از فعالیت و اقدامات آنها در این عرصه می‌پردازیم که در ادامه می‌خوانید:
محمد یوسف طاهری قزوینی نخستین وزیر راه و ترابری پس از انقلاب
یوسف طاهری قزوینی در یکم اردیبهشت ۱۳۰۶خورشیدی دیده به جهان گشود. تحصیلات خود را از دانشگاه تهران به پایان رساند و وارد عرصه فعالیت در اداره راه شد. وی همچنین مدتی در اداره کل نظارت فنی وزارت راه، شرکت شهرآرا، اداره کل ساختمان وزارت راه مشغول به کار بوده است. طاهری قزوینی از ۲۳ بهمن ۱۳۵۷ تا ۱۰ خرداد ۱۳۵۹ خورشیدی وزیر راه و ترابری کشور در دوره نخست وزیری بازرگان و دوره تشکیل شورای انقلاب بود.
موسی کلانتری
موسی کلانتری دومین وزیر راه و ترابری پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود. وی در ۳۱ سالگی به عنوان دومین وزیر راه و ترابری کشور در کابینه «ابوالحسن بنی صدر» انتخاب شد و از دی ۱۳۵۸ تا تیر ۱۳۶۰ وزیر راه و ترابری بود.
کلانتری در ۱۳۲۷خورشیدی در مرند دیده به جهان گشود. وی تحصیلات خود را تا بخشی از دوران متوسطه در زادگاهش مرند به پایان رسانید، سپس از خوارزمی تهران موفق به اخذ مدرک دیپلم گردید و در ۱۳۴۵خورشیدی وارد دانشگاه پلی تکنیک تهران و با مدرک لیسانس راه و ساختمان دانش‌آموخته شد. کلانتری، فعالیت خود را در زیر مجموعه های وزارت راه به عنوان مدیرکل راه و ترابری در استان‌های خوزستان و آذربایجان غربی شروع کرد. کلانتری پس از گذشت کمتر از ۲ سال در دولت رجایی در جریان بمب گذاری در دفتر حزب جمهوری اسلامی به شهادت رسید. ساخت راه های استراتژیک در شهرهای درگیر جنگ از مهم ترین اقدامات کلانتری بوده است.
هادی نژاد حسینیان
هادی نژاد حسینیان سومین وزیر راه و ترابری پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شمار می رود که از شهریور ۱۳۶۰ خورشیدی تا اسفند ۱۳۶۳ خورشیدی بر این مسند تکیه زد. نژاد حسینیان در ۱۳۲۵خورشیدی در تهران به دنیا آمد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی و متوسطه، وارد دانشگاه تهران شد و در دانشکده فنی به تحصیل در رشته مهندسی راه و ساختمان پرداخت. در ۱۳۴۹ با درجه فوق لیسانس راه و ساختمان فارغ التحصیل شد و تا ۱۳۵۴خورشیدی به فعالیت در شرکت های عمرانی پرداخت. تشکیل اداره راه کربلا و راه اندازی جهاد ایمنی راه ها با حضور داوطلبان و جهادگران از مهم ترین اقدامات حسینیان در دوره وزارتش بود که گفته می شود، ایمنی جاده ها با حداقل امکانات ارتقای قابل توجهی داشت. بعد از حسینیان به مدت ۸ ماه سید ابوالحسن خاموشی سرپرستی وزارت راه و ترابری را برعهده داشت. خاموشی دانش‌آموخته مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف بود و در دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی، خاموشی موفق به دریافت نشان دولتی از رییس جمهوری شد.
محمد سعیدی کیا
محمد سعیدی کیا، چهارمین وزیر راه و ترابری به شمار می رود که از ششم آبان ۱۳۶۴ تا ۱۳۷۲خورشیدی بر مسند این وزارتخانه تکیه زد.
محمد سعیدی کیا، در ۱۳۲۵خورشیدی در اصفهان متولد شد. وی مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته راه و ساختمان از دانشگاه امیر کبیر تهران دریافت کرده و اغلب مسوولیت هایی که داشته مرتبط با رشته تحصیلی اش بوده است. در دولت اصلاحات هم در سال های ۷۶ تا ۷۹ به عنوان وزیر جهاد سازندگی انتخاب شد. در دولت نهم هم در ۱۳۸۴ خورشیدی، وی برای تصدی وزارت مسکن و شهرسازی به مجلس معرفی و پس از تأیید مجلس، این مدیریت وزارت را در اختیار گرفت.
