میراث پنج هزار ساله؛ جولانگاه معتادان شیروان

ارگ نادری؛ تپه ای در قسمت جنوبی شهر شیروان خراسان شمالی است که شکوه این اثر تاریخی هزاره پنجم قبل از میلاد طوری در دل این شهر خودنمایی می کند که ناخودآگاه نگاه هر رهگذری را به سمت خود جلب می کند.

این محوطه باستان شناسی در حاشیه مسیر اصلی استان های شمالی کشور به مشهد مقدس و در جوار رودخانه اترک واقع است.

در ابتدای بازدید از این اثر باستانی شوری در دل ایجاد می شود و اینکه قدم در سرزمینی گذاشته ایم که میراث دار نیاکان و گواه تمدن و فرهنگ ایران اسلامی است، حس غرور پیدا می کنیم، اما وقتی که نزدیک می شوی با جلوه های ناهنجاری برخورد می کنی که در ابتدا ترس و ناامنی منطقه بر تو چیره می شود و سپس با صحنه های دردناکی مواجه می شوی و اندوهگین از اینکه چرا این اثر تاریخی رها شده و به آن رسیدگی نمی شود.

اثری که می توانست با ایجاد پارکی که در جوار آن با درختانی بلند و سر به فلک کشیده به استراحتگاهی برای مسافران تبدیل شود، اکنون به مکانی امن و جولانگاه معتادانی تبدیل شده که کنده کاری و کاوش را در این مکان پیش از کاوش باستان شناسان در این اثر تاریخی  آغاز کرده اند تا در تونل هایی که حفر می کنند آسوده به تزریق و استعمال مواد  مخدر بپردازند..

معتادان شهر سالهاست که با این مکان آشنا هستند، علاوه بر دستیابی راحت به هر نوع مواد مخدر در این مکان در غارها و تونل های حفر شده در  بدنه این اثر تاریخی به راحتی و بدون هیچ مزاحمتی مواد مخدر استعمال می کنند و این منطقه که قدیمی ترین بخش شهر را تشکیل می دهد، اکنون بازاری برای جمع آوری ضایعات نیز شده ست و معتادان شهر با جمع آوری زباله و فروش در گاراژهای محدوده تپه نادری، مواد لازم را از همان منطقه تهیه و زمان خوشی را در داخل غارهای این اثر تاریخی سپری می کنند.

 ارگ نادری؛ پناهگاهی برای معتادان

وقتی که به این اثر تاریخی می نگری، غار و سوراخ هایی که در بدنه آن کنده شده توجه را به خود جلب می کند و اتاقکی مخروبه که در جوار ارگ قرار دارد و محل دایمی رفت و آمد معتادان نیز شده است.

هنگامی که در این محوطه قدم می زنم و به دنبال مشابهت این منطقه تاریخی با دیگر آثار تاریخی می گردم به یکباره چشمم به شخصی می خورد که با لباسی نامرتب و موهایی ژولیده از پنجره منزلی مشرف به ارگ بسته ای را می گیرد و به سمت تپه می رود و به جمع معتادانی که در دل غاری در بدنه تپه گرد هم نشسته اند، می پیوندد.

 جهانگیر مرد میانسالی که در کنار سکوی منزل نشستهدر مورد موقعیت و مشکلات این محوطه می گوید: سال های زیادی است که ساکن این منطقه هستم و خرده فروشی مواد مخدر و استعمال دخانیات در جوار این تپه باستانی همچنان رواج دارد و شرایط ناامنی در این منطقه حاکم است.

وی می افزاید: حضور معتادان، مواد فروشی را نیز را در این منطقه رواج داده و بیشتر منازل مُشرف به تپه نادری، مواد فروشانی هستند که سالها مواد مخدر معتادان را تامین می کنند و معتادان نیز برای فرار از سرمای زمستان و گرمای تابستان غارهایی را در دل این اثر تاریخی کنده و مواد را در این مکان تهیه و استعمال می کنند.

جهانگیر ایزانلو خواستار ورود جدی مسوولان ذیربط به این موضوع شده و می افزاید: امنیت ما در این منطقه سلب شده و اکنون این منطقه مملو از معتادانی است که سرقت لوله گاز، لاستیک خودرو و نرده های منزل از فعالیت های معمول آنهاست و بارها از نیروی انتظامی خواستار ساماندهی این منطقه شده ایم که رسیدگی نمی شود.

در شگفتم که این صحنه زمان تهیه و استعمال مواد مخدر را به زیر یک دقیقه رسانده و بنا به عقیده کارشناسان؛ استان گیلان به صورت مشترک با فارس رتبه دوم دسترسی بعد از تهران را دارند ولی معتادان شیروانی مرزهای این میانگین را جابجا کرده و به ثانیه ارتقا داده اند و هر معتادی که اراده کند، ظرف مدت چند ثانیه و دقیقه در این مکان مواد را تهیه و استعمال می کند.

