ابوالفضل بیهقی، مورخ نامدار و از پیشگامان نثر فارسی

تاریخ بیهقی یکی از شاهکارهای منثور زبان فارسی محسوب می شود این دیبای خسروانی همواره علاوه بر ارزش تاریخی که بهترین منبع دوره غزنویان است از نظر ادبی نیز از بهترین متون نثر فارسی بوده است

کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی از مهمترین متون نثر فارسی است و یکی  از منابع مهم و معتبر شناخت تاریخ ایران و آیینه روزگار غزنویان و بخش های شرقی ایران آن روزگاران است.

بیهقی در تاریخ نگاری خویش بر خلاف آنچه که مرسوم بود بدون ترس، ضعف پادشاهان و سلاطین را گوشزد می کند و در برابر گردنکشان سر طاعت نداشته است. او حقیقت و حق مطلب را بی هیچ واهمه ای بیان نموده و در اصول تاریخ نگاری دید دقیق داشته است.

ابوالفضل بیهقی نویسنده راست بین و حقیقت گو

یک استاد زبان و ادبیات فارسی به خبرنگار ایرنا گفت: تاریخ بیهقی یکی از شاهکارهای ادبی محسوب می شود اثری که سالیان و قرن های متمادی پیوسته، فروزان  و درخشان است.

سعید روزبهانی افزود: تاریخ بیهقی از سرآمدان نثر فارسی و ابوالفضل بیهقی، مورخ نامی و دبیر چیره دست با قلمی سرآمد به شمار می رود.

وی ادامه داد: بیهقی تاریخ ماندگار تصنیف کرد و آن گونه که خود آرزو کرده بود مانا هم شد آنجا که خود می گوید "غرض من آن است که تاریخ پایه ای بنویسم و بنایی بزرگ برافراشته گردانم چنانکه ذکر آن تا آخر روزگار باقی ماند".

این استاد زبان و ادبیات فارسی گفت: پایندگی، گستردگی  و قبول عام تاریخ بیهقی در صفای نیت، لطف اندیشه و نقش شاعرانه  وی بوده است.

وی افزود: تاریخ بیهقی از نظر ادبی در جایگاه ممتاز قرار گرفته است، سبک وی میان مرسل و فنی و ویژگی آن که بیهقی سخت بدان پایبند بود میانه روی و اعتدال توام با احتیاط بود.

روزبهانی ادامه داد: تاریخ بیهقی یک کتاب معتبر تاریخی است که اطلاعات آن یا از مشاهدات مستقیم یا از آگاهی و دانش افراد موثق بوده و وی معیار گردآوری اخبار را راست گویی و گواهی دادن خرد بر درستی آن می داند و در این مسیر یکی از اشخاص موثق، استادش بونصر مشکان است که بیهقی عجیب به وی ارادت و اعتقاد داشته است.

وی گفت: بیهقی مشهودات خود را چنان به قلم آورده که خواننده را به درستی و معتبر بودن اثر مطمئن می سازد وی برای جلب نظر خواننده تصریح می کند که خود در فلان واقعه حضور داشته و نمونه ای از اشارات وی را می توان در داستان حسنک وزیر و لحظه ورود او ملاحظه کرد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی افزود: بیهقی اهل مطالعه بود و همین امر او را به راستی مطالب و صداقت اطلاع راغب کرده است و به نوعی وی به حقانیت تاریخ پی برده و آن را به درستی دریافته و فهمیده است.

وی ادامه داد: بیهقی در نگارش بسیار مقید بود و سعی داشت در نقل حقیقت و شرح و بسط دقایق و جزییات امور بسیار دقیق عمل کند گویا بک تعهد اخلاقی و انصاف در نوشتن خود احساس کرده است.

روزبهانی گفت: نشان دادن دربار مسعود به عنوان یک کانون توطئه و تحریک که نتیجه ای جز ناامنی، هرج و مرج و بی اعتمادی نداشته خود می تواند دلیلی بر درستی و صحت مطالب نویسنده و دقت نظر وی در نقل اخبار باشد.

وی افزود: بیهقی شیوه دقیق علمی را در نگاشتن تاریخ خود به کار برده و از آغاز کار در دیوان رسالت غزنوی مقدمات این کار بزرگ را فراهم  و سالها به ثبت وقایع  روزانه و یادداشت کردن آنها بر تقویم ها پرداخته است.

نثر امروز الهام گرفته از بیهقی و نثر قرن پنجم است

یک شاعر و مترجم نیز گفت: ارزش بیهقی چند لایه دارد، هرچند تاریخ و ادبی است ولی فراتر از این ها، نثری سراپا هنر است.

عبدالله کوثری افزود: زبان بیهقی لذت بخش است نثر امروز از بیهقی و نثر قرن پنجم الهام گرفته است و ویژگی این نثر از نظر ارزش هنری همچون بیت‌های حافظ است.

وی ادامه داد: بیهقی هنگام روایت تاریخ به ریزه کاری هایی در جامعه می پردازد و چنان به احوال تک تک افراد و طرز رفتار آنها دقیق می شود که لایه های مختلف جامعه را جلو چشم مخاطب می آورد.

این شاعر و مترجم گفت: بیهقی در حین اینکه تاریخ می گوید یک نوع نگاه زیباشناسی شگفت در وی وجود دارد.

بیهقی خالق بهترین شاهکار در تاریخ ادبیات ایران

یک پژوهشگر و سبزوار پژوه نیز گفت: ابوالفضل بیهقی مورخ و ادیب مشهور قرن پنجم هجری با آفرینش اثر بدیع تاریخ مسعودی در ۳۰ جلد خالق بهترین شاهکار در تاریخ ادبیات ایران است.  

حسین جوان مهر افزود: هرچند بخش عظیمی از اثر مهم بیهقی از بین رفته اما همین مقداری که بر جای مانده مورد توجه اهل ادب و تاریخ بوده است.

نامگذاری روز اول آبانماه به عنوان روز ابوالفضل بیهقی، پدر نثر فارسی، خرداد ماه امسال در نشست شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و در تقویم رسمی کشور به ثبت رسید.

بیهقی از مورخان دوره غزنوی است که در سال ۳۸۵ قمری در قریه حارث آباد بیهق (سبزوار) متولد شد. وی بعد از کسب فضایل به دیوان رسایل محمودی راه یافت و در خدمت خواجه بونصر مشکان به کار دبیری پرداخت و در خدمت سلاطین غزنوی درآمد.

وی در زمان عزالدوله عبدالرشید در سال ۴۴۰ قمری نیز چندی صاحب دیوان بود اما به تهمت حاسدان گرفتار، معزول و محبوس شد. بیهقی بعد از رهایی از زندان، باقی عمر را در انزوا به سر برد تا آنکه در سال ۴۷۰ هجری قمری درگذشت.

سبزوار در ۲۳۰ کیلومتری غرب مشهد قرار دارد.