اکبر ترکان
اکبر ترکان پنجمین چهره ای بود که در وزارتخانه راه و ترابری بر مسند قدرت نشست. وی این سمت را از شهریور ۱۳۷۲ تا شهریور ۱۳۷۶ خورشیدی در دولت آیت الله هاشمی رفسنجانی بر عهده داشت. اکبر ترکان در ۱۳۳۱ خورشیدی در تهران متولد شد و در رشته مهندسی مکانیک از دانشگاه صنعتی شریف فارغ التحصیل شد. وی وزیر دفاع و پشتیبانی نیروی‌های مسلح در دولت اول سازندگی و وزیر راه و ترابری در دولت دوم آیت الله رفسنجانی بود. در دوره وزارت ترکان در راه و ترابری یکی از تاریخی ترین پروژه های کشور یعنی آزادراه تهران- شمال کلنگ زنی شد.
محمود حجتی
ششمین وزیر راه و ترابری پس از پیروزی انقلاب اسلامی، محمود حجتی بود که در دولت سید محمد خاتمی از ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۹ خورشیدی این مسوولیت را بر عهده داشت. محمود حجتی در ۱۷ مهر ۱۳۳۴ خورشیدی در نجف آباد به دنیا آمد. وی فارغ التحصیل مهندسی عمران از دانشگاه صنعتی اصفهان است و در فاصله سال های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۳ استاندار سیستان و بلوچستان بود. در دولت اصلاحات هم به عنوان وزیر راه و ترابری و از ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۴ در جایگاه وزیر جهاد کشاورزی فعالیت کرد. حجتی که از اعضای شورای مرکزی جبهه مشارکت ایران اسلامی بود با پیروزی انقلاب اسلامی، وارد نهاد جهاد سازندگی شد. یکی از اقدامات وی در همان سال ها احداث سد کرخه است و به عنوان مدیر اجرایی این پروژه تا زمان بهره برداری فعالیت کرد.
رحمان دادمان
رحمان دادمان، هفتمین وزیر راه و ترابری پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که در دی ۱۳۷۹خورشیدی به عنوان وزیر راه و ترابری دوره دوم دولت اصلاحات انتخاب شد. دادمان در ۱۳۳۵خورشیدی در اردبیل به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در همان شهر و تحصیلات متوسطه را در رشته ریاضی در دبیرستان هدف تهران به انجام رساند. سپس در رشته مهندسی راه و ساختمان (کارشناسی ارشد پیوسته) وارد دانشگاه تهران شد. در سال ۱۳۶۹ در آزمون اعزام به خارج برای اخذ مدرک دکتری پذیرفته و به عنوان دانشجوی بورسیه وزارت علوم عازم منچستر انگلیس شد. در سال ۱۳۷۵ با مدرک دکتری به ایران بازگشت و به عنوان وزیر راه و ترابری انتخاب شد. اما در حالی که بحث‌هایی پیرامون انتخاب وی به عنوان گزینه جبهه مشارکت برای معاون اولی در جریان بود، صبح ۲۷ اردیبهشت برای انجام ماموریت اداری و افتتاح فرودگاه گرگان عازم استان گلستان می‌شود. هواپیمای یاک ۴۰ در ساعت ۶:۴۵ بامداد پنج شنبه، تهران را ترک می‌کند و ده دقیقه قبل از رسیدن به مقصد ارتباط این هواپیما با ایستگاه مربوطه قطع می‌شود و به علل نامعلومی در ۱۰ مایلی ساری سقوط می‌کند. دادمان پس از کلانتری دومین وزیر شهید وزراتخانه راه و ترابری محسوب می شود. پس از شهادت دادمان «صادق افشار» به عنوان سرپرست وزارتخانه انتخاب شد. از ۲۷ اردیبهشت ۱۳۸۰ تا نهم شهریور همان سال افشار سرپرست وزارت راه بود.
احمد خرم
هشتمین وزیر راه و ترابری ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی احمد خرم بود که از نهم شهریور۱۳۸۰ تا دوازدهم مهر ۱۳۸۳ به عنوان وزیر راه دولت دوم اصلاحات بر صندلی وزارت راه و ترابری تکیه زد. خرم وزیری بود که دوره جنجالی اش را با استیضاح به پایان می رساند. وی در ۱۳۲۹ خورشیدی در اصفهان دیده به جهان گشود. تحصیلات دانشگاهی وی مهندسی راه و ساختمان و کارشناسی ارشد مدیریت دولتی و فارغ التحصیل دانشکده فنی دانشگاه تهران است. راه اندازی فرودگاه امام خمینی پس از سه دهه مهم ترین اقدام وی در دوره وزارتش بود. در مناقصه ساخت این فرودگاه شرکت ترکیه ای- اتریشی تاو انتخاب شد و ۱۳۸۳ فاز اول فرودگاه گشایش یافت که در جریان مراسم افتتاح ناهماهنگی هایی ایجاد شد و بعدها خرم اعلام کرد که تا محاکمه عاملان این ناهماهنگی ها این فرودگاه افتتاح نخواهد شد اما در نهایت فرودگاه در روزهای آخر دولت اصلاحات نیمه کاره افتتاح و نگهداری آن با مصوبه مجلس هفتم به ۶ شرکت ایرانی واگذار شد. پس از استیضاح خرم، از سیزدهم مهر ۱۳۸۳ خورشیدی تا هفتم آبان ۱۳۸۳خورشیدی یعنی کمتر از یک ماه، احمد صادقی بناب سرپرست وزارت راه و ترابری بود.
