به گزارش روز جمعه ایرنا، آمریکا ده‌ها سال منطقه غرب آسیا را به اعتبار هژمونی مبتنی بر قدرت نظامی تحت سلطه قرار داد. اکنون در مرحله افول قدرت آمریکا و همزمان با خروج مفتضحانه این کشور از افغانستان و غرب آسیا شاهد ظهور و بروز بحران‌های حاد در منطقه هستیم که رسیدگی و حل و فصل آنها نیازمند ابتکارات سنجیده و موثر است. این ابتکارات که به دلیل سلطه اندیشه سیاسی غرب در یکصد سال گذشته فرصتی برای بروز و ظهور نیافته، اکنون این فرصت را یافته تا توان خود برای پاسخگویی به بحران‌های پیچیده‌ای که مولود سیاست‌های تجاوزکارنه، تفرقه افکانه و خشونت‌بار آمریکا و غرب است را محک بزند. «سیاست همسایگی» یکی از این ابتکارات است.
وضعیت امروز افغانستان یکی از پیچیده‌ترین بحران‌هایی است که تحت تاثیر تجاوزات و جنگ‌های انگلیس، شوروی و آمریکا و فقر و تفرقه ناشی از آن به وجود آمده و مزمن شده است. نتیجه سلطه بیست سال گذشته آمریکا در این کشور که با رویکرد تهدیدمحور و هدف سوء استفاده از موقعیت افغانستان برای مدیریت چین، روسیه و ایران روی داد ویرانه‌ای خونین و ملتی فقیر و زجر کشیده است که به عنوان مساله‌ای مهم در قلب آسیا به جا مانده است.
در حالی که برخی فرار نیروهای ناتو از افغانستان را طرحی برای به رخ کشیدن ضعف جهان در رسیدگی به مشکلات و معضلات بین‌الملل در غیاب آمریکا می‌دانند، ابتکار «سیاست همسایگی» دولت جدید ایران فرصتی مهم یافته است تا ضمن کمک به حل و فصل یکی از پیچیده‌ترین معضلات پنجاه سال اخیر جهان، ظرفیت‌های خود را به نمایش بگذارد و بتواند الگوی مهمی که به حاشیه رانده شده است را به عرصه سیاست بین‌الملل بازگرداند.
همسایه بودن به عنوان یک عنصر جغرافیایی دربردارنده تهدیدها و فرصت‌هایی است که از مرزهای مشترک و همجواری حاصل می‌شود. «سیاست همسایگی» رویکردی است که با تکیه بر عنصر هنجاری «همسایگی» موجب می‌شود تا از فرصت‌های همسایه بودن استفاده و از تهدیدهای آن پرهیز شود.
البته آنچه در سیاست همسایگی اهمیت محوری کسب می‌کند، همسایه بودن و همجواری نیست بلکه فضیلت همسایگی است که به عنوان یک عنصر هنجاری موجب می‌شود مسائل بین همسایگان همانند مسائل داخلی کشورها با رویکردی خردمندانه حل و فصل و همواره بر اصل همسایگی به عنوان یک عنصر اصیل اصرار شود. در رابطه همسایگان با یکدیگر مشکلات نهایتا رفتنی هستند و آنچه می‌ماند فضیلت همسایگی است. این عنصر همسایگی است که می‌تواند مناسبات قومی و دینی و سایر مسائل را بر مبنای مدارا از مدار تهدید خارج و حتی به فرصت تبدیل کند.
افغانستان کشوری راهبردی محصور در خشکی در قلب آسیاست. این کشور به آسیای مرکزی، شبه قاره هند، شرق دور و غرب آسیا متصل است و همسایگان بزرگی دارد که در تعامل با آنها می‌تواند بسیاری از مشکلات خود را حل و فصل کرده و مسیر جدیدی را به سمت صلح، ثبات و توسعه پیگیری کند.
بخش زیادی از بحران کنونی افغانستان ناشی از تفرقه داخلی و تجاوز خارجی است که در بیست سال گذشته به سردمداری آمریکا جریان داشته است. اکنون خاتمه اشغال، علیرغم بی نظمیها و گرفتاریهایی که برای افغانستان به وجود آورده، این کشور را در آستانه فرصتی تاریخی قرار داده است. از گروه‌های داخلی افغانستان توقعاتی برای زمینه سازی حرکت در مسیر دولت فراگیر وجود دارد. الگوی حکمرانی که بتواند افغانستان را در مسیر ثبات، صلح و توسعه پایدار قرار دهد تصویری از الگوی «دولت فراگیر» است.
در این جا نقش همسایگان افغانستان بویژه جمهوری اسلامی ایران و سیاست همسایگی آن حایز اهمیت است. زمینه‌سازی حاکمان افغانستان برای مشارکت سازنده کشورهای همسایه یا به عبارتی استفاده از هنجار همسایگی از طرف کابل گام نخست است. همکاری کشورهای همسایه افغانستان برای شکل دادن به سیاست همسایگی متقابل برای تاثیرگذاری سازنده بر روندهای افغانستان، گام بعدی و ابتکاری است که می‌توان به موفقیت آن امید بست. این موفقیت نه تنها برای همسایگان افغانستان بلکه موفقیتی برای ابتکار «سیاست همسایگی» است احتمالا به تقویت مناسبات دو جانبه و منطقه‌گرایی مساعدت خواهد کرد.
جمهوری اسلامی ایران و چین در میان همسایگان افغانستان دو کشوری هستند که بر اهمیت سیاست همسایگی تاکید داشته و تلاش دارند این موضوع را به اولویتی در سیاست خارجی خود تبدیل کنند. دولت جدید جمهوری اسلامی ایران تلاش می کند تا همه عوامل تاثیرگذار بر گشایش در رابطه با همسایگان در داخل کشور را در یک مسیر هم افزا هدایت کند. چین با تکیه بر سیاست یک کمربند - یک راه از عامل ارتباطات به عنوان نیرویی برای سازماندهی سیاست همسایگی خود بهره گرفته است. اکنون امید می‌رود تا سایر کشورهای منطقه نیز به سیاست همسایگی توجه کنند و برای شناخت قابلیت‌های این سیاست و تبدیل آن به یکی از اولویت های سیاست خارجی خود تلاش کنند.
نشست وزرای امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان در روز چهارشنبه هفته آتی فرصتی برای معرفی قابلیت‌های «سیاست همسایگی» برای بازکردن گرههایی است که مردم منطقه با آنها مواجه هستند و طبیعتا ایران با کمک همسایگان افغانستان همه امکانات خود را برای موفقیت نشست چهارشنبه بکار خواهد گرفت.
اگر سیاست همسایگی در افغانستان به موفقیت برسد و جایگزین راه حل‌ها مبتنی بر نظام سلطه و غرب شود دستاورد بزرگی برای کشورهای منطقه حاصل خواهد شد و راه برای همگرایی و همکاری‌های بیشتر برای حل و فصل درون منطقه‌ای مشکلات و معضلات غرب آسیا باز خواهد شد.
کارشناس مسائل افغانستان
نظر شما