آثار واجد ارزش گیلان برای ثبت ملی را بهتر بشناسید

به گزارش ایرنا، گیلان استانی به بلندای تاریخ است که در هر گوشه و کنار آن می توان آثاری از میراث طبیعی و تاریخی را به وضوح نظاره گر بود. در این استان سبز پوش تا به امروز بیش از پنج هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی توسط کاوشگران میراث فرهنگی شناسایی شده، که از این تعداد یکهزار و ۲۱۲ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

ثبت یک اثر چه از لحاظ حقوقی و چه از لحاظ معنوی می تواند نقش موثری در حفظ حراست یک میراث فرهنگی داشته باشد. اصولا از دید حقوق دانان تا فعل یا عملی ثبت نشود، همیشه در مظان از بین رفتن، به فراموشی سپردن و نابودی است. فلسفه ثبت املاک نیز بر همین اساس بوده؛ چرا که ممکن است پس از یک نسل اشخاص حقیقی و سازمان ها فراموش کنند که مالکیت فلان قطعه زمین یا ملک در اختیار چه کسی بوده است. آثار تاریخی، فرهنگی و هنری نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نیستند. 

ثبت آثار تاریخی و فرهنگی ۲ مزیت کلی دارد؛ نخست اینکه مالکیت اثر یا شیء مشخص و مبرهن می شود که از منظر حقوقی مالکیت از مهم ترین حقوق شناخته شده است. دوم اینکه با ثبت ملی اثر بر همگان معلوم می شود که حاکمیت یک کشور نسبت به حفظ و نگهداری آن اهمیت نشان داده و بر خود واجب می داند از آن حمایت و حفاظت کند و از نابودی یا سرقت و از بین رفتن آن با استفاده از مجریان قانون و ضابطین قضایی جلوگیری خواهد کرد.

البته طبق قانون ثبت اثر در فهرست آثار ملی خدشه ای به مالکیت مالک وارد نخواهد کرد و نتایج آن در تغییر ایادی نسبت به آن اثر ثابت و برقرار خواهد بود. بنابراین ثبت به منزله تصرف همه جانبه دولت یا سازمان میراث فرهنگی نسبت به آن نیست.

همانطور که گفته شد گیلان دارای بیش از یکهزار و ۲۰۰ آثر تاریخی ثبت شده و چهار هزار اثر ثبت نشده است که ثبت ملی آنان می تواند برای حراست در برابر دست اندازی ها و ماندگاری برای نسل های آینده موثر باشد. تیرماه امسال نیز ۱۲ اثر به میراث ثبتی ملی گیلان اضافه شد که انتظار می رود به این تعداد افزوده شود.  

طی تازه ترین رویداد محمدحسن طالبیان روز سه شنبه گذشته در حاشیه جلسه شورای ملی ثبت آثار تاریخی‌فرهنگی غیرمنقول اعلام کرد که چهار محوطه باستانی و تاریخی از استان گیلان واجد ثبت ملی و واجد ارزش تاریخی‌فرهنگی شناخته شد.

به گفته او استحکامات نظامی گلسرک رشت، استخر لاهیجان، قبرستان سلیمان داراب رشت و گورستان لهستانی‌ها انزلی، چهار اثر این استان بوده که در فهرست آثارملی و واجد ارزش تاریخی‌فرهنگی ثبت شده است.

معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی گیلان نیز در اینباره اظهار داشت که پرونده های یادشده اوایل مرداد ماه  سال جاری برای بررسی ثبت ،به تهران ارسال شد که اکنون واجد ارزش ثبت ملی شناخته شده اند.

استحکامات نظامی گلسرک

گلسرک، روستایی از توابع بخش سنگر شهرستان رشت است که در تیرماه امسال بواسطه کشف بقایای یک تونل دستکند نظامی خبر ساز شد. برای تونل یادشده به دلیل فعالیت راهداری در آن منطقه ثبت اضطراری تقاضا شد. براساس بررسی ها ورودی اصلی تونل که به نظر می رسد برای مقابله با دشمن کنده شده است، از بدنه کوه پیدا شد و عملیات نقشه برداری آن انجام شد.

بنابه گفته های موجود این تونل مربوط به دوره قاجار به طول تقریبی  ۷۰۰ متر شامل برج ها، پله های زیرزمینی، زاغه های مهمات، اتاق سربازان و غیره بصورت شمالی – جنوبی حدفاصل کوه گلسرک و امامزاده هاشم ساخته شده است. دوره دقیق احداث این تونل، کاربری سازه در دوره خودش، چگونگی فراهم آوری مصالح مورد نیاز و چگونگی تامین آب با بررسی و کاوش امکان پذیر خواهد بود.

سنگ های مالون، آجرهای فشاری، سنگ های رودخانه ای از جمله مصالح تونل است و در فاصله ۱۰ الی ۲۰ متر نیز برج های نگهبانی قرار گرفته است؛ دسترسی به برج ها از طریق تونل و با کمک پله های زیر زمینی امکان پذیر است. 

این سازه زیرزمینی با ابعاد مختلف بوده و در برخی از نقاط، اتاق ها مستطیل شکل با سقف نورگیر است و به نظر می رسد اتاق سربازان یا انبار مهمات باشد؛ پس از ساخت تونل، روی سقف با خار و خاشاک پوشانده شده که این امر امکان رویت آن را سخت و دشوار کرده است.

