در تحلیل جذابیت و علاقه مندی جمهوری اسلامی ایران به سازمان شانگهای دو فاکتور سیاسی و اقتصادی دخیل است. تنش و تداوم نظام تحریمی آمریکا همواره به مثابه عامل بازدارنده در توسعه تجارت خارجی ایران عمل کرده و ایران را از مواهب بازارهای بین المللی و جذب سرمایه گذاری های خارجی در بخش های زیرساختی اعم از حمل و نقل، ارتباطی و به خصوص در دو بخش توریسم و صنعت نفت و گاز محروم ساخته است. جمهوری اسلامی ایران با آگاهی از این موضوع در جهت گسترش همکاری های منطقه ای و مقابله با نظام تحریم ها استراتژی نگاه به شرق را برگزیده است.
امروز حجم اقتصاد و تجارت و مهم تر از همه دانش فنی و تکنولوژیک چین در سطح جهانی نه تنها ایران بلکه خیل عظیمی از کشورها را به سمت برقراری مناسبات نزدیک تجاری و اقتصادی با این کشور مجاب ساخته است. در این بستر علاقه مندی خود چینی ها به حضور در بازار ۸۰ میلیون نفری ایران و سرمایه گذاری در صنایع مختلف ایران باعث شده که یک منافع و زمینه مشترک استراتژیک همکاری میان دو کشور شکل گیرد.
سند جامع همکاری ۲۵ ساله ایران و چین که طبق آن چینی ها حاضر به سرمایه گذاری ۴۰۰ میلیارد دلاری در دو بخش زیرساخت های ارتباطی و صنعت نفت و گاز شده اند؛ گویای اهمیت اقتصادی ایران نزد دولتمردان چینی است. اساسا ایران بخش مهمی از پروژه طرح بزرگ «یک کمربند یک جاده» چینی هاست. علاقه مندی چین برای حضور در بندر چابهار به عنوان بخش مهمی از این پروژه نشان گر این حقیقت است که در دورنمای آینده اقتصادی و سیاسی چین، ایران جایگاه ویژه دارد.
امروز با عضویت رسمی ایران در سازمان شانگهای که محوریت اش با دو قدرت بزرگ شرقی یعنی چین و روسیه است می تواند حامل فرصت های بزرگ اقتصادی و تجاری برای کشور باشد. به نظر می رسد با عضویت ایران در این سازمان، زمینه برای توسعه همکاری های اقتصادی به خصوص عملیاتی شدن قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین فراهم می شود. در واقع دو کشور می توانند در دل سازمان شانگهای همکاری ها در ابعاد مختلف توسعه دهند.
نباید از نظر دور داشت که آمریکا حتی در دوره بایدن از تنش و تحریم و کنترل چین دست کشیده است و توافق اخیر آمریکا با استرالیا و انگلیس در حوزه فناوری ها یپیشرفته دفاعی از نگاه ناظران بین المللی نقطه تمرکز اش، چین است. امروز دولتمردان آمریکا چین را رقیب اصلی در به چالش کشیدن قدرت شان در منطقه آسیا- پاسیفیک می دانند و با ابزارهای مختلف در صدد مهار چین هستند. اما واقعیت امر این است که امروز چین به عنوان یک ابرقدرت اقتصادی برای حراست و تداوم این قدرت درصدد تقویت همکاری های منطقه ای است.از این جهت توسعه سازمان شانگهای و پذیرش عضویت ایران می تواند در چنین بستری هم تحلیل شود. علاوه براین چینی ها با عضویت ایران به نوعی در تلاش برای تعمیق همکاری های اقتصادی -سیاسی خود در خاورمیانه هستند.
در سوی مقابل هم عضویت جمهوری اسلامی ایران در این سازمان جایگاه منطقه ای و بین المللی کشور به نحو موثر و مطلوبی را ارتقا می دهد. به هر روی در ترتیبات جهانی امروز، کشورها در قالب سازمان های منطقه ای ایفای نقش و کنشگری فعالانه می کنند. شانگهای بزرگترین سازمان منطقه ای و به تعبیر برخی از تحلیلگران روابط بین الملل ناتوی شرقی است.
