چرا در بحران کرونا، دارو و سرم کمیاب شد؟

شیوع کرونا و ابتلای مردم به بیماری کووید ۱۹ به روزهای اوج خود رسیده است، تعداد مبتلایان روزانه  این بیماری از مرز ۴۰ هزار نفر گذشته و تعداد جان باختگان آن مرز ۵۸۰ نفر را رد کرده و آمارهای غیر رسمی از مرگ های چهار رقمی روزانه خبر می دهند. از استان های مختلف خبرهای نگران کننده ای به گوش می رسد، بیمارستانها پر شده اند و در برخی مراکز بیماران را در راهرو و سالن های مختلف می خوابانند یا بیمارستان صحرایی تاسیس می کنند. وزارت بهداشت برای اینکه بتواند به این بیماران رسیدگی کند، اعلام کرده، بیماران کرونایی در اولویت بستری هستند و بیماران غیر اورژانسی فعلا پذیرش نشوند و از طرف دیگر بیماران کرونایی که وضعیت وخیم ندارند، فقط رمدسیویر بگیرند و به خانه بروند زیرا جایی برای بستری آنها وجود ندارد.

وزارت بهداشت همزمان با این دستورالعمل جدید، پروتکل توزیع رمدسیویر را هم تغییر داده است. به گفته دکتر "علی فاطمی"، نایب رییس انجمن داروسازان، داروی تزریقی رمدسیویر که قبلا در بیمارستان به بیماران تزریق می شد اکنون با دستورالعمل جدید در سرم بیماران تزریق می شود به همین علت یکباره مصرف سرم نیز افزایش یافته و با کمبود مواجه شده است به خصوص اینکه این دارو علاوه بر بیماران بستری برای مبتلایان سرپایی نیز استفاده می شود و البته همزمان تولید بزرگترین تولید کننده سرم در کشور نیز متوقف شده است.

نایب رییس انجمن داروسازان ایران در گفت و گو با ایرنا گفت: کمبودهای دارویی وجود دارد، اقلام دچار کمبود هم زیاد هستند. گر چه گفته می شود به خاطر تحریم هاست اما وقتی ریشه یابی می کنیم. خیلی وقت ها علت آن سوء مدیریت است. در مورد خیلی از کالاها متولی تامین کالا وزارت صنعت، معدن و تجارت است. در مورد برخی اقلام غذایی هم وزارت جهاد کشاورزی مسوول است اما در مورد دارو و کالاهای سلامت، وزارت بهداشت متولی تامین است و متاسفانه در شرایطی قرار داریم که مردم در مورد بسیاری از ساده ترین اقلام و داروها با کمبود مواجه هستند. علت آن هم این است که در وزارت بهداشت از ماه ها پیش، پیش بینی های لازم انجام نشد.

فاطمی افزود: بسیاری از داروهای معمولی مثل داروهای اعصاب، تشنجی، گوارشی، آنتی بیوتیک ها نایاب شده اند. وقتی به علت این مساله نگاه می کنیم می بینیم واقعا سوء مدیریت در بروز این مساله نقش داشته است. اکنون هم با کمبود شدید سرم ها مواجه شده ایم.

وی ادامه داد: در کشور پنج کارخانه سرم سازی داریم. یکی از این شرکت ها که حدود ۴۰ درصد نیاز بازار ایران را تامین می کرد بنا به دلایلی تولید خود را از اردیبهشت امسال متوقف کرد. این شرکت از سال قبل و دی ۹۹ برنامه خود برای توقف تولید را به سازمان غذا و دارو اعلام کرده بود. وزارت بهداشت فرصت داشت که با واردات سرم جلوی کمبود را بگیرد اما نه تنها این کار انجام نشد بلکه با تغییر پروتکل تزریق رمدسیویر از تزریق مستقیم به تزریق سرمی بر کمبود سرم در بازار دامن زد.

وی گفت: در این شرایط بحرانی که با همه گیری کرونا مواجه هستیم نباید اجازه توقف تولید به این شرکت سرم سازی داده می شد. اگر کیفیت تولیدات این شرکت مشکل داشته، این مشکل آن قدر حاد نبوده که خط تولید متوقف شود و در این شرایط بحرانی کشور را دچار کمبود کند، وقتی کشور در شرایط شبه جنگی قرار دارد و مردم جانشان را در مواجهه با کرونا از دست می دهند، تصمیم گیری ها باید با آینده نگری بیشتری انجام شود. در شرایط عادی می شود به بهبود کیفیت تولید هم فکر کرد اما اکنون در زمانی به سر می بریم که مردم دسته دسته به خاطر ابتلا به کرونا جانشان را از دست می دهند و به دارو و سرم نیاز دارند.

