سیدمحمد بهشتی، روز دوشنبه در گفت و گوی اختصاصی با ایرنا، ریشه بحران‌های فعلی اصفهان را در نبود "توسعه پرستارانه" دانست و افزود: بر مبنای این نوع نگاه باید به زمینه تاریخی، فرهنگی و طبیعی و ظرفیت‌های ذاتی شهر اهمیت داده شود.
وی افزود: در نگاه پرستارانه، زمینه و فهم آن بسیار اهمیت دارد؛ این در حالیست که در نگاه شکارگرانه ضرورتی ندارد زمینه را بشناسیم، زیرا درک رویکرد پرستارانه نیازمند پاسخ به این پرسش است که بستر طبیعی اصفهان چیست و این بستر چه اقدامی را اقتضا می‌کند.
به گفته وی، تفاوت رویکرد پرستارانه با شکارگرانه مانند تفاوت بین باغبان و نجار است که نحوه نگاه و استفاده آنها از درخت تفاوت دارد.
بهشتی افزود: تفاوت دیگر این ۲ دیدگاه این است که در نگاه شکارگرانه، تنها منابع بالفعل مُعتبر شناخته می‌شوند یعنی منابعی که آشکارند و زحمتی برای پدید آوردن آنها نکشیده‌ایم، مثال این نوع رویکرد اینست که ذوب‌آهن آبِ نقد زاینده‌رود را آسان به چنگ آورده است و از آن استفاده می‌کند.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر ادامه داد: در گذشته در مسیر زاینده‌رود بندهای کوچک احداث می‌کردند تا آب با سرعت کمتر عبور کند و جذب سُفره‌های زیرزمینی شود، این یک رفتار پرستارانه با توجه به ماهیت شهر بوده است بدون آنکه به منبع طبیعی آن خسارت بزند.
بهشتی در توضیح این نکته افزود: قنات‌ها را می‌توانان نمونه دیگری از یک رفتار پرستارانه برشمرد، به این معنا که فناوری قنات، تنها امکان این را می‌دهد که از آب استحصال شده امسال استفاده کنیم و اجازه دخل و تصرف در سُفره‌های زیرزمینی را نمی‌دهد در صورتی که حفر چاه عمیق اینگونه نیست و یک رفتار شکارگرانه است.
توسعه جدید اصفهان دلپذیر نیست
بهشتی در ادامه این گفت وگو تصریح کرد: امروز توسعه جدید اصفهان دلپذیر نیست و نمی‌توان گفت دارای ارزشی است که همچون آثار تاریخی شهر، مایه مباهات آیندگان باشد.
وی افزود: اکنون همچنان ارزش اصفهان به بافت تاریخی آن یعنی همان توسعه پرستارانه‌ایست که در گذشته خلق شده بود.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر و عضو شورای عالی میراث فرهنگی تاکید کرد: نتیجه توسعه اصفهان بر پایه پول نفت و فناوری، خشک شدن زاینده‌رود و مشکلات فراوان دیگر مانند تخلیه سُفره‌های آب زیرزمینی و بدنبال آن فرونشست زمین بخصوص در محدوده بافت تاریخی و سپس خسارت دیدن آثار کهن و ارزشمند این شهر بوده است.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر افزود: پُرواضح است که ذوب‌آهن نباید در اصفهان مستقر می‌شد، زیرا باید به تراز مالی شهر توجه کرد نه تراز مالی این صنعت و وقتی قرار است حیات چند سال آینده شهر به خطر بیفتد باید جلوی آن را گرفت.
بهشتی با اشاره به اینکه اکنون تمام شرق اصفهان خشکانده شده است، خاطرنشان کرد: صنعت ذوب آهن بظاهر سودآور محسوب می شود در حالی که اگر خسارت ناشی از تصرف آب زاینده‌رود به اصفهان و همه شهرها و آبادی‌های پایین دست این رودخانه را در محاسبه سود و زیان منظور کنیم آن وقت معلوم می‌شود که رویکرد شکارگرانه چه بیلانی برجا گذاشته است.
وی انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان را که بعنوان راهکاری برای کمک به صنایع و بهبود منابع آبی ارائه شده است را نیز یک رفتاری شکارگرانه دانست و افزود: باید پرسید چرا بجای انتقال آب از خلیج فارس به اصفهان برای صنایع آب بَر، این صنایع را به ساحل خلیج فارس منتقل نمی‌کنیم.
بهشتی ادامه داد: تا پیش از ۷۰ سال اخیر یعنی زمانی که در حل و فصل مسائل سرزمین، رویکرد پرستارانه غلبه داشت هر قطره آب برای تولید محصول صنعتی یا کشاورزیِ ارزشمندتر صرف می‌شد، در حالی که طی این مدت در همه کشور از جمله اصفهان همه محصولات صنعتی و کشاورزی از ارزشی به مراتب کمتر از ارزش واقعی آب مصرف شده برخوردار بوده است.