فرصت دیگر عضویت ایران در سازمان شانگهای، افزایش موقعیت ایران در سطح بین المللی است. امروز دو عضو از ۹ عضو اصلی این سازمان حق وتو در شورای امنیت سازمان ملل دارند. البته حضور هند به عنوان قدرت بزرگ و نوظهور اقتصادی که معمولا از گزینه های عضو غیر دائم شورای امنیت سازمان ملل و از قدرت های مطرح منطقه ای و جهانی است نیز بسیار حائز اهمیت است.
ضرورت تقویت و توسعه زیر ساخت های ارتباطی در منطقه
جمهوری اسلامی ایران ۲۰۴۰ کیلومتر در جنوب با دریاهای آزاد ساحل دارد و اگر اعضای شانگهای از زیرساخت‌های ایران برای افزایش ظرفیت همکاری ها استفاده کنند منافع مشترک برای تمامی اعضای سازمان به خصوص چین و کشورهای آسیای مرکزی که دسترسی به دریای آزاد ندارند؛ حاصل خواهد شد. به بیانی دیگر ایران با موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد می‌تواند پل شمال به جنوب و پل شرق به غرب در شانگهای باشد. تحقق این موضوع نیازمند گسترش همکاری های ارتباطی به خصوص در حوزه زیرساخت های ارتباطی است. در حال حاضر خط راه آهن تا هرات پیش رفته و مسلما توسعه این خط ارتباطی نیازمند حمایت قدرت های بزرگ این سازمان دارد.
لازم به اشاره است سازمان شانگهای با ظرفیت های کنونی اش ۴۲ درصد جمعیت دنیا و یک چهارم تولید ناخالص ملی دنیا را در اختیار دارد. این موضوع در کنار ظرفیت های انرژی و ذخایر منابع نفت و گاز همگی به مثابه فرصتی ایده ال برای تقویت همگرایی اقتصادی و متقابلا توسعه مشترک برای کلیه اعضای سازمان است. در عصر جدید اقتصادی کشورها برای پیشبرد توسعه راهی جزء گسترش تعاملات منطقه ای ندارند و امید بر این است که با عضویت رسمی کشور در سازمان شانگهای گام جدی و عملیاتی در راه افزایش مناسبات اقتصادی و گسترش زمینه های سرمایه گذاری در ابعاد مختلف زیرساختی و صنعتی در کشور فراهم آید.
برخی مزایای مهم عضویت ایران در شانگهای شامل موارد ذیل است:
* ارتقای ضریب امنیتی ایران
(تعهد کشورهای عضو به حمایت نظامی از یکدیگر، مانور نظامی مشترک برای عملیات مشترک)
* افزایش امکان سرمایه‌گذاری خارجی
- در مراجع بین المللی، روسیه و چین متعهد به حمایت از ایران خواهند بود و تعهدی به تمکین از تحریم‌های آمریکا علیه ایران نخواهند داشت.
* اثر مهم بر روابط ایران و اوراسیا
*موضع ایران در معادلات بین‌المللی تقویت خواهد شد و نقطه تعادل به سمت کاهش تحریم‌های آمریکا علیه ایران پیش خواهد رفت.
*عضویت دائم ایران شانگهای برای بسیار حائز اهمیت است؛ چراکه این سازمان به اندازه‌ای اکنون قدرتمند شده که در سند امنیت ملی سال ۲۰۱۷ آمریکا مشاهده می‌شود که برای اولین بار، از چین به عنوان یکی از سازمان‌های اثرگذار در این سازمان، به عنوان یک تهدید بزرگ علیه آمریکا نام برده شده است.
* ایران از سال ۲۰۰۵ میلادی به عنوان عضو ناظر این سازمان به شمار می‌رود و با پیوستن آن به عنوان یک عضو دائم می‌توان امیدوار بود که سطح تجارت خارجی کشورمان با اعضای این سازمان افزایش یابد و بتوان در مقابل محدودیت‌هایی که اروپایی‌ها و آمریکا علیه اقتصاد ایران اعمال کرده‌اند، با قدرت بیشتری ایستادگی کرد، هر چند نباید فراموش کرد که تعاملات گسترده ایران در سطوح مختلف سیاسی با کشورهای دنیا، باید به عنوان یک راهکار استراتژیک از سوی ایران در عرصه بین‌الملل در دستور کار قرار گیرد.