از اتاقکی که درگوشه دیگری از محل قرار دارد دختر جوانی که سرو وضعش حکایت از معتاد بودن دارد خارج می شود.

ترس، اجازه ورود به این مکان نا امن را به من نمی دهد ولی قهقهه افرادی که به نظر جمعی از معتادان هستند به گوش می رسد و در پرس و جو از اهالی محل آنها می گویند؛ این اتاقک  سالهاست که محل رفت و آمد معتادان و شبانه روز دایر است.

در سمت دیگری شخصی با شرایط نامناسب ظاهری و با گونی که ضایعات به نظر می رسد در حال گذر است و به سمت پایین دست تپه نادری می رود و بعد از چند دقیقه همان شخص به سمت منازل اطراف ارگ برمی گردد و داستان تهیه مواد و فضانوردی در داخل این تونل ها برای این شخص نیز تکرار می شود.

کمی جلوتر نیز بساط زباله جمع کن ها جور است و حیاط های منازل جنوبی این اثر باستانی تبدیل به محلی برای جمع آوری ضایعات شده و پازل خودکفایی استعمال مواد مخدر را تکمیل کرده و داستان این قصه تلخ از این قرار است که معتادان ضایعات را از داخل شهر جمع آوری و در همین مکان به فروش می رسانند و بعد از تهیه مواد در همین مکان نیز استعمال می کنند.

صاحب یکی از این ضایعات جمع کن ها که به سختی حاضر با مصاحبه با ما شد و اجازه عکاسی را نداد در این مورد می افزاید: چند سالی است که گاراژهای ضایعاتی در این محوطه راه اندازی شده و خرید ضایعات از معتادان رونق گرفته و در آینده این شغل به احتمال در منطقه رواج بیشتری می یابد.

وی که خواست تا نامش فاش نشود می گوید: جمع آوری زباله در جوار این تپه رواج یافته و در حال تبدیل شدن به بازار زباله دان ها است و این شغل بدلیل حضور مکرر معتادان در این منطقه رواج یافته است.

نیروی انتظامی: این روال تا فرهنگسازی مجموعه ادامه دارد

معاون اجتماعی فرماندهی نیروی انتظامی شهرستان شیروان نیز در مورد ساماندهی ارگ نادری می افزاید: طرح های جمع آوری معتادان ماهانه در این مکان اجرا می شود و در آخرین مرحله از این طرح ۲۰ معتاد متجاهر دستگیر و ۱۰ باب منزل مسکونی خرده فروش نیز پلمب شد.

علیرضا مکرمی می گوید: تخریب و بگیر و ببند چاره نجات این اثر تاریخی نیست و تامادامی که این اثر با ساماندهی به مکانی فرهنگی و باستانی تبدیل نشود، این روال ادامه خواهد داشت، این در حالی است که با کمبود کمپ ترک اعتیاد مواجه هستیم و چرخه دستگیری و آزادسازی معتاد متجاهر تکرار می شود.

وی می افزید: در صورتی که یکی از ادارات فرهنگی میراث و فرهنگ و ارشاد شهرستان در این مکان استقرار یابد، تردد افراد فرهنگی بیشتر و حضور معتادان نیز در این مکان کمتر می شود.

ساماندهی ارگ نادری؛ وعده ای روی کاغذ

با وجود این، کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری استان خراسان شمالی، قرار گرفتن شاهراه ارتباطی استان در نزدیکی این اثر و ایجاد پارک موزه گردشگری ارگ نادری را نقطه قوت برای رونق اقتصادی شهر شیروان و  توجه به بازسازی و مرمت برج و باروی تاریخی شهر در طرح ساماندهی این اثر ارزشمند، ایجاد فضای مناسب و مورد نیاز گردشگر و همچنین ایجاد بازارچه‌های صنایع دستی را از عوامل مهم معرفی این اثر تاریخی و جذب گردشگر در این خطه می دانند.

آنچه امروز بیش از پیش تحقق این برنامه را ضروری می کند، همکاری مسوولان شهر شیروان و اشتیاق و پیگیری های مردمی برای انجام این گونه طرح‌های تاریخی و ملی است اما تمامی این طرح ها همچنان بر روی کاغذ مانده و عملیاتی نشده است.

سرپرست گروه حفاری اثر باستانی ارگ نادری شیروان پیشتر در گفت و گو با ایرنا از کاوش های جدید در این اثر تاریخی خبر داد و  می گوید: کاوش فصل اول در سال ۹۵ و فصل دوم در مردادماه سال ۹۷ انجام شد که گروه باستان شناسی چین و فرانسه در این زمینه تفاهم نامه منعقد کردند و فصل سوم کاوش اخیرا شروع شده است و به دلیل بیماری کرونا امکان حضور تیم خارجی وجود نداشت.

علی اکبر وحدتی با ابراز گلایه از بی توجهی به این اثر باستانی می افزاید: این اثر داخل محدوده مسکونی و در محدوده آسیب های اجتماعی قرار دارد که نیاز به تخصیص به موقع اعتبارات، ساماندهی مستمر، مرمت و متوقف نشدن کاوش دارد زیرا اطراف محوطه دیوارهایی فرسوده است که بر اثر خشتی های ایجاد شده توسط معتادان  بارندگی های سیل آسا و عدم رسیدگی امکان ریزش وجود دارد.

