در سال های اخیر زیاد شنیده اید که فلان شهر سیل آمد، زلزله قسمتی از کشور را لرزاند، احتمال وقوع سونامی در آبهای کشور، تندباد، تگرگ و رعد و برق خساراتی به بار آورد، اینها در واقع بخشی از طبیعت هستند که از گذشته های دور هم بوده و هر چند وقت یکبار در طبیعت رخ می داده است اما سوال اینجاست که چرا چند سالی است این حوادث به طور مداوم رخ می دهد و به ویژه در نقاطی شاهد بروز آن هستیم که هیچ سابقه تاریخی ندارد؟ که کارشناسان معتقدند علت آن تغییر اقلیم است.
منظور از بلایای طبیعی حوادثی است که به طور طبیعی و بدون دخالت انسان اتفاق می‌افتد که سیل، زلزله، توفان، آتشفشان، گردباد، سونامی، تگرگ و رعد و برق را در بر می گیرد، بر اساس تعریف، هر کدام از این اتفاقات زمانی که به زندگی موجودات زنده آسیب وارد می‌کنند بلا خوانده می‌شوند، مثلا زمانی که رعد و برقی در آسمان رخ می دهد بلا نیست اما زمانی که به زمین می خورد و موجب بروز خسارت می شود دیگر بلای طبیعی محسوب می شود.
هرچند منشاء بلایای طبیعی، انسانی نیست اما دخالت انسان در چرخه طبیعت می‌تواند خسارت‌های ناشی از این بلایا را افزایش دهد که در سال های اخیر شاهد آن بودیم، می توان سیل هایی که در چند سال گذشته در بخش های مختلف کشور رخ داده اشاره کرد، به عنوان مثال پنجم فروردین سال ۱۳۹۸ بود که بر اثر بارندگی‌های شدید در شهر شیراز، سیل ناگهانی رخ داد و تا ششم فروردین ادامه داشت تا اینکه ریتم باران تند شد و به ناگاه سیل شهر را فرا گرفت، همان زمان یکی از دلایل اعلام شده برای این سیل، طغیان رودخانه آب زنگی و ریزش آب از ارتفاعات بود، تا سالها پیش در کنار دروازه قرآن همواره خندق یا دره ای وجود داشت که مسیر سیلاب های فصلی بود اما سال ها پیش مسوولان وقت شهرداری شیراز بدون توجه به روند طبیعی جریان آب در آن منطقه، دره را پر و روی آنرا آسفالت کردند که به این ترتیب دیگر آب مسیر طبیعی خود را از دست داده بود.
می دانیم که طبیعت همیشه کار خود را می کند و به اصطلاح آب مسیر خود را می رود از این رو زمانی که باران تند و به صورت سیل در دروازه قرآن شیراز جاری شود طبق غریزه طبیعت همان مسیر طبیعی خود را در پیش گرفت که البته دیگر وجود نداشت از این رو سر راهش هر چیزی که مانع عبورش می شد را با خود برد که در نهایت فاجعه به بار آمد؛ بر اساس آمار رسمی از اورژانس کشور ۲۱ نفر جان خود را از دست دادند، همچنین بر اساس اعلام مرکز اطلاعات و کنترل ترافیک پلیس راهور ناجا، سیل بیش از ۲۰۰ خودرو را با خود برد و در شیراز و دیگر شهرهای استان فارس به ۳ هزار و ۸۵۰ واحد شهری خسارت جزئی و به ۲۸۹ واحد خسارت کلی وارد کرد، اینها خساراتی فیزیکی است در حالی که باید خسارات روحی روانی افرادی که در این حادثه دچار آسیب شدند را هم در نظر گرفت که قطعا در برخی موارد به هیچ عنوان قابل جبران نیست.
این خسارات به محیط زیست هم بر می گردد، زمانی که جنگلی دچار آتش سوزی می شود همه گونه های گیاهی و جانوری موجود در آن در خطر قرار می گیرند، زمانی که چندی پیش جنگل های زاگرس دچار حریق شد گونه های جانوری زیادی به خطر افتادند و گیاهان بی شماری سوختند و از بین رفتند، اینها خساراتی است که معمولا محاسبه نمی شود در حالی که جزو سرمایه های ملی محسوب می شوند و باید در حفاظت از آنها کوشا بود.
