به گزارش ایرنا در اواخر دهه دوم هزاره سوم که به عصر سرعت و شتاب، شبکه‌ها، انقلاب و انفجار اطلاعات، رشد و توسعه فنی، علمی و رفاه نسبی اشتهار یافته است و جهان در کنار مشکلات عدیده‌ای چون کرونا، خشونت فردی و گروهی، تروریسم، داعش، جنگ‌های قبیله‌ای و شبه‌دینی، نابودی طبیعت به دست بشر به دلیل تصاعد بیش از حد گازهای گلخانه‌ای، فقر و نابرابری و توسعه نامتوازن؛ با پدیده تحریم‌های ظالمانه آمریکا دست و پنجه نرم می‌کند.
در شرایط تشدید تروریسم اقتصادی آمریکا و جنگ روانی آن، دیپلماسی پویا و تمام عیار با ۱۵ کشور همسایه و دو کشور چین و هند می‌تواند جمهوری اسلامی ایران را برای گذر از مرحله سخت کنونی و پشت پا زدن به تحریم‌های ظالمانه موفق سازد.
از انتظار و یک جانبه‌گرایی تا اتکال و واقع گرایی
اگر چه دولت دوازدهم پس از سال‌ها مذاکره با غرب و تمرکز بر برجام بعد خروج غیرقانونی آمریکا از توافق ۱+۵؛ در دو سال پایانی توجه به همسایگان و رایزنی‌های قابل توجه‌تری داشت ولی حسب آمار ظرفیت‌های بسیار بیشتری برای همکاری وجود دارد. مبادلات با برخی از همسایگان مثل عراق و ترکیه خوب است ولی با بیشتر این کشورها ارقام با ظرفیت‌های موجود فاصله زیادی دارد. سهم مبادلات ایران با کشورهای روسیه، ارمنستان، ترکمنستان، پاکستان و حتی قطر هم با توجه به توانمندی‌ها و سطح دوستانه روابط سیاسی راضی کننده نبوده و در اغلب کشورهای همسایه سهم مبادلات در مجموع تجارت خارجی به ۱ درصد هم نمی‌رسد.
حجم مبادلات خارجی همسایگان بیش از ۲۲۵۰ میلیارد دلار است که سهم واردات ۱۳ کشور بیش از یک‌هزار و ۱۰۰ میلیارد دلار و صادرات آنها یک هزار و 150 میلیارد است. اگر مبادلات چین و هند را هم اضافه نماییم به رقم بیش از هفت هزار میلیارد دلار می‌رسد. توانمندی کشورمان در اختصاص صرفا" ۲ درصد این رقم به مفهوم ۱۴۰ میلیارد دلار یعنی ۲۰ میلیارد دلار بیشتر از مبادلات خارجی ۱۲۰ میلیارد دلاری ایران اسلامی می‌باشد. البته اذعان داریم که موتور محرکه اقتصادی کشور و برندسازی صادراتی بشدت ضعیف است.
رئیس دولت سیزدهم همانطور که به کرات در ایام تبلیغات و رقابت‌های انتخاباتی اعلام کرده بود اولویت اصلی سیاست خارجی را بر تامین نیازهای اساسی و درمانی با توجه به همه گیری کووید ۱۹، توجه و تمرکز بر واقع گرایی، تنش زدایی و گسترش روابط با همسایگان، حمایت از دیپلماسی اقتصادی و صادرات غیر نفتی و خدمات فنی و مهندسی گذاشته و در کوتاه مدت موفقیت‌های ملموسی در واردات واکسن، رایزنی‌های متنوع بویژه در سطح ریاست جمهوری و وزیر خارجه با همسایگان، تحول جدید در نحوه تعامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی و بویژه پذیرش در شانگهای به عنوان عضو اصلی داشته است.
در این بین دولت سیزده در تحرک بخشیدن به روابط با همسایگان ابزارهای زیادی دارد که با اتخاذ تصمیمات مقتضی می‌توان به چند مورد اشاره کرد:
الف: بهره‌گیری از ظرفیت‌های انحصاری اقتصادی در صادرات اقلامی چون فرش، پسته، مشارکت فعال در فرصت‌های نمایشگاهی، تقویت سهم بخش خصوصی بویژه اتاق‌های بازرگانی و انجمن های تخصصی در مبادلات تجاری، توجه بیشتر به همکاری‌های استانی و حمایت از بازارچه های مرزی و غیره.
ب: بهره گیری از ظرفیت های ایرانیان خارج از کشور؛ به طور کلی ایران نیازمند اصلاحاتی در حوزه سیاسی، اجتماعی و اقتصادی است تا اعتماد ایرانیان خارج از کشور را جلب نماید. تجربه‌های پیشین نشان داده است که هموطنان خارج از کشور برای اطمینان از چنین اصلاحاتی قدری تأمل خواهند کرد، چرا که در سه دهه گذشته، بالا و پایین شدن مکرر شرایط را تجربه کرده‌اند. در این شرایط گام اولیه و مهم می‌تواند تسهیل و تسریع ارائه خدمات کنسولی به هموطنان در داخل و خارج باشد.