وی عنوان می کند: امسال یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون ریال برای کاوش و ساماندهی این اثر باستانی در نظر گرفته شده است اما با توجه به اهمیت اثر تاریخی ضرروی است هر ساله مبلغی به صورت مستمر در نظر گرفته شود تا سایت موزه در آن ایجاد شود.

وحدتی با ابراز گلایه از حضور گسترده معتادان در اطراف این اثر باستانی ادامه می دهد: معتادان چاله هایی را داخل محوطه حفر کرده و سرپناهی برای خود درست کردند، آثار روشن کردن آتش  که در دیوار باقی مانده، منظره را زشت کرده، ریختن زباله و ایجاد راه که تردد وسایل نقلیه را تسهیل و افزایش داده، آسیب ها را تشدید کرده است.

سرپرست حفاری تپه ارگ نادری شیروان بابیان اینکه نیروهای یگان برای این اثر تاریخی سرکشی نمی کنند، اظهار می دارد: ۹۰ درصد خسارت ها ناشی از عوامل انسانی و ۱۰ درصد عوامل طبیعی است که موجب تخریب بنا شده ، تپه هایی با قدمت هشت هزار سال هنوز پابرجاست و دچار تخریب نشده در صورتی که این اثر تاریخی پنج هزار ساله بسیار دستخوش آسیب های انسانی شده است.

ارگ نادری؛ نگینی درخشان بر تارک خراسان شمالی

اگر نگاهی به تاریخ این تپه باستانی داشته باشیم به خوبی متوجه قدمت این پدیده باستانی خواهیم شد و اینکه چرا این اثر ارزشمند تاکنون مظلوم واقع شده و به هر بهانه ای به آن رسیدگی نمی شود.

تپه ارگ شیروان مربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد است و در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شماره ۷۰۳ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده ‌است.

این اثر تاریخی ارزشمند با مساحت ۲۷ هزار و ۷۵۰ متر مربع در جنوب غربی شهر شیروان قرار دارد و ارتفاع تپه از سطح زمین‌های اطراف حدود ۲۰ متر است و نوع سفال‌های قرمز با نقش سیاه کشف شده از این اثرمربوط به هزاره پنجم قبل از میلاد (هفت هزار سال قبل) می‌باشد و به عنوان کهن‌ترین زیستگاه خراسان شمالی مورد تحقیق و بررسی و پژوهش باستانشناسان ایرانی و خارجی قرار گرفته ‌است.

با توجه به قبور زرتشتی در اطراف تپه مذکور و روستاهای قدیمی گلیان و تپه خانلق و بعضی از آداب و رسوم مردم شیروان زندگی زرتشیان در شیروان را تایید می‌نماید.

همچنین به عقدیه باستان شناسان؛ موقعیت این تپه در محل تلاقی دو رودخانه مهم منطقه یعنی رودخانه اترک و چایلق قرار داشت، منابع سرشار آب و زمین‌ها و مراتع حاصلخیز مهم ترین عوامل تشکیل استقرارهای اولیه در شیروان بود.

پس از پایان زندگی غارنشینی و استقرار گروه‌های انسانی در دشت ها و شروع استقرارهای روستایی که حدود هشت هزار سال قبل اتفاق افتاد، بخش‌ هایی از دشت‌ ها و جلگه ‌ها که در کنار منابع آب دایمی و زمین‌های حاصلخیز کشاورزی قرار داشتند به سرعت توسط نخستین گروه‌های انسانی مسکونی شد و استقرارهای روستانشینی شکل گرفت.

در این میان یکی از مهم ترین مناطقی که توسط گروه‌های انسانی دوران نوسنگی (هشت هزار سال قبل) مورد استقرار قرار گرفت، تپه ارگ نادری شیروان بود.

شهر شیروان نیز تا پایان دوران قاجاریه همچنان در اطراف تپه ارگ نادری و محصور در برج و بارو بوده است و پس از زلزله سال ۱۳۰۸ شمسی، این محدوده به کلی ویران شد که مردم ناچار به ترک آن و استقرار در بخش های مرکزی شهر امروزی شیروان شدند.

پس از این زلزله، آواری از خشت و گل در اطراف تپه باقی ماند و بارو، برج ها و بخش حاکم نشین آن به شدت خسارت دید و پس از توسعه شهر شیروان در سال های بعد، حاشیه نشین های شهر شیروان در اطراف تپه مستقر شدند.

از هزار و ۳۱۵ اثر تاریخی شناخته شده خراسان شمالی ۶۵۵ اثر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده که ۵۱۱ مورد آن اثر تاریخی، ۵۴ اثر طبیعی، ۷۵ اثر ناملموس و ۲۰ اثر منقول تاریخی است.