در بیستمین سالگرد تاسیس سازمان شانگهای، اعضای رسمی و ناظر این سازمان در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان گردهم آمدند.جمهوری اسلامی ایران که تا کنون به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای حضور داشت، از امروز(جمعه ۲۶ شهریور) و در بیست ویکمین اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به عضویت کامل این سازمان درآمد. آیت الله دکتر ابراهیم رییسی، رییس جمهوری اسلامی ایران نیز امروز در جریان سخنرانی در این سازمان ضمن تشکر از اعضای سازمان همکاری شانگهای برای عضویت دائمی ایران در این سازمان تصریح کرد: امیدوارم سازمان شانگهای در ادامه مسیر بالنده خود را که موفق شده در مدت کوتاه جایگاه منطقه ای و بین المللی ممتازی را کسب کند، تداوم بخشد.
از سوی دیگر؛ تغییر و تحولات سیاسی و نظامی در افغانستان که به شکل خروج رسمی نیرو های آمریکا از افغانستان و قدرت گیری کامل و سراسری طالبان به همراه بود؛ یکی از عوامل و انگیزه های اصلی در برگزاری این نشست است. برای همین یکی از دستورکارهای مهم این نشست بررسی مسایلی نظیر آوراگان افغانستانی، تروریسم و افراط گرایی است. واقعیت امر این است که نشانه های قوی از احتمال رخنه جریان های تروریستی نظیر القاعده و داعش در افغانستان با توجه به دو مولفه بی ثباتی و خلا قدرت در این کشور و از همه مهم تر ارتباط شبکه حقانی به عنوان بخش تندرو طالبان با القاعده وجود دارد. طبیعی است که تحقق این امر می تواند زمینه های بی ثباتی و گسترش تروریسم منطقه ای را فراهم سازد. این تهدید برای همه کشورها صدق می کند و محدود به کشور خاصی نیست. پاکستان، هند، روسیه و چین و جمهوری اسلامی ایران متاثر از بحران افغانستان هستند. در همین خصوص در گفت و گو با دکتر "محمد رضا محمود پناهی" استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل امنیت بین الملل دو مساله عضویت رسمی ایران در این سازمان و دیگر دستورکارهای اصلی این نشست را مورد بررسی قرار داده ایم.
ایرنا: از دیدگاه شما پذیرفته شدن عضویت رسمی ایران در این سازمان، چه دستاوردهایی به دنبال خواهد داشت؟
پناهی: جمهوری اسلامی ایران برای پیشبرد اهداف اقتصادی و تجاری اش نیاز به گسترش مراودات سیاسی دارد. طبیعی است که با توجه به نظام تحریم های ظالمانه آمریکا و اساسا رویکرد نگاه به شرق حاکم در سیاست خارجی کشور، سازمان شانگهای به عنوان فرصتی مناسب و ایده آل برای پیشبرد برنامه های گسترش مراودت اقتصادی کشور دیده شود. ظرفیت های اقتصادی این سازمان به خصوص با توجه رهبری و قدرت نفوذ چین در این سازمان می تواند بخش مهمی از خواسته های اقتصادی کشورمان را برآورده سازد. ظرفیت های اقتصادی این سازمان به خصوص با توجه رهبری و قدرت نفوذ چین در این سازمان می تواند بخش مهمی از خواسته های اقتصادی کشورمان را برآورده سازد.نیازهای انرژی کشورهای عضو این سازمان به خصوص هند و چین با توجه به ظرفیت منابع نفتی کشور، مطلوبیت و جذابیت این سازمان را در نزد سیاسیون کشورمان ارتقا داده است.