ج: توجه بیشتر به دیپلماسی عمومی در تمامی ابعاد رسانه، دیجیتال، ورزشی و بویژه سازمان‌های مردم نهاد با تمرکز بر انجمن های دوستی.
د: عنایت ویژه به مولفه‌های تمدنی خصوصا "نوروز و زبان فارسی"؛ واقعیت این است که از طرفی شعر و ادب فارسی یکی از ابزارهای مهم ایران اسلامی در عرصه دیپلماسی است که در حد و ظرفیت خود مورد توجه و بهره برداری لازم قرار نگرفته است و از سوی دیگر ضرورت دارد راهکارهایی اتخاذ شود که در مقاطع مختلف توسط دلسوزان کشور مورد اذعان و اقرار بوده است و تا حدی می‌تواند در مسیر تقویت و ارتقای سطح آموزش زبان فارسی در جهان کارساز باشند. این رویکرد می تواند در مرحله جدید مورد توجه جدی قرار گیرد و اکسیژن جدیدی به ظرفیت مهم بدمد.
در این راستا توجه بیشتر به ترجمه آثار ادبی فارسی به تمام زبان‌های اروپایی در کنار تقویت و حمایت از کرسی‌های زبان فارسی توامان با تجهیز بیش از پیش دانشگاه‌ها و کتاب‌خانه‌های مراکز ایران شناسی، کرسی‌های زبان فارسی از آثار ادبی فارسی در کنار حمایت‌های مالی و معنوی از مراکز و انجمن‌های ایران شناسی اهمیت فوق العاده دارد و ضرورت دارد تلاش نمایندگی‌های سیاسی و فرهنگی ایران برای گرامیداشت مناسبت های ادبی و شعری و تجلیل از شعرای برتر کشورمان در کنار تدوین برنامه جامع برای تداوم نام گذاری اماکن، خیابان ها، مراکز علمی و دانشگاهی به نام بزرگان و مشاهیر معروف و جهانی علم و ادب فارسی در کنار مشارکت در نمایشگا ههای بین المللی کتاب کشورهای همسایه افزایش یابد.
ه: تعریف رویکرد جدید و تعیین نقش علم و جایگاه شرکت‌های دانش بنیان در مبادلات با همسایگان و حمایت تمام‌عیار از همکاری‌های دانشگاهی و شرکت‌های فناوری
و: امروزه دیپلماسی پارلمانی نقش مهمی در تعقیب سیاست‌های یک سیستم در سطح جهانی دارد و پارلمان‌ها به گونه‌های مختلفی تقویت کننده سیاست های خارجی مبتنی بر منافع و امنیت ملی کشورشان هستند. از این رو امروزه دیپلماسی پارلمانی از نظر وسعت و عمق، گسترش یافته و اهمیت بیشتری در سیاست خارجی کشورها پیدا کرده است. از آنجایی که سیاست خارجی به تدوین، اجرا و ارزیابی تصمیم گیری هایی مربوط می شود که از نظر دولت مردان یک کشور جنبه برون مرزی دارند، می تواند در چارچوب دیپلماسی پارلمانی اهمیتی ویژه یابد. دیپلماسی پارلمانی می تواند در پیشبرد این هدف بسیار مؤثر واقع شود.
اشتراکات زیاد تاریخی، فرهنگی و دینی ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس و منافع سیاسی، اقتصادی این کشورها با یکدیگر، زمینه های همکاری بیشتری را در افق روابط با این کشورها می‌گشاید. موضوع بسیار مهم این که همسویی بین دیپلماسی رسمی و پارلمانی، مشارکت پویای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در فعالیت‌های دیپلماتیک مجلس شورای اسلامی، بهره‌گیری بیشتر از فعالیت گروه‌های دوستی و هیات های دیپلماتیک پارلمانی، افزایش وابستگی متقابل بازیگران دولتی و غیردولتی در نظام امنیت بین الملل و گسترش نقش آفرینی ساختارهای تقنینی در تامین اولویت های دفاعی سیاست خارجی، وظایف و رسالت مجالس قانونگذاری در عرصه خارجی بیش از گذشته افزایش یافته است.
بنابراین ضرورت هم افزایی ظرفیت‌های دیپلماتیک مجلس شوای اسلامی با نهادهای اجرایی مرتبط با عرصه سیاست گذاری خارجی و بهره گیری از ظرفیت‌های دیپلماسی عمومی و پارلمانی کاملا ملموس است.
ت: تقویت امکانات و نیروی انسانی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های کشورمان در دول همسایه و تشدید حمایت از فعالیت های این نمایندگی از سوی دستگاههای داخلی با مدیریت و هماهنگی وزارت امور خارجه.
کارشناس مسائل اوراسیا
نظر شما