* اعضای سازمان شانگهای، در حدود یک‌سوم خشکی‌های روی سطح زمین را در اختیار دارند و نزدیک به ۴۲ درصد جمعیت دنیا ساکن کشورهای این سازمان هستند؛ ضمن اینکه در حوزه اقتصاد، اعضای سازمان شانگهای نزدیک به ۲۵ تولید ناخالص ملی دنیا را در اختیار دارند.
* با گذشت زمان به احتمال زیاد از ۵ قدرت اول اقتصادی اول دنیا دو کشور عضو این سازمان خواهند بود، از بین قدرت‌های اتمی نیز چهار قدرت اتمی دنیا یعنی روسیه، چین، هند و پاکستان عضو این پیمان هستند؛ ضمن اینکه چین و روسیه نیز به عنوان دو عضو از پنج عضو دائم شورای امنیت نیز ستون‌های اصلی پیمان فوق هستند، همین مسئله برای درک اینکه چرا سازمان همکاری شانگهای اهمیتی ورای یک سازمان امنیت منطقه‌ای دارد برای هر ناظری کافی است.
* ایران از سال ۲۰۰۵ میلادی به دنبال عضویت دائم در پیمان شانگهای بوده و در طول سال‌های گذشته دلایل متعددی سبب شده تا این مسیر برای ایران کامل شود؛ اما تحفظ برخی از کشورهای عضو در خصوص عضویت ایران در این پیمان به همراه تحریم‌های اعمال شده از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد مهم‌ترین مانع بر سر عضویت کامل ایران بوده است.
* ایران دارای ظرفیت‌های گسترده است که می‌تواند در یک همکاری گسترده با کشورهای عضو پیمان شانگهای مورد استفاده قرار بگیرد؛ به نحوی که ایران عملاً در مسیر کریدور شمال به جنوب و غرب به شرق قرار دارد. در طول سال‌های گذشته بسیاری از کشورها تلاش کرده بودند تا به نوعی جایگزین ایران در منطقه غرب آسیا شوند اما همچنان ایران مهم‌ترین کریدور برای عبور از این منطقه به آسیا محسوب می‌شود.
* در حوزه انرژی نیز ایران طبق آمارهای موجود، بیشترین ذخایر درجای نفت و گاز جهان را بر روی هم دارد که به‌شدت مورد نیاز چین و هند به عنوان دو عضو مهم پیمان شانگهای است؛ ضمن اینکه جمهوری اسلامی ایران همچنین پیمان‌های راهبردی با چین و همچنین هندوستان دارد. این روابط راهبردی می‌تواند در کنار همکاری‌های امنیتی پیمان شانگهای به عنوان یک مکمل ویژه برای سیاست نگاه به شرق ایران باشد.
* ایران با عضویت دائم در این سازمان، به بازارهای گسترده کشورهای عضو سازمان شانگهای نیز متصل می‌شود و در حوزه‌های مختلف تجاری، ترانزیت و انرژی به عنوان یک قدرت منطقه می تواند با این کشورها تعاملات اقتصادی مثبتی را داشته باشد و با توجه به اینکه اخیرا ایران عضو ناظر اتحادیه اوراسیا شده، حضور در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند این روند را تکمیل کند که ایران از ظرفیت‌های اقتصادی کشورهای این حوزه که ۶۵ درصد جمعیت جهان و همچنین منابع جهان را در خود جای داده، نیز استفاده کند.
*برای سازمان شانگهای هم اهمیت دارد که با قدرتی مثل ایران که دارای منابع بسیار غنی برای همکاری اقتصادی است و پل ارتباطی شرق با غرب آسیا و همچنین شمال به جنوب تلقی می‌شود، ارتباطی نزدیک داشته باشد؛ به خصوص اینکه ایران به دلیل داشتن منابع غنی انرژی و نفت و گاز طبیعتا یک مهره و وزنه مهم در سازمان همکاری شانگهای خواهد بود و همکاری بیشتر تهران با سازمان همکاری شانگهای و تقویت نقش ایران در راه ابریشم برای همه طرف ها سودمند خواهد بود.
نظر شما