بهشتی تصریح کرد: با استقرار صنایع آب بَر در اصفهان هرگز متوجه نبوده‌ایم که آب گرانبهای زاینده‌رود را صرف تولید موارد ارزانتر از خودش می کنیم.
وی افزود: تبدیل چهارباغ به پیاده‌راه، اگرچه اقدام خوبی است اما یک رفتار پرستارانه به شیوه شکارگرانه است، زیرا محدوده‌ای اصیل و تاریخی که ماهیت آن جریان پیوسته مادی‌ها بوده اکنون سنگفرش شده و تغییراتی در آن پدید آمده است.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر گفت: در زمان صفویه، توسعه اصفهان درونزا بود، بدلیل آنکه اصفهان پایتخت شده بود و نخبگان سراسر کشور به این شهر می‌آمدند ، به این ترتیب رشد جمعیت همچون دوران معاصر ناشی از هجوم حاشیه نشینان نبود
بهشتی، شیوه استفاده از معادن اصفهان را نیز نمونه‌ای دیگر از رویکرد شکارگرانه توصیف کرد و افزود: تا پایان دوره قاجار، صدور ماده خام و خام فروشی قبیح بود و باید در مورد هر ماده خامی فرآوری انجام می‌شد، اما از زمان غلبه رویکرد شکارگرانه، بتدریج خام‌فروشی در همه زمینه‌ها گسترش یافت و اکنون محور فعالیت بیشتر معادن کشور نیز خام فروشی است.
وی تصریح کرد: تصور می کنیم که با تجاوز بی‌محابا به طبیعت، تخریب بی‌بازگشت آن و صدور محصول خام به بهای اندک، برای کشور تحصیل سود کرده‌ایم در حالی که هیچکس سود و خسارتی را که به طبیعت وارد شده و می‌شود، به حساب نیاورده است.
بهشتی با بیان اینکه ما هم اگنون بهره برداری از معادن را به شکل حریصانه انجام می‌دهیم، افزود: ما خیال می‌کنیم اینکار سودآور است در حالی که یک منبع و ظرفیت طبیعی را شکار می‌کنیم از این رو رفتار پرستارانه اقتضا می‌کند تا خام فروشی نکنیم.
وضوح رفتار پرستارانه در پیشینه تاریخی اصفهان
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر با بیان اینکه بازگشت به پیشینه تاریخ اصفهان و مرور آن، این موضوع را بخوبی نشان می‌دهد، افزود: اصفهان از ابتدا رویای شهر ایرانی بوده، برنامه‌ریزی برای این شهر از دوره سلجوقیان تبیین شده و در دوره صفویه تجربیات دیگر شهرها مانند تبریز در اصفهان به شکل میدان نقش جهان و چهار باغ بصورت فاخر تحقق یافته است.
وی یادآور شد: هنگامی که اصفهان بعنوان پایتخت در دوره شاه عباس انتخاب می‌شود جمعیتی حدود ۶۵ هزار نفر داشته ، اما برنامه‌ریزی آن زمان برای اصفهان به نحوی بوده که پاسخگوی افزایش جمعیت ۱۰ برابری در سال های بعد است و این افزایش جمعیت زیرساخت نیاز داشت و آب مهمترین آن بود که بطور پرستارانه آن را حل کرده بودند.
بهشتی، روش توسعه در روزگار صفوی در اصفهان را بر مبنای الگوی پرستارانه نامید و افزود: این الگوی توسعه هرگز به دخل و تصرف سلطه‌گرانه بر طبیعت منتهی نمی‌شد بلکه با هوش و خردمندی، معماها را حل و فصل می‌کرد.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر و عضو شورای عالی میراث فرهنگی افزود: یکی از مهمترین مشکلات توسعه اصفهان بحث آب است، اصفهان شهری در جوار مهمترین رودخانه فلات مرکزی ایران با مشکلی روبه‌روست و آن اینکه، رودخانه‌اش در فصولی که به آب نیاز است، کم آب و در فصل سرما پُرآب است.
بهشتی ادامه داد: برای حل این مشکل ابتدا راه‌حل‌های شکارگرانه به ذهن‌ها خطور کرد که انتقال سرچشمه‌های کارون در چهارمحال و بختیاری از جمله آن است.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر افزود: در شیوه پرستارانه، منبع زیستی را پرورش می‌دهیم و بطور باغبانانه آن را مراقبت می‌کنیم، اما راه‌حل‌هایی که امروز استفاده شده، شکارگرانه است و منبع زیستی را به نابودی نزدیک کرده است.