محمد رحمتی
محمد رحمتی نهمین وزیر راه و ترابری بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بود که از هفتم آبان ۱۳۸۳ خورشیدی به عنوان وزیر راه و ترابری دولت اصلاحات انتخاب شد و در نهایت تیر ۱۳۸۷ خورشیدی با استعفای اجباری و در دوره ریاست جمهوری احمدی نژاد از سمت خود کنار می رود. رحمتی در ۱۳۳۷خورشیدی در یزد به دنیا آمد. وی کارشناسی راه و ساختمان خود را از دانشگاه صنعتی شریف و مدرک کارشناسی ارشد مهندسی عمران (گرایش سازه و راه‌سازی) خود را از دانشگاه تهران گرفت.
حمید بهبهانی
دهمین وزیر راه و شهرسازی، حمید بهبهانی نام داشت که از ۱۷ تیر ۱۳۸۷خورشیدی تا ۱۲ بهمن ۱۳۸۹ خورشیدی این منصب را بر عهده داشت. از او با عنوان طراح دوربرگردان های تهران یاد می شود اما کار بهبهانی هم با استیضاح در مجلس به پایان رسید.
بهبهانی دی ۱۳۱۹ خورشیدی در شیراز به دنیا آمده است. وی دکتری تخصصی عمران با گرایش حمل و نقل و ترافیک از دانشگاه علم و صنعت را دارد. وقتی احمدی نژاد استاد خود را به این سمت منصوب می کند، وی ۶۸ سال داشت و یکی از مسن ترین وزرای کابینه دولت محسوب می شد. یکی از مهم ترین دلایل استیضاح بهبهانی بحث سقوط هواپیماها در آن دوره بود که به از رده خارج شدن تمام هواپیماهای توپولف منجر شد. وی تنها وزیری بود که در جلسه استیضاح خود حاضر نشد و گفته می شود، همین غیبت وی در مجلس یکی از دلایلی بود که نمایندگان به استیضاحش رای موافق دادند. پس از استیضاح بهبهانی، «علی نیکزاد» که وزیر مسکن و شهرسازی دولت دهم بود به عنوان سرپرست وزارتخانه راه و ترابری انتخاب شد. اما در نهایت با ادغام وزارت راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در ۱۳۹۰ خورشیدی نیکزاد به عنوان وزیر راه و شهرسازی کار خود را در ساختمان دادمان ادامه داد.
علی نیکزاد
علی نیکزاد دهمین وزیر راه و شهرسازی و نخستین وزیری بود که با ادغام ۲ وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی، به این سمت انتخاب شد. باید اذعان داشت که بخش مسکن برای نخستین بار در ۱۳۴۲خورشیدی صاحب وزارتخانه شد و «وزارت آبادانی و مسکن» با هدف ایجاد هماهنگی در تهیه و اجرای برنامه ها و طرح های ساختمانی و تهیه مسکن و همچنین اجرای طرح های شهرسازی و ده سازی و طرح های آبادانی تاسیس شد. عنوان این وزارتخانه یک بار در ۱۳۵۳ از نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی تغییر کرد. اما در راستای کوچک سازی دولت با پیشنهاد رییس جمهوری و تصویب مجلس ۲ وزارتخانه راه و ترابری و مسکن و شهرسازی در هم ادغام شدند.
