ارتقای بهره وری آموزش عالی با نگاه آمایشی( بخش سوم و پایانی)

پانزدهمین نشست «عصرانه بهره‌وری انجمن بهره‌وری ایران» با حضور جمعی از صاحبنظران برگزار و دیدگاه‌های متنوعی در زمینه «بهره‌وری در بخش دانشگاه و آموزش عالی، چالش‌های اساسی و راهکارهای» آن مطرح شد و مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در این نشست «علینقی مشایخی»، استاد مدیریت دانشگاه صنعتی شریف، «سعید سمنانیان»، رییس اسبق و استاد فیزیولوژی دانشگاه تربیت مدرس، «جعفر توفیقی» رئیس پژوهشکده نفت، مدرس دانشگاه و وزیر اسبق علوم، تحقیقات و فناوری، «غلامرضا گرایی‌نژاد»،کارشناس ارشد مرکز پژوهش‌های آینده‌نگری و مدیر سابق امور آموزش عالی سازمان برنامه و بودجه، «محسن محمدی» مدیر توسعه کسب و کار گروه ایران تلنت حضور داشتند. «سید حمید کلانتری» مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران نیز مدیریت این نشست را برعهده داشتند.

در ادامه دیدگاه‌ها و نظرات غلامرضا گرایی‌نژاد و سعید سمنانیانو سید حمید کلانتری ارائه شده است.

بهره‌وری مرکز گفتگوهای آموزش عالی باشد

گرایی‌نژاد، با بیان اینکه بهره‌وری باید جزو مباحث مهم و مرکزی گفتگوهای آموزش عالی قرار گیرد اظهار داشت: این گفتگوی بخشی، بدون کاربرد ابزارهای اندازه‌گیری مناسب و مورد تفاهم، به ناهماهنگی در سیاست‌گذاری منجر می‌شود. دشواری غیرقابل انکار اندازه‌گیری بهره‌وری در آموزش‌عالی نمی‌تواند بهانه کنار گذاشتن اصل آن شود. تحلیلگران باید این نکته مهم را همواره در نظر داشته باشند که هر اندازه هم شاخص بهره‌وری مناسبی را استفاده می‌کنند، این شاخص به تنهایی برای ارزیابی موسسه یا بخش آموزش کفایت ندارد و در کنار آن باید از شاخص‌های دیگری نیز برای رصد و پایش کیفیت آموزش عالی استفاده کرد.

این پژوهشگر خاطرنشان کرد: طبق نمودارهای حاصل از تحقیقات، تعداد دانشجویان کشور از نزدیک ۵ میلیون نفر به حدود ۲.۳ میلیون نفر و سهم دانشجویان کاردانی (تربیت تکنسین یا رده میانی بازار کار)  کاهش یافته است.

مدیر سابق امور آموزش عالی سازمان برنامه و بودجه، با ارائه چند توصیه سیاستی برای بخش دولتی و غیر دولتی عنوان داشت: در بخش غیردولتی، کاهش بهبود شاخص نسبت دانشجو به هیات علمی بیشتر از عامل غیربرنامه‌ای و اجباری محیطی یعنی کاهش تقاضا نشات گرفته است. به شاخص‌های کیفی با توجه به استانداردها توجه شود.  بخش متکی به شهریه (به ویژه دانشگاه‌های آزاد اسلامی و پیام نور) به افزایش بهره‌وری سرمایه، از جنبه مولدسازی دارایی‌ها توجه کنند، ساماندهی موسسات، با دیدگاه منطقه‌ای و آمایشی همچنان یک اولویت است و  در سیاست‌های برنامه‌ای حمایت از موسسات غیردولتی با لحاظ شاخص‌های کیفی و بهره‌وری مورد نظر قرار گیرد.

وی در ادامه به بیان توصیه‌های خود در بخش دولتی پرداخت و گفت: توجه به مقیاس اقتصادی فعالیت و تداوم اجرای ساماندهی موسسات آموزش عالی (کارایی)، توجه به ماموریت‌گرایی و ماموریت تربیت تکنسین در آموزش عالی (اثربخشی) و نقش‌پذیری منطقه‌ای و توجه به برنامه‌ریزی آمایش در آموزش عالی (اثربخشی) و اولویت تقاضا محوری در پذیرش دکتری تخصصی در این زمینه ضروری است.

جنبه‌های خرد و کلان بهره‌وری در آموزش عالی

سعید سمنانیان، رییس اسبق و استاد فیزیولوژی دانشگاه تربیت مدرس، در ابتدا به قانون اساسی اشاره کرد و گفت: بر اساس اصل سی‌ام قانون اساسی «دولت موظف است وسایل آموزش و پروش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم آورد و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خود کفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد».

وی عنوان داشت: بهره‌وری در حوزه آموزش عالی به دو بخش اصلی حوزه کلان و خرد به شرح زیر تقسیم می‌شود. در حوزه کلان، ریل‌گذاری صحیح در آموزش عالی، حرکت با سرعت و شیب مناسب در روی ریل صحیح، سیاست‌های موثر تضمین کیفیت، اعتبارات مکفی، توسعه کیفی ۲۰۰۰ واحد دانشگاهی، ۳۴۰ دانشگاه غیر انتفاعی و ۵/۱ میلیون صندلی خالی (دانشگاه آزاد، ...) اهمیت دارد.

این استاد دانشگاه گفت: در زمینه بهره‌وری در حوزه خرد و موسسات آموزش عالی، کارآیی و بهره‌وری یک عضو هیات علمی مطرح است. حوزه خرد، پشتیبانی پرسنلی، تکنیسین آزمایشگاه، دانشجویان تحصیلات تکمیلی، دانشجویان پسادکتری، دستیار پژوهشی،گرنت‌های پژوهشی، تجهیزات آزمایشگاهی، تقاضای پژوهشی دستگاه‌ها و نظام انگیزشی را شامل می‌شود.

وی تصریح کرد: از آنجایی که صنعت آموزش عالی در جهان به سرعت در حال تغییر است ، آموزش عالی همانند دیگر نهادهای فرهنگی به تغییرات در سیستم به کندی پاسخ می‌دهد.

فناوری فرصتی برای ارتقای بهره‌وری آموزش عالی

سمنانیان به بیان راهکارهای افزایش بهره‌وری در آموزش عالی پرداخت و گفت: تکنولوژی‌های جدید برای سرعت بخشی به فراگیری  دانش آموختگان ( discussion forum, chat, messages and social media)، فراگیری و آموزش تعاملی، طراحی سرفصل‌های جدید مبتنی بر نیاز اجتماع، بهره‌گیری از فناوری‌های دیجیتال، بالابردن دسترسی به علوم، کلاس‌های دیجیتال، بهره‌گیری از تست و پرسش و پرسشنامه برخط، دسترسی آسان به اطلاعات، همه جا و در همه زمان، دسترسی دیجیتال به اخبار، مقالات، کتب و مجلات و گزارش‌دهی و پیش بینی با طراحی منحنی‌های مربوط از راهکارهای موثر در این زمینه به‌شمار می‌آید.

در پایان، سید حمید کلانتری، مدیرعامل انجمن بهره‌وری ایران با جمع‌بندی موضوعات مطرح شده، خاطرنشان کرد: عوامل مختلفی از جمله دولت، دانشگاه، اساتید، دانشجویان، نظام آموزش و محتوا، تقاضای بازار کار، منابع مالی، عوامل واسطه‌ای، نظارت، ارزیابی و استاندارد و همچنین جامعه و فرهنگ در آموزش عالی موثر هستند که به‌منظور ارتقای بهره‌وری در دانشگاه‌ها و آموزش عالی باید هر یک از آنها مورد بحث و بررسی قرار گیرد.