نایب رییس انجمن  داروسازان ایران افزود: اگر هم توقف تولید این شرکت درست و لازم بوده، باید به سرعت از طریق واردات کمبود سرم جبران می شد، فرصت زیادی برای این کار وجود داشت. اما هیچکدام از این اقدامات انجام نشد. اکنون این شرکت سرم سازی قول داده از پنج شهریور دوباره خط تولید سرم خود را راه اندازی کند اما زمان را از دست داده ایم ضمن اینکه با شروع تولید این شرکت، چند هفته طول می کشد تا محصولات آن کنترل کیفی شده و وارد بازار شود و باز هم این بیماران نیازمند سرم هستند که دچار مشکل می شوند و جانشان را از دست می دهند.

فاطمی ادامه داد: مساله کمبود سرم در کشور در زمانی رخ داد که همزمان وزارت بهداشت پروتکل تزریق رمدسیویر را تغییر داد و به علت کمبود تخت بیمارستانی اعلام کرد این دارو برای بیماران سرپایی هم تجویز و از طریق سرم به بیماران تزریق شود، دارویی که به علت مواجهه با پیک جدید کرونا مصرف آن بالا رفته و خود به خود مصرف سرم را نیز افزایش داد. وزارت بهداشت باید این وضعیت را پیش بینی و به میزان نیاز سرم وارد می کرد، اما نه تنها این کار انجام نشد بلکه در پروتکل جدید تزریق رمدسیویر برای بیماران کرونا این دارو که قبلا فقط بیمارستانی بود در کلینیک ها و مراکز سرپایی هم در اختیاران بیماران قرار گرفت و مصرف آن چهار برابر شد.

وی گفت: در این شرایط که مردم برای تهیه داروی رمدسیویر و سرم در رنج هستند، عده ای دلال در اطراف بیمارستان ها و درمانگاه ها قدم می زنند و به مردم می گویند رمدسیویر و سرم دارند و این اقلام را با قیمت های چند برابری به مردم می فروشند. اگر ریشه های دلالی خشکانده می شد، کمبودی وجود نداشت، اگر به موقع نیاز کشور به این داروها و اقلام تامین می شد، کمبودی ایجاد نمی شد و بازار دلالی به وجود نمی آمد.

نایب رییس انجمن داروسازان ایران افزود: مسوولان باید متوجه باشند که دارو یک کالای حیاتی است و اهمیت آن از کالا های  اساسی هم بیشتر است. اگر یکی از کالاهای اساسی مثل پیاز، سیب زمینی، آهن یا سیمان کم شود مردم می توانند برای مدتی مصرف نکنند اما اگر دارو نباشد، بیمارانی جانشان را از دست می دهند، متاسفانه همان مدیریتی که برای آهن و سیمان و سیب زمینی اعمال می شود مشابه آن برای تامین دارو هم انجام می شود.

وی گفت: اکنون در مورد داروهای کرونا کمبود جدی وجود دارد، رمدسیویر، فاویپیراویر، اکتمرا همه کمبود دارند و ورود به همه گیری دلتا در کشور و افزایش ناگهانی بیماران این کمبود تشدید شده است. شاید این وضعیت به این شدت پیش بینی نشد اما همه کشورها برای داروهای حیاتی و استراتژیک از قبل برای موارد بحرانی مثل جنگ ذخیره سازی می کنند و حتی اگر این داروها در انبارها بمانند، تاریخ مصرفشان هم بگذرد و دور ریخته شوند، ضرر آن کمتر از این است که بیمارانی به علت نبود دارو از بین بروند. این مسایل را بیان می کنیم تا تکرار نشود اما متاسفانه با آزمون و خطا و تکرار اشتباهات مواجه هستیم. اشتباه ها بارها تکرار می شود. چرا نهادهای نظارتی مثل مجلس و قوه قضاییه به این مسایل رسیدگی نمی کنند.