بهشتی با بیان اینکه پرستاران و خردمندانی وجود داشتند که می‌خواستند مشکل آب اصفهان را به شکل بهتر حل کنند، افزود: آنها متوجه وجود و اهمیت سُفره‌های آب زیرزمینی در شهر اصفهان شدند و دریافتند که اگر در مسیر رودخانه زاینده کاری کنند که آب با سرعت کمتری عبور کند و ماندگاری بیشتری داشته باشد، این سُفره‌ها مانند یک مخزن و بدون خسارت زدن به طبیعت، بطور ذاتی می‌توانند آب را در خود ذخیره کنند.
عضو شورای عالی میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: در متون کهن و قدیمی هند، دمشق و اصفهان، سه مرکز تولید فولاد بودند که فولاد جوهری(بسیار سخت و تیز) تولید می‌کردند و لبه شمشیرها و خنجرها در بازار آهنگران اصفهان با آن ساخته می‌شد.
بهشتی افزود: مجموع فولاد تولید شده در اصفهان قدیم چندخروار در سال بیشتر نبود، ولی همچون الماس بسیار ارزشمند بود اما اکنون فولاد تولیدی در اصفهان مانند خرمُهره در برابر الماس است، این در حالیست که هنر اصفهانی‌ها تولید فولاد جوهری بوده است.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر با بیان اینکه اصفهان در ادوار کهن، شهر صنایع خلاقانه و دانش بنیان بوده است، افزود: این صنایع باید احیا شوند، نه صنایعی که خلاقیت ندارند و دانش بنیان نیستند و توجه به اینگونه مسائل هویت‌بخش در آنها محلی از اعراب ندارد، براستی اکنون سرمایه‌گذاری صنعتی در اصفهان به کدام سو می‌رود؟
به گفته وی، از دوره ساسانیان تا ۷۰ سال پیش، رویکردی که در اصفهان وجود داشته، پرستارانه اما از آن دوره تاکنون شکارگرانه بوده است.
حیات اصفهان در گرو عقب‌نشینی از رفتارهای شکارگرانه
به گفته وی، تقابل رویکردهای پرستارانه و شکارگرانه و غلبه رویکرد شکارگرانه، دلیل بسیاری از مشکلات فعلی اصفهان در مسیر توسعه است.
بهشتی افزود: در مقایسه با دوره معاصر، روشن است که رفتار ما شکارگرانه بوده و بدلیل‌آنکه ویژگی‌های بی‌مثال اصفهان در آن دیده نشده است چشم‌اندازی که از توسعه جدید می‌بینیم، دلپذیر و خاطره‌انگیر نیست.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر عنوان کرد: دلیل این رُخداد این است که دچار امتناع از زمینه شده‌ایم.
وی اضافه کرد: توسعه باید مبتنی بر این ۲ سووال باشد اما ما پاسخ‌هایی برای سووال‌های مجهول یافته‌ایم و همین مساله توسعه اصفهان را با چالش‌های معتنابه جاری همراه کرده است.
رییس گروه معماری فرهنگستان هنر با بیان‌اینکه ما اینگونه اصفهان و مسیرهای توسعه آن را اشتباه گرفته‌ایم، افزود: برای آنکه حال اصفهان خوب شود نخست باید راه‌های توسعه پرستارانه آن را بشناسیم
بهشتی ادامه داد: البته برنامه‌های توسعه در سطح کشور نیز شکارگرانه بوده است.
به گفته وی، در برنامه‌ریزی بسوی توسعه باید ریشه‌های اصفهان در هویت خودش رشد کند و جوانه بزند.
بهشتی، پرهیز از تکلف‌ها، عقب‌نشینی از دخل و تصرف و تصمیم‌های شکارگرانه را راهکار ایجاد توسعه پرستارانه در اصفهان برشمرد.
وی با بیان‌اینکه این دیدگاه قابل تعمیم به سطوح مختلف مدیریتی و مسوولیتی است، افزود: هر کس در کار خود نوعی رفتار شکارگرانه داشته است، باید تشخیص دهد رفتار پرستارانه چیست و راه را اشتباه نرود.
به گزارش ایرنا، کم‌آبی و نابودی اکوسیستم طبیعی، خشکی زاینده‌رود و قطع و وصل شدن مستمر آن، فرونشست و آلودگی هوا در زُمره مهمترین مشکلات مبتلابه اصفهان است.
اصفهان با بیش از پنج میلیون نفر جمعیت، بیش از ۹ هزار واحد تولیدی کوچک و بزرگ با سرمایه ۲۲۱ هزار میلیارد ریال و اشتغال ۲۶۳ هزار نفر، حدود ۸۴۰ معدن در حال بهره‌برداری با سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰ هزار میلیارد ریال و حدود ۲۰۰ هزار واحد صنفی، صنعتی‌ترین استان کشور به‌شمار می‌آید.
سهم اصفهان در صنعت کشور ۱۱ درصد، سرمایه‌گذاری ۱۰ درصد و اشتغال صنعتی ۸ درصد و رُتبه این استان در طرح‌های نیمه‌تمام صنعتی و تعداد معادن اول و از نظر ذخایر معدنی، دوم است.
نظر شما