استخر لاهیجان به روایت تاریخ

معروف است که استخر لاهیجان به دستور شاه عباس صفوی احداث شده است؛"مکنزی" ـ محقق انگلیسی‌تبار زبان پارسی ـ در سفرنامه خود از آن یاد می‌کند؛ او طول این استخر را ۷۰۰ گام و پهنایش را ۲۰۰ گام معین کرده است. در وسط این استخر، جزیره‌ای موسوم به "میان پشته" قرار دارد و چنانچه در "تاریخ عالم‌آرای عباسی" مکتوب شده است، شاه عباس صفوی قصری عظیم در آن برای سکونت شخصی خود در اوقاتی که به لاهیجان می‌آمده، بنا نهاده بود، اما هیچ‌گونه آثاری از آن بنا باقی نمانده است.

"شودزکو" ـ ایران‌شناس لهستانی از قصر باشکوه شخصی به‌نام "میرزا کاظم خان" که ثروتمندترین مرد گیلان بوده است، چنین یاد می‌کند: "میرزا کاظم در یکی از تپه‌های بیرون شهر، قصر ییلاقی بسیار باشکوهی بنا کرد که از یک طرف، منظره جلگه جنگل‌های انبوه و از طرف دیگر، دورنمای دریا آن را خیلی زیبا جلوه می‌دهد." شودزکو از آجرهای زیبایی که از آن کاخ باقی مانده تعریف کرده است. او می‌گوید: "این آجرها بسیار خوش‌تراش و زیبا بوده‌اند."

استخر در بخش شرقی لاهیجان و در پایین قله ای سرسبز و پوشیده از شمشاد به نام شیطان کوه که در قدیم آن را شاه نشین کوه می نامیدند، استخری بزرگ به وسعت ۱۷ هکتار و عمقی در حدود ۴ متر قرار دارد که در گذشته مخزن آبی برای آبیاری مزارع برنج بوده و توسط آب های جاری شده از کوه تغذیه می شد. وسط استخر جزیره زیبایی وجود دارد (در گذشته به آن «میان پشته» گفته می شد) که به وسیله یک پل سیمانی طویل، به حاشیه جنوبی استخر متصل شده است.

طول حاشیه این استخر نزدیک به ۲ کیلومتر بوده که در کنار بلواری زیبا قرار دارد و دور تا دور استخر را احاطه کرده و از مراکز دیدنی و تفریحی مهم لاهیجان است.

قبرستان سلیمان داراب رشت

سلیمان داراب از جمله آبادی‌های اطراف رشت متعلق به شاهزاده منصور الملک صفوی بود، ولی امروزه جزو محدوده شهر رشت محسوب می شود و تعدادی از ادارات دولتی به آنجا منتقل شده است.

این آبادی از جمله هدایای ناصری به منصورالملک عباسعلی کیوان قزوینی در زمان عقد گلابتون بانو بوده است.

گورستان سلیمان داراب از موقوفات منصور الملک بود که مدفن میرزا کوچک خان جنگلی و عده‌ای از یاران او و نیز جمعی از مشهوران گیلان از جمله خود منصور الملک، سردار جنگل، شعبان‌خان جنگلی، میرزا حسین کسمایی، ابراهیم فخرایی، شیون فومنی، دکترمحمود بهزاد، نصرت رحمانی و بسیار دیگر است.

گورستان لهستانی ها در بندر انزلی

سال ۱۹۳۹ میلادی بیش از یک میلیون نفر از جمعیت بخش شرقی لهستان به علت اعتراض به تصرف کشورشان به اردوگاه های کار شوروی سابق انتقال داده شده و در ادامه ، ۱۲۰ هزار تن از این جمعیت پس از پشت سر گذاشتن شرایط سخت و طی توافق نامه دولت لهستان با شوروی سابق، از طریق بندر انزلی در تاریخ ۱۳۲۱ هجری شمسی وارد ایران شده و به اردوگاه بندرانزلی پناهنده و پس از مداوا، بخشی از این جمعیت در انزلی ساکن شده و بخشی دیگر به شهرهای بزرگ کشور مهاجرت کردند.

آرامستان لهستانی های واقع در بندرانزلی، دومین آرامستان بزرگ لهستانی ها در کشور به حساب می آید و در حال حاضر ۶۳۹ لهستانی شامل ۱۶۳ نظامی ۴۷۶ شهروند لهستان در این آرامستان خاکسپاری شده اند.

در سال ۱۳۹۱ و در هفتادمین سالگرد ورود پناهندگان لهستانی جنگ جهانی دوم به ایران نیز، هیاتی ۸۰ نفره متشکل از سفیر لهستان، وزیر امور کهنه سربازان جنگ، نماینده مجلس سنا و رئیس کمیسیون ارتباط با لهستانی های مقیم خارج، تعدادی از کهنه سربازان، بازماندگان مهاجران جنگ جهانی دوم و خانواده های درگذشتگان بر مزار لهستانی های مدفون در بندرانزلی حضور یافته بودند.

در این وانفسای تغییر بافت های روستایی و شهری که در برخی مناطق کشور و گیلان به دامن آثار تاریخی و طبیعی نیز کشیده شده است، ثبت این آثار در جرگه میراث ملی می‌تواند در ماندگاری آنان برای نسل های آینده به عنوان میراث هویتی مردم گیلان و ایران زمین یک قدم حیاتی باشد.