افزایش ۴ برابری مصرف رمدسیویر

"محمدرضا شانه ساز"، رییس سازمان غذا و دارو ، تغییر در پروتکل درمان کرونا را علت کمبود دارو و سرم می داند، او درباره کمبود داروی رمدسیویر و سرم تزریقی در داروخانه‌ ها گفته است: تامین دارو انجام می‌شود، اما وقتی مصرف رمدسیویر در خرداد ۶۰۰ هزار عدد بود و اکنون در مرداد به دو میلیون و ۲۵۰ هزار عدد می‌رسد، این نشان می‌دهد که گایدلاین‌ها [۱]  را برای تجویز دارو درست رعایت نمی‌کنیم.
او از افزایش چهار برابری مصرف داروی رمدسیویر در مرداد نسبت خرداد گلایه کرد و افزود: دارو باید مطابق گایدلاین‌ها تجویز شود و بر تجویزها نظارت شود. در هیچ کشوری در دنیا چنین الگوی مصرفی را نمی‌بینیم.
شانه ساز درباره موضوع کمبود سرم تزریقی نیز گفت: در زمینه سرم هم پارسال این موضوع را پیش‌بینی می‌کردیم، اما تولیدکننده‌ها به مجلس اعتراض کردند که سازمان غذا و دارو می‌خواهد سرم وارد کند. یکی از شرکت‌ های بزرگ‌تولید کننده سرم اعلام کرد که دارد تولیدش متوقف می‌شود و بر همین اساس هم برای واردات سرم برنامه ریزی کردیم، اما تولیدکننده‌ها به مجلس نامه نوشتند و تعهد تامین کرده و از سازمان غذا و دارو خواسته شد اقدامی برای واردات نشود. در حالی که اگر طبق برنامه‌ریزی خودمان پیش می‌رفتیم، اکنون مشکلی برای سرم نداشتیم.

منابع مختلف تصمیم گیری، نبود آینده نگری و فقدان یک برنامه ریزی دقیق و کارشناسانه که جلوی پیک های متعدد کرونا را بگیرد، کشور را به چنین مرحله ای رسانده است که مردم در صف های طولانی دارو در داروخانه ها معطل بمانند و به کرونا مبتلا شوند یا در کوچه پس کوچه های اطراف داروخانه ها و بیمارستانها به سراغ دلالانی بروند که این داروهای به ظاهر کمیاب را به قیمت های چند برابری می فروشند.

اما برخی مسوولان از ناهماهنگی بیمه ها با نظام درمان هم گلایه دارند و می گویند: یکی از علل کمبود دارو، تامین نشدن اعتبار لازم برای پوشش بیمه ای آن است. در اغلب کشور ها هزینه دارو و درمان کرونا رایگان است و بیمه ها این هزینه را می پردازد اما در ایران این هزینه ها به عهده بیمار است، وقتی یک بیمار کرونا برای یک دوره درمان با رمدسیویر باید ۶ دز آن را که هر یک ۷۰۰ هزار تومان است بخرد و بیمارستان نیز بودجه ای برای خرید این دارو ندارد، شرکت های تولید کننده برای فروش این دارو پول نقد طلب می کنند.

به گفته یکی از همین مسوولان، داروی رمدسیویر کمبود ندارد و به میزان زیادی در انبارهای شرکت های تولید کننده وجود دارد، مساله این است که شرکت ها برای فروش این دارو پول نقد می خواهند و بیمارستان ها ندارند، بیمه ها نیز حمایت نمی کنند، بسیاری از بیماران هم توان پرداخت این هزینه را ندارند. یک نمونه دیگر آن داروی اکتمراست که برای بیماران حاد کرونا استفاده می شود و یک دوره چهار دُزی آن برای هر بیمار ۱۰ میلیون تومان آب می خورد، آیا همه بیماران توان پرداخت چنین هزینه ای دارند؟

"محمد عبدزاده"، رییس سندیکای تولید کنندگان داروهای انسانی نیز در این زمینه به ایرنا گفت: حدود ۳۵ درصد سهم تولید سرم در کشور مربوط به شرکت شهید قاضی در تبریز بود. این شرکت مشکلات فنی مختلفی داشت. از چندسال قبل دنبال بازسازی خط تولید بود تا اینکه سرانجام سازمان غذا و دارو پارسال با توقف تولید و بازسازی آن موافقت کرد. بنابراین تولید این شرکت از اردیبهشت متوقف شود تا مرداد ماه این توقف ادامه دارد. قرار است از اوایل شهریور دوباره تولید این شرکت از سر گرفته شود.

تولید ماهانه ۱۱.۵ میلیون سرم در کشور

عبدزاده افزود: در واقع این شرکت بزرگ تولید کننده سرم حدود پنچ ماه از چرخه تولید خارج شد. البته چهار شرکت دیگر شامل داروپخش، ثامن، شیراز سرم شرکت فرآورده های تزریقی هم هستند که انواع سرم(  قندی، نمکی، شست و شو) را در کشور تولید می کنند. این چهار شرکت اکنون ماهانه ۱۱.۵ میلیون سرم تولید می کنند. نیاز کشور در سال ۹۹ بدون در نظر گرفتن سرم شست و شو ماهانه حدود ۱۲ میلیون سرم است و با احتساب سرم شست و شو که ماهانه حدود ۱.۵ مصرف دارد، نیاز ماهانه کشور حدود ۱۳ میلیون سرم در ماه است.

