خراش جنگ بر رخسار میراث فرهنگی اصفهان

به گزارش ایرنا، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران از سی و یکم شهریور سال ۱۳۵۹ آغاز شد، هشت سال طول کشید و در این مدت تعدادی از شهرهای کشورمان از جمله اصفهان مورد بمباران و موشکباران رژیم بعثی قرار گرفتند و علاوه بر شهید و زخمی شدن تعدادی از مردم به بسیاری از مناطق و تاسیسات از جمله برخی از آثار تاریخی آسیب وارد شد.

بر اساس اسناد و اطلاعات موجود بیشترین حمله های هوایی به شهر اصفهان در دوران دفاع مقدس در سال های ۶۳ و ۶۵ رخ داد و در سال های پایانی جنگ نیز بیشتر به صورت حمله های موشکی بود که خسارت های بیشتری بهمراه داشت.

در این هشت سال، محله های قدیمی و تاریخی در مرکز شهر اصفهان بیشتر از سایر نقاط مورد حمله های هوایی قرار گرفتند و با توجه به استقرار بسیاری از آثار تاریخی که برخی از آنها جایگاه جهانی دارند، تعدادی از آنها تحت تاثیر این حملات قرار گرفتند و حتی بخش هایی از آن تخریب شد.

یکی از این حمله ها که علاوه بر خسارت زیادی که به مردم وارد کرد آثار تاریخی اصفهان را  مورد تهدید قرار داد، بمباران سال ۶۳ بود که به تخریب بخش هایی از مسجد جامع اصفهان که از آثار میراث فرهنگی جهانی با معماری برجسته بشمار می آید، منجر شد.

علاوه بر مسجد جامع عتیق یا همان مسجد جمعه اصفهان که بر اثر حمله های هوایی رژیم بعثی مورد تهدید و آسیب قرار گرفت می توان به بازارچه "دردشت" و بافت تاریخی اطراف آن، مساجد صفوی آقا نور و حاج محمدجعفر و تعدادی از خانه های تاریخی اشاره کرد؛ همچنین برخی کارشناسان معتقدند آثاری مانند مسجد امام و کاخ عالی قاپو در میدان امام تحت تاثیر موج انفجار بمباران ها قرار گرفته اند.

بمباران سال ۶۳ و تخریب بخشی از مسجد جامع اصفهان

حدود ساعت ۱۳ روز بیست و سوم اسفند سال ۱۳۶۳ و در روزهایی که مردم اصفهان در تدارک خرید شب عید نوروز بودند، هواپیماهای عراقی اقدام به بمباران محور "میدان کهنه" و " سبزه میدان " و بازار قدیمی و تاریخی اصفهان در محدوده شمال شرقی این شهر کردند که بر اثر آن علاوه بر شهید شدن تعدادی از مردم بیگناه، محور جنوب شرقی مسجد تاریخی و جهانی جامع اصفهان با قدمت حدود یکهزار و ۳۰۰ سال تخریب شد.

در این حمله هوایی، ۲ راکت به نزدیکی گنبدهای جنوبی و شمالی مسجد جامع اصفهان اصابت کرد و بخشی‌هایی از فضای شبستان جنوب شرقی مسجد در کنار گنبد خواجه نظام الملک، بازار مجلسی و ابنیه های قدیمی با قدمت حدود سده پنجم هجری قمری تخریب شدند.

مسجد جامع اصفهان که به مسجد جامع عتیق و مسجد جمعه هم معروف است، یکی از بناهای تاریخی شهر اصفهان است که قدمت آن به قرن دوم هجری قمری بازمی‌گردد؛ این مسجد به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران و میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است.

به گفته شهرام امیری مدیر امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با وجودیکه در آن سال ها هنوز تشکیلات منسجمی در قالب اداره میراث فرهنگی وجود نداشت اما با توجه به اهمیت مسجد جامع اصفهان از اوائل سال ۱۳۶۴ کار مرمت آن آغاز شد، به مدت یک و نیم سال طول کشید و امروزه زمانیکه گردشگران وارد این بنا می‌شوند می‌توانند محل بازسازی شده بر اثر حملات هوایی را مشاهده کنند.

حمله‌های هوایی سال ۶۵ و تخریب آثار تاریخی اصفهان

شهر اصفهان در ایام دهه فجر بهمن سال ۱۳۶۵ نیز مورد حمله های هوایی عراق قرار گرفت به‌طوریکه هجدهم بهمن‌ در حالیکه بمباران مناطق شمالی و مرکزی اصفهان ادامه داشت بیمارستان امین در خیابان ابن سینا که از محله های قدیمی و تاریخی اصفهان بشمار می آید نیز مورد اصابت بمب قرار گرفت.

در مجموع در این ماه بیشترین حمله های هوایی به خیابان‌های ابن‌سینا، مدرس، فروغی، مسجد سید، هاتف، طالقانی، کمال، عبدالرزاق، سروش، کاوه، میدان قدس و فلکه چهارسوق صورت گرفت که آثار تاریخی بسیاری در این محلات قدیمی مستقر است.