مساله مهم دیگری که بایستی بدان توجه داشت؛ منطقه گرایی در نظام بین المللی است. اساسا یک تعریف از جهانی شدن منطقه گرایی اقتصادی بود. یعنی کشورها برای حصول اهداف مشترک اقتصادی وارد بلوک های اقتصادی منطقه ای می شوند. در شرایط بسترهای قوی همگرایی اقتصادی میان ایران با چین و هند به عنوان دو قدرت مطرح اقتصادی در جهان وجود دارد. در طرح یک کمربند یک جاده چین ایران نقش کلیدی دارد. اساسا ایران بهترین مسیر ارتباطی چین با حوزه کشورهای عربی و حتی افغانستان است. پروژه توسعه چابهار که در قرارداد ۲۵ ساله به چینی ها واگذار شده است؛ حامل فرصت دو سویه هم برای هر دو کشور است. علاقه مندی هندی ها هم به سرمایه گذاری در زیرساخت چابهار با توجه به رقابت و خصومت با پاکستان کاملا عیان است. همه این مسایل گویای این واقعیت راهبردی است که توسعه همکاری ایران با اعضای سازمان شانگهای و عضویت رسمی ایران در این سازمان می تواند تامین کننده منافع مشترک و متقابل ایران با کشورهای عضو شانگهای باشد.
ایرنا:با توجه به تداوم بحران در افغانستان و تاثیرپذیری امنیت کشورهای منطقه، اعضای سازمان شانگهای چه راهبردی برای مدیریت بحران در افغانستان در پیش خواهند گرفت؟
پناهی: در مدیریت بحران چند فاکتور اساسی مطرح است؛ نخست اینکه بحران ها با گذشت زمان چند لایه تر و عمیق تر می شود. بستگی به میزان مداخله قدرت های بیرونی و بازیگران داخلی، بحران به سمت کاهش و افزایش سوق می یابد. به این شکل هر چه تعداد بازیگران درگیر در یک بحران بیشتر باشد و این بازیگران تعارض منافع داشته باشند؛ امکان مدیریت و کنترل بحران دشوار خواهد بود. تحولات در افغانستان از یک چنین قالب و بستری برخوردار است. هم تعداد بازیگران درگیر در داخل و هم خارج از افغانستان بیشتر است و مهم تر اینکه رویکرد بازیگران بیرونی هم متناسب با منافع و خواسته های سیاسی شان متفاوت است. از این جهت یکی از ظرفیت ها و به زبانی دقیق تر فرصت پیش رو در اجلاس شانگهای نزدیکی و تقارب دیدگاه و رویکرد میان این کشورها که همگی در محیط پیرامونی افغانستان هم قرار دارند؛ می باشد. رهبران این کشور ها باید با این واقعیت کنار آیند که امنیت بعد منطقه ای دارد و افغانستان بی ثبات در راستای منافع جریان های تروریستی و خطر فراگیر برای کل کشورهای منطقه است. اگر همین موضوع و درک خطر در اجلاس دوشنبه حاصل شود به نظر گام بزرگی در مدیریت بحران در افغانستان برداشته خواهد شد.
ایرنا: مهم ترین نقش این سازمان در نظام بین المللی چیست؟
پناهی: عضویت دو قدرت حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل، گستردگی جعرافیایی این سازمان که در اصطلاح ژئوپلیتیک جهانی به هارتلند زمین معروف است؛ دارا بودن حدود نیمی از جمعیت جهان و در اختیار داشتن یک چهارم تولید ناخالص داخلی جهانی بی گمان گوشه ای از اهمیت و قدرت تاثیرگذاری این سازمان در سطح بین المللی است.
واقعیت امر این است که دو قدرت بزرگ این سازمان یعنی روسیه و چین به این جمع بندی نهایی رسیده اند که در این منطقه نباید پای بازیگر فرامنطقه ای مثل آمریکا بیش از حد باز و گسترده باشد. به عبارتی دیگر برای این دو قدرت بزرگ مانور قدرت نظامی و سیاسی امریکا در حوزه پیرامونی سازمان شانگهای قابل پذیرش نیست. برای همین است که این سازمان امروز در تلاش برای شکل دادن به مسائل امنیتی و سیاسی در منطقه نظیر مقابله با تروریسم و افراط گرایی و ثبات منطقه ای است. به خصوص اینکه با تحولات رخ داده در افغانستان، امکان تبدیل این کشور به کانون تروریسم بیش از هر زمان دیگری است. گزراش های متقنی از نفوذ جریان های تروریستی نظیر داعش و القاعده در داخل ژئوپلیتیک افغانستان منتشر شده و برای همین یکی از محورهای بحث و جمع بندی نهایی در این دور از نشست تاکید بر صلح و ثبات در افغانستان خواهد بود.
نظر شما