این شرایط فقط مختص ایران نیست بلکه همه دنیا با این پدیده دست به گریبان است، چندی پیش بود که سیل بخشی از کشور آلمان را ویران کرد، آمارها نشان می دهد که سیل موجب مرگ حدود ۲۰۰ نفر و بروز حدود هفت میلیارد یورو خسارت شد، با نگاهی اجمالی می توان ردپای انسان را در این خرابی ها دید چون بروز سیل و توفان همیشه بوده اما هیچ گاه چنین خساراتی به بار نمی آوردند اما از زمانی که شهرنشینی توسعه یافت و در پی آن جنگل ها نابود شدند، منابع آبی از بین رفتند، مسیرهای طبیعی جریان آب مسدود و به خیابان و برج تبدیل شدند، دمای زمین افزایش یافت و روبه گرم شدن نهاد، یخچال های طبیعی و قطبی با سرعت بیشتری ذوب شدند و آبها دریاها و اقیانوس ها بالا آمد، با هر باران و بادی باید منتظر بروز خسارات های شدیدی باشیم، یا زمانی که جنگل های ترکیه یا اسپانیا اتش گرفت قطعا گونه های جانوری و گیاهی زیادی از بین رفتند.
بر این اساس دنیا به این نتیجه رسید که باید دخالت های خود را در طبیعت کاهش دهد تا از اثرات مخرب بلایای طبیعی بکاهد که بعد از آن برای اولین‌بار در سال ۱۹۸۹ سازمان ملل متحد ۱۳ اکتبر را روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی وارد تقویم جهانی کرد، هدف از تعیین چنین روزی، ارتقای فرهنگ همه مردم جهان درباره بلایای طبیعی و افزایش آگاهی آنها بود، این روز امسال در ایران برابر با ۲۱ مهرماه است.
درست است که این روز یک روز جهانی است اما کشور ما به علت موقعیت جغرافیایی خاصی که دارد از ۴۳ مورد حوادث غیر مترقبه در جهان حدود ۳۲ مورد را تجربه کرده است که شایع‌ترین این حوادث عبارت‌اند از زلزله، سیل، خشکسالی، فرونشست زمین، آفات محصولات کشاورزی- دامی و آتش‌سوزی جنگل‌ها، ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز، ششمین کشور زلزله‌خیز و چهارمین کشور سیل‌خیز در جهان است، در حالی ۶ درصد تلفات بلایای طبیعی جهان را به خود اختصاص داده است که فقط یک درصد جمعیت جهان را دارد، همچنین طبق آمار سه درصد از مجموع شهرهای ایران در نواحی کم خطر قرار دارند.
در مدت ۵۰ سال گذشته در جهان، بیش از ۱۱ هزار بلای طبیعی رخ داد و حدود دو میلیون نفر جانشان را از دست دادند، همچنین در جهان طی سال ۲۰۱۸ نزدیک به ۱۰۸ میلیون نفر بر اثر توفان، سیل، خشکسالی و آتش سوزی های جنگلی، از نهادهای بین المللی تقاضای کمک کردند، سازمان ملل پیش بینی کرد که تا سال ۲۰۳۰، این رقم با هزینه ای به میزان ۲۰ میلیارد دلار در سال، تا ۵۰ درصد افزایش یابد، همچنین بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، در سال های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۹ حدود ۷ هزار و ۳۴۸ بلای طبیعی رخ داده است که قطعا خسارات زیادی و گاها جبران ناپذیری به همراه داشته اند.
درست است که بلایای طبیعی به طور طبیعی وجود دارند اما زمانی که تشدید شوند رویدادهای خطرناک و فاجعه آمیزی می شوند که زیان‌های گاها جبران ناپذیری بر جای می گذارند از این رو بهتر است که ما انسان ها زیاده خواهی خود را از طبیعت کاهش دهیم و بگذاریم طبیعت بر مدار طبیعی خودش بچرخد تا کمتر مورد غضب آن قرار بگیریم چون قطعا قدرت انسان در مقابل قدرت طبیعت بسیار ناچیز است که وقوع سیل ها و توفان های رخ داده در چند سال اخیر گواه این ادعا است که انسان هیچ قدرتی برای کنترل آن نداشته است.
۹۰۱۴
نظر شما