توافق گلاسکو؛ به نام محیط زیست، به‌کام قدرتها برای کنترل منابع انرژی

در آخرین ساعات کنفرانس از حدود ساعت ۸ شب به بعد، «الوک شارما» در سال تجمعات و در حضور نماینگان کشورها تند وتند چکش خود را به علامت تصویب مفاد بیانیه نهایی روی میز کوبید. بدین ترتیب پس از دوهفته مذاکره و گفتگوی نفس گیر و پس از حداقل سه بار تصحیح و تغییر، بیانیه نهایی به تصویب رسید. اما آیا این بیانیه و تصویب آن خواهد توانست به هدف خود یعنی حفظ گرمایش زمین روی ۱.۵ درجه سانتی گراد تا پایان قرن برسد؟

دبیرکل سازمان ملل آنتونیو گوترش، دبیر اجرایی این سازمان پاتریشیا اسپینوزا، «کی یر استامر» رهبر حزب کارگر انگلیس و «نیوکولا استرجن» نخست وزیر اسکاتلند از تصویب بیانیه نهایی استقبال کردند. رهبر حزب کارگر با این همه بوریس جانسون را متهم کرد که هرگز این کنفرانس را آنطور که باید جدی نگرفت. بوریس جانسون دیرتر از بقیه پیامی در حساب توئیتر خود منتشر کرده و از جمله به الوک شارما برای مدیریت این کنفرانس تبریک گفت.

تا آخرین لحظه هنوز مخالفت‌هایی با گنجاندن اهداف برای کاهش یارانه سوخت‌های فسیلی شنیده می‌شد. از جمله هند تا آخرین دقایق نسبت