خروج ماسه از لایه های زیر زمینی در مازندران خطرناک تر ازفرونشست است

سید مهدی عمادی روز دوشنبه درگفت و گو با خبرنگار ایرنا با تایید خبر معاون وزیر صمت و رئیس سازمان زمین‌شناسی و اکتشاف معدنی کشور مبنی بر این که همه استان‌های کشور به‌جز مازندران و گیلان دچار فرونشست شده اند ، افزود: پدیده فرونشست در اثر افت ۲۰ تا ۶۰ متری آب به وجود می آید که این معضل در ۲ استان شمالی مازندران و گیلان به دلیل سطحی بودن آب اصلا مطرح نیست ، اما با خروج ماسه بادی از چاه های سطحی و نیمه عمیق فاجعه ای به عنوان مرگ خاموش آبخوان ها مطرح است که بی توجهی به آن شرایط تامین آب های شرب و کشاورزی را برای آیندگان تقریبا غیر ممکن می کند.

وی با بیان این که به دلیل بالا آمدن حدود ۲۰ تن ماسه از هر حلقه چاه نیمه عمیق هفت تا ۱۲ متری در مناطق مختلف مازندران ، مشکل از دست دادن لایه رسوبی آبخوان های استان بسیار جدی بوده و به مرحله و خطرناک رسیده است، اظهار داشت: از آن جایی که حفر چاه های  سطحی و نیمه عمیق از سوی کشاورزان در ۲ دهه اخیر صورت گرفت و با هر کم بارشی و خشکسالی کشاورزان به ویژه برنجکاران برای تامین آب اقدام به حفر چاه جدید در مجاورت چاه های قدیمی می کنند، خطر از دست دادن لایه های شنی زمین در استان  بیشتر  می شود.

مدیر حفاظت و بهره بردای منابع آب شرکت آب منطقه‌ای  مازندران با توضیح این نکته که سفره های آب های زیر زمینی  درلایه‌های همین ماسه شکل گرفته است،گفت:ماسه دهی پدیده ای است که هنگام حفاری و بهره برداری از یک چاه به خروج مقداری از رسوبات ریزدانه ماسه منجرخواهد شد ، به همین دلیل چنانچه به این معضل بزرگ توجه خاص نشود؛مشکلات جدی در کمی، کیفی، مهندسی و زیست محیطی در آب منطقه به وجود می آید که البته این معضل رقم خورده است.

عمادی تصریح کرد:لایه های ماسه پس از لایه اول خاک در مازندران نقش مهمی درحفظ آبخوان های زیر زمینی دارند که باید به آن توجه ویژه شود،یعنی اگر قرار است چاه سطحی  نیمه عمیقی حفر شود باید در کنار لوله های چاه سنگریزه های را در مجاورت این چاه ها ریخته شود تا مانع بالا آمدن ماسه ها و هموار شدن چاه شود.

این کارشناس ارشد آب های زیر زمینی مازندران گفت: بسیاری از این کشاورزان اطلاعی از تبعات منفی برداشت بی رویه آب از چاه های دستی ندارند و معتقدند که این آب ها جزء سفره های زیرزمینی نیستند و برداشت آن خسارتی به دنبال ندارد .چراکه معتقدند تنها در زمانی که با کمبود آب برای کشت و کار خود مواجه شوند ، از آب چاه های دستی استفاده می کنند.

سطح آب زیرزمینی در مناطق جلگه ای مازندران بویژه شهرستان هائی که فاصله آنها به ساحل دریای خزر نزدیک تر است ، بالاتر از سایر نقاط است و به طور معمول حفاران چاه به احتمال بسیار زیاد تا قبل از عمق ۱۵ متری به آب می رسند. در بعضی از نقاط آب در عمق کمتر از پنج متر قرار دارد .
حفر چاههای دستی نیاز به اخذ مجوز ندارد و سهولت در کندن این گونه چاهها بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته و تخصص و مهارت ، بر شدت عمل کشاورزان و احتمال سوراخ سوراخ کردن بیشتر دشت های استان افزوده است.

مدیر حفاظت و بهره بردای منابع آب شرکت آب منطقه‌ای  با توضیح این که در معضل فرونشست در استان های غیر مازندران و گیلان با مدیریت مصرف آب و  بارندگی ها قابل جبران و ترمیم است، تصریح کرد: اما معضل خروج ماسه از زمین های استان قابل ترمیم نیست و در واقع آبخوان های این دو استان به عنوان منابع آبی شرب و کشاورزی و از همه مهمتر زیست محیطی شرایط بسیار وخیم تری پیدا خواهند کرد.

بنابر اعلام شرکت آب منطقه ای ،در مازندران ۹۰ هزار حلقه چاه مجاز و ۵۷ هزار حلقه چاه فاقد پروانه بهره برداری وجود دارد و سالانه بیش از بر یک میلیارد متر مکعب از آب زیرزمینی برداشت می شود.

وی وضعیت آب های سفره های زیرزمینی مازندران را به لحاظ آلودگی وخیم توصیف کرد وگفت:طبق بررسی های صورت گرفته با نفوذ انواع آلودگی ناشی از ورود فاضلاب خانگی ، صنعتی و سموم کشاورزی ، در حال حاضر ذرات نیتراب آب های زیر زمینی استان تا پنج برابر بیشتر از حد استاندارد است. 

به گزارش ایرنا، فرونشست یا مرگ تدریجی زمین وقتی رخ می‌دهد که آب‌خوان‌ها یا سفره‌های آب زیرزمینی به شدت افت می‌کنند و با از دست رفتن مقاومت لایه‌های بالایی زمین، شکاف‌های عمیق و یا در موارد شدیدتر، چاله‌هایی با عمق بیش از ۶۰ متر و قطری بیش از همین میزان را در زمین ایجاد می‌کنند. میانگین میزان فرونشست زمین در ایران براساس برخی تحقیقات، سالیانه به بیش از ۲۵سانتی‌متر می‌رسد، آماری که در واقع آژیر خطری برای حیات فلات مرکزی ایران است.

آمار ها نشان می دهد در سال های اخیر کاهش بارش و روان آب و اضافه برداشت از سفره زیرزمینی موجب شد تا در سال جاری با کاهش ۵۰ میلیون متر مکعبی آب زیرزمینی در مقایسه با دوره میانگین ۱۰ ساله مواجه باشیم؛ یعنی این امر سب شد تا شوری آب و افت آب زیرزمینی برخی از دشت های استان از جمله دشت بهشهر و بندرگز که یک دشت ممنوعه است ، مورد تهدید قرار بگیرد.

بر اساس آمارهای رسمی، توان بالقوه آب مازندران در حد ۶ میلیارد و ‎ ۶۰۰میلیون مترمکعب است که از این مقدار چهار میلیارد و ‎ ۹۰۰میلیون مترمکعب آب های سطحی و بقیه آب های زیرزمینی است .
به طور میانگین سالانه حدود یک میلیارد و ‎ ۵۵۰میلیون مترمکعب آب در بخش آب های سطحی و یک میلیارد و ‎ ۳۵۰میلیون مترمکعب در بخش آب زیرزمینی بهره برداری می شود و بقیه آب سطحی طی سال به صورت هرز به دریا می ریزد.