وی ادامه داد: مسوولان سازمان غذا و دارو از حداکثر توان شرکت های تولید کننده سرم خبر دارند و می دانند که این چهار شرکت که اکنون خط تولید آنها فعال است، به صورت سه شیفت کار می کنند و حداکثر توان تولید آنها همین ۱۱.۵ میلیون سرم در ماه است. مساله این است که وقتی می خواهیم یک شرکت را از مدار تولید خارج کنیم باید مقدار قابل توجهی ذخیره ایجاد می کردیم که دچار کمبود ناگهانی نشویم، باید در بیمارستان ها و مراکز جامع کرونا، سرم به اندازه لازم در انبار ها ذخیره می شد. امکان ذخیره سازی سرم تا قبل از توقف تولید سرم سازی شهید قاضی تبریز وجود داشت اما این کار انجام نشد. در عین حال آمار کرونا هم بالا رفت و اکنون هم با توجه به تجمعاتی که وجود دارد احتمال افزایش آمار مبتلایان و افزایش نیاز به سرم پیش بینی می شود.

رییس سندیکای تولید کنندگان داروهای انسانی گفت: به نظر من بخش مهمی از این مشکل، ناشی از سوء مدیریت است. البته سازمان غذا و دارو سال گذشته برای واردات حدود ۴۰ میلیون سرم فراخوان داد اما برخی شرکت های تولید کننده نامه نوشتند و مخالفت کردند. در نهایت قرار شد یکی از شرکت های تولید کننده، ۱۰ میلیون سرم از هند وارد کند، ثبت سفارش هم انجام شد. اما شرکت هندی سرم را به ایران نداد و به همین علت دچار کمبود شدیم.

عبدزاده افزود: بنده به عنوان نماینده تولیدکنندگان با واردات سرم در شرایط فعلی موافق نیستم به خصوص اینکه تولید سرم در شرکت قاضی در تبریز از شهریور با ظرفیت حدود چهار میلیون سرم در ماه از سر گرفته می شود و شرکت ثامن نیز یک میلیون به ظرفیت ماهانه خود اضافه می کند، شاید اگر در اردیبهشت واردات انجام می شد جلوی کمبود گرفته می شود اما اکنون دیگر نیازی به واردات نیست.

وی ادامه داد: در هر صورت اداره داروی وزارت بهداشت میزان نیاز کشور و میزان تولید را به طور دقیق می داند و باید در زمان مناسب برای واردات یا افزایش تولید تصمیم گرفته می شد. به نظر می رسد در برنامه ریزی ها ضعف هایی داریم. البته برای افزایش کیفیت سرم هم بازسازی خط تولید آن اجتناب ناپذیر بود.

عبدزاده درباره تامین داروی رمدسیویر برای بیماران کرونا نیز گفت: بر اساس اطلاعاتی که در اختیار داریم، تولید این دارو در کشور کافی است و نباید کمبودی باشد. توزیع آن البته چند داروخانه خاص مرکزی انجام می شود. این داروخانه ها نیز به صورت چند شیفته مشغول توزیع دارو هستند، هم اکنون بیش از سه کارخانه داروسازی در ایران رمدسیویر تولید می کنند. ضمن اینکه اجازه واردات این دارو نیز داده شده است، بنابراین با وجود افزایش چهار برابری مصرف رمدسیویر کمبود نداریم.

رییس سندیکای تولید کنندگان داروهای انسانی افزود: اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، باید بگوییم، تولیدکنندگان و تامین کنندگان دارو و حتی سازمان غذا و دارو همه تلاش خود را برای تامین این اقلام دارویی و سرم انجام داده اند اما میزان مبتلایان به شدت بالا رفته است و به نظر می رسد، ضعف کار در اقدامات بهداشتی و پیشگیری از ابتلای مردم به این بیماری است و اگر در این زمینه بهتر عمل می شد با این موج شدید بیماری، پر شدن تخت های بیمارستانی و کمبود دارو و سرم مواجه نمی شدیم.

[۱]. یک دسته از راهنماهای پزشکی گایدلاین های پزشکی هستند که راهنماهای موجود در آنها بر اساس قوی ترین شواهد علمی تنظیم شده است. تهیه یک گایدلاین پزشکی یک فرایند سختگیرانه و دقیق داشته که پس از نظارت کامل از سوی سازمان های مربوطه و بررسی کلیه راهنماهای پزشکی موجود در آن قابل انتشار است،  به همین دلیل گایدلاین های معتبر منتشر شده یکی از دقیق ترین و قابل اعتمادترین منابع درمانی موجود می باشند.