هفتم اسفند سال ۱۳۶۵ بود که گروهی از خبرنگاران خارجی از مناطق بمباران شده اصفهان بازدید کردند؛ در جریان این بازدید، بیمارستان آسیب‌ دیده امین و مساجد جامع و حاج محمد جعفر که از آثار باستانی اصفهان محسوب می‌شوند و بمباران شدند نیز مورد بازدید قرار گرفت.
خبرنگار روزنامه توکیو شیمبون در گفتگویی با خبرگزاری جمهوری اسلامی از بمباران آثار باستانی اصفهان ابراز تاسف کرد و خاطرنشان ساخت که آثار باستانی هر شهر متعلق به جهانیان است و نباید مورد حمله قرار گیرند.
غلامحسین کرباسچی استاندار وقت اصفهان نیز دوازدهم اسفند همان سال در یک نشست خبری اعلام کرد: ۲ مسجد تاریخی و ۵۰۰ خانه مسکونی اصفهان در ۳۸ روز حمله هوایی عراق به این شهر، بمباران و تخریب شدند.

در جریان این بمباران‌ها ۱۴۰ نفر شهید و ۹۰۰ نفر مجروح شدند و به ۲ اثر تاریخی اصفهان به نام مسجد حاج محمدجعفر و مسجد سید هم خساراتی وارد شد.

بمباران آثار تاریخی ایران و اصفهان بر خلاف معاهدات بین‌المللی
در طول جنگ های جهانی اول و دوم علاوه بر کشته شدن میلیون‌ها نفر، بسیاری از آثار تاریخی در قاره های مختلف بر اثر بمباران هوایی از بین رفت به همین دلیل پس از آنکه سازمان ملل متحد در سال ۱۳۴۵ تشکیل شد یکی از وظایف آن جلوگیری از بروز چنین حوادثی در قالب منشور ملل متحد و احترام به حقوق ملت ها بود.

همچنین با تشکیل سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی (یونسکو) در زیر مجموعه سازمان ملل متحد، معاهدات بین المللی مختلفی تدوین شد که یکی از آنها کنوانسیون لاهه در سال ۱۹۵۴ بود که وظیفه آن حفاظت از آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی دول متخاصم در طول جنگ هاست و بسیاری از کشورها این معاهده را امضا کردند.

مدیر امور فرهنگی و ارتباطات اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با بیان اینکه عراق پس از حمله به ایران ، این معاهده را زیر پا گذاشت، گفت: مفاد معاهده ۱۹۵۴ لاهه در مجلس ملی عراق تصویب شده بود اما در هشت سال جنگ تحمیلی شاهد زیر پا گذاشتن آن توسط رژیم بعث بودیم بطوریکه علاوه بر خسارت جانی و مالی به مردم، آثار تاریخی نیز مورد تهدید قرار گرفت.

شهرام امیری در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: بر اساس کنوانسیون لاهه کشورهای متخاصم در جنگ ها باید از تجاوز به آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی کشورهای دیگر خودداری کنند.

وی با بیان اینکه بر خلاف این معاهدات بین المللی، آثار تاریخی بسیاری در شهرهای مختلف کشورمان مورد حمله های هوایی رژیم بعث قرار گرفت، اظهار داشت: بیشتر حمله های هوایی به شهر اصفهان در مناطق مرکزی و شمالی که محله های قدیمی و تاریخی را در برمی گیرد، انجام می‌شد.

امیری با اشاره به اینکه علاوه بر مسجد جامع، مسجد آقا نور واقع در محور دردشت اصفهان در اوائل سال ۶۴ مورد حمله بمباران قرار گرفت، خاطرنشان کرد: یکی از شبستان های این مسجد بطور کامل آسیب دید اما بعد مرمت شد.

مسوولان سازمان یونسکو در سال های ۶۴ و ۶۵ به تخریب برخی از آثار تاریخی ایران از جمله اصفهان بر اثر حمله های هوایی رژیم بعث واکنش نشان دادند و نسبت به آن اظهار نگرانی کردند؛ بدین ترتیب بود که به پیشنهاد ایران قطعنامه ای در مجمع عمومی یونسکو تصویب شد که در آن از همه کشورها خواسته شد به مفاد معاهده ۱۹۴۵ لاهه در دوران جنگ پایبند باشند.

در طول دوران دفاع مقدس مردم ایران با شجاعت و ایثار از وطن و دین خود دفاع کردند و آنچه برای دشمنان کشورمان باقی ماند چیزی جز رسوایی در تاریخ بشریت نبود.

استان اصفهان در دوران دفاع مقدس علاوه بر ۵۰ هزار جانباز، سه هزار و ۵۰۰ آزاده و یکهزار مفقودالاثر، ۲۳ هزار و ۵۰۰ شهید تقدیم انقلاب اسلامی کرده است.

این استان با پنج میلیون نفر جمعیت به‌عنوان قطب گردشگری جهان و ایران، بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی شناسایی شده دارد که از میان آنها افزون بر یک‌هزار و ۹۰۰ اثر ثبت ملی شدند.
هفت اثر از آثار تاریخی اصفهان به نام‌های میدان امام (نقش جهان)، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به ثبت جهانی رسیده است.