وقتی سخن از مساله پناهندگان در سطح بین المللی است، بی گمان نام کشور افغانستان بیش از هر کشور دیگری مطرح است. طبق آخرین گزارش سازمان ملل بیش از ۶ میلیون نفر از جمعیت افغانستان به صورت پناهنده در بیرون از مرزهای افغانستان سکونت دارند. پناهندگان افغانستان بیش از ۱۵ درصد کل جمعیت پناهندگان دنیا را تشکیل می دهند. در تبیین دقیق این موضوع باید گفت که ژئوپلیتیک ناامن افغانستان باعث شده که مردم افغانستان همواره گوشه چشمی به زندگی در بیرون از جغرافیای سیاسی شان داشته باشند. اساسا این مساله به صورت فرهنگ عمومی در میان مردم افغانستان مطرح است که ذهنیت مهاجرتی از کشورشان دارند.
دلایل مهاجرت
فقدان ثبات و امنیت پایدار مهم ترین فاکتور پیدایی این ذهنیت است. اگر حداقل تاریخ سیاسی چهار دهه اخیر افغانستان را مرور کنیم متوجه این واقعیت راهبردی می شویم که افغانستان همواره از بحرانی به بحران دیگر سوق یافته است. در کمتر دوره ای ثبات و امنیت پایدار در این کشور پدیدار گشته است. بعد از ورود ارتش سرخ به افغانستان در سال ۱۹۷۹، طالبان و گروه های مقاومت در واکنش به تهاجم خارجی و تلاش برای آزاد سازی افغانستان شکل گرفتند. با خروج ارتش سرخ، افغانستان صحنه درگیری نیروهای داخلی شد که در نهایت منجر به قدرت گیری طالبان بر بیش از ۹۰ درصد خاک افغانستان در میانه دهه ۹۰ شد. این وضع در سال ۲۰۰۱ با ورود نظامی آمریکا به افغانستان دستخوش تحول شد و حضور بیست ساله نظامیان آمریکایی را در افغانستان شاهد هستیم. امروز هم با خروج نیرو های آمریکایی، طالبان در کمتر از ۱۱ روز کابل پایتخت افغانستان را به کنترل خود در آورد.
سقوط کابل واهمه و نگرانی بزرگی را در میان طبقه متوسط و پایین جامعه افغانستان نسبت به آینده سیاسی شان پدید آورده و خروجی این وضعیت را به شکل گسیل شدن بخش مهمی از جامعه افغانستان به سمت فرودگاه بین المللی کابل و همچنین به صورت زمینی ایران و پاکستان شاهد هستیم.
اهمیت این موضوع از این جهت است که مهم ترین مقصد مردم افغانستان برای مهاجرت، قاره اروپاست و مرز و جعرافیای ایران مجرای اصلی ورود افغانستانی ها به اروپاست. از منظری این موضوع قابل تامل است که ناامنی و بی ثباتی در افغانستان تا چه میزان بر امنیت، اقتصاد، سیاست در ایران تاثیرگذار است. طبق اخرین گزارش ها بیش از ۶۰۰ هزار افغانستانی از خانه و کاشانه خود آواره شده اند و مهیای مهاجرت به خارج از مرزهای افغانستان است.
اروپا میزبان پناهندگان افغانستانی
برای دهه هاست که افغانستانی ها به اروپا مهاجرت می کنند. بین سال ۲۰۱۵ الی ۲۰۱۶ بیش از ۳۰۰ هزار افغانستانی به قاره اروپا رسیده اند. طبق گزارش نهادهای بین المللی، مهاجران افغانستانی دومین جمعیت بزرگ مهاجران در اروپا بعد از پناهندگان سوری هستند. با توجه به کنترل طالبان در افغانستان و راه افتادن موج جدید پناهندگان برخی پیش بینی ها از احتمال پیشی گرفتن پناهندگان افغانستانی در اروپا حکایت دارد. هم اکنون نزدیک به یک میلیون افغانستانی در اثر جنگ و درگیری های داخلی بی خانمان شده اند و طبق گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل ۸۰ از جمعیت بی خانمان قصد مهاجرت به بیرون از مرزهای افغانستان که عمدتا اروپاست، دارند.
طبق گزارش همین نهادهای بین المللی حتی قبل از بحران کنونی در افغانستان جمعیت به بزرگی سه و نیم میلیون نفر به خاطر خشونت، ناآرامی های سیاسی، فقر، تغییرات اقلیمی و نبود فرصت های شغلی فاقد مسکن و زندگی مشخص و قابل اتکا هستند که خود این مساله گویای بزرگی و عمق بالای مهاجران بالقوه در افغانستان دارد. برای همین جامعه جهانی و به خصوص قدرت های منطقه ای این موضوع را در نظر بگیرند که بی تفاوتی نسبت به بحران افغانستان و ثبات در این کشور چه تهدیدات بزرگی را متوجه کشورهای منطقه و در سطح بعدی فرامنطقه ای( قاره اروپا) می گذارد.
ایران و پاکستان مامنی برای مردم افغانستان
مرز ۱۶۴۰ مایلی میان افغانستان و پاکستان و ۸۱۵ کیلومتری اش با جمهوری اسلامی ایران خواسته و ناخواسته باعث جذب بیشترین اتباع افغانستانی در پاکستان و ایران شده است. طبق گزارش شورای عالی پناهندگان سازمان ملل به صورت ثبت شده بیش از یک و نیم میلیون افغانی در پاکستان حضور دارند و بدون شک این آمار با جمعیت ثبت نشده و غیر مجاز بسیار بیشتر است. در همین گزارش آمده است که در جمهوری اسلامی ایران نزدیک به یک میلیون اتباع افغانستانی مجاز و ثبت شده و حدود دو میلیون غیر مجاز حضور دارند. در ترکیه که بزرگترین میزبان جمعیت پناهندگان در جهان است، نزدیک به ۴ میلیون پناهنده سوری و ۱۱۶ هزار افغانستانی حضور دارند.
بر همین اساس باید توجه داشت که با توجه به جمعیت زیاد افغانستان که بالغ بر ۴۰ میلیون نفر است و اینکه کشورهایی نظیر ایران، پاکستان و ترکیه تاکنون پذیرای جمعیت بزرگی از افغانستانی ها طی دهه های اخیر بودند، دیگر ظرفیت و امکان پذیرش وجود ندارد و چه بسا مهاجرت های جدید زمینه ساز آسیب های بزرگ اجتماعی و سیاسی شود و بایستی این موضوع بیش از آنکه تبدیل به بحرانی بزرگتر در سطح منطقه ای و بین المللی شود؛ با مکانیسم های مختلف نظیر تشویق طالبان به دوستی بیشتر با مردم افغانستان و اعتماد سازی سازمان یافته تر، تسهیل گفت وگو بین گروه های افغانی و تشکیل دولت فراگیر بحران در این کشور به نحو مطلوبی مدیریت و از موج جدید پناهندگان ممانعت به عمل آید.
نظر شما