نیکزاد در ۱۳۴۴خورشیدی در نمین اردبیل به دنیا آمد، دارای مدرک کارشناسی مهندسی عمران و کارشناسی ارشد مدیریت دولتی است. مسکن مهر یکی از پروژه های ماندگار نیکزاد در دوره وزارتش محسوب می شود. پروژه ای که قرار بر این بود تا دهک های کم درآمد را با حداقل هزینه صاحب خانه کند. هر چند که کلنگ این طرح با نیت تامین مسکن اقشار کم درآمد به زمین خورد اما اجرای نادرست آن موجب افزایش پایه پولی کشور و افزایش تورم شد چراکه دولت برای ساخت مسکن مهر مجبور به خلق پول شد. با به روی کار آمدن دولت تدبیر، نیکزاد در ستاد اجرای فرمان امام مشغول به کار شد. بنابراین علی نیکزاد آخرین وزیرمسکن و شهرسازی بود که کار خود را پس از ادغام وزارت راه و ترابری و وزارت مسکن و شهرسازی در وزارتخانه جدید راه و شهرسازی ادامه داد.
عباس آخوندی
یازدهمین وزیر راه و شهرسازی، عباس آخوندی بود که با روی کار آمدن دولت تدبیر و امید و از ۱۳۹۲ خورشیدی تا ۲۸ مهر ۱۳۹۷خورشیدی سکاندار وزارت راه و شهرسازی بود.
عباس آخوندی در ۱۳۳۶خورشیدی در نجف متولد شد. وی دانش‌آموخته کارشناسی ارشد مهندسی راه و ساختمان از دانشکده فنی دانشگاه تهران و دکتری اقتصاد سیاسی رویال هالووی، دانشگاه لندن بود. وی در مراسم معارفه‌اش عنوان کرد که با ادامه مسکن مهر به شکل کنونی انتقاد دارد اما این مخالفت به معنی متوقف کردن این پروژه نیست. چون این طرح با زندگی ۱۰ میلیون ایرانی گره خورده‌است.
محمد اسلامی
آخرین وزیر راه و شهرسازی دولت تدبیر و امید و دوازدهمین وزیر پس از پیروزی انقلاب اسلامی، محمد اسلامی است که از پنجم آبان ۱۳۹۷ خورشیدی تا پایان دولت دوازدهم بر مسند این وزارتخانه تکیه زده است.
محمد اسلامی در یکم مهر ۱۳۳۵ خورشیدی در اصفهان دیده به جهان گشود. وی دانش آموخته مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه دیترویت میشیگان آمریکا در مقطع کارشناسی و همچنین کارشناس ارشد مهندسی راه و ساختمان از دانشگاه اوهایو آمریکا و ام‌بی‌ای مدیریت جهانی هوانوردی مشترک دانشگاه رویال رودز کانادا و دانشگاه شریف است.
رستم قاسمی وزیر پیشنهادی دولت سیزدهم
رستم قاسمی متولد ۱۳۴۳خورشیدی است. وی فارغ التحصیل رشته مهندسی عمران است و از ۱۳۶۰خورشیدی به عضویت سپاه پاسداران در آمد و زمان جنگ ایران و عراق به عنوان عضوی از این نهاد در جنگ شرکت کرد. در فاصله سال‌های ۱۳۸۶ تا ۱۳۹۰ خورشیدی نیز فرماندهی قرارگاه سازندگی خاتم الانبیاء (ص) را بر عهده داشت. همچنین میان سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۲خورشیدی وزیر نفت دولت دهم بود.
از دیگر سوابق اجرایی وی می توان به معاون مهندسی قرارگاه دریایی خاتم‌الانبیاء، معاون مهندسی نیروی دریایی سپاه پاسداران، فرمانده قرارگاه سازندگی نوح، فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء، مدیرعامل و رییس هیات مدیره شرکت مهندسی نیروی نفت، رییس هیات مدیره شرکت صنعتی دریایی ایران (صدرا) و رییس هیات مدیره شرکت کشتی‌سازی خلیج فارس (ایزوایکو) اشاره کرد.
قاسمی در دولت یازدهم نیز عنوان مشاور اسحاق جهانگیری معاون اول رییس جمهور در امور تجارت با عراق را بر عهده داشت. او در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ نیز، کاندید شد اما پیش از نهایی شدن اسامی نامزدهای تایید صلاحیت شده، انصراف خود را اعلام کرد. آخرین پست رستم قاسمی، مشاور عالی و اقتصادی فرمانده کل سپاه پاسداران بود. اکنون از طرف آیت الله رییسی به عنوان وزیر راه و شهرسازی انتخاب شده است. رستمی می‌گوید: با این وزارتخانه به دلیل مسوولیتی که پیشتر در قرارگاه خاتم داشته است، آشنایی دارد. برخی پروژه‌های مرتبط با حوزه راه شهرسازی که قاسمی در دوران فرماندهی قرارگاه خاتم آنها را مدیریت کرده پروژه‌های راه‌سازی، سدسازی، احداث خطوط راه آهن، بندر و اسکله سازی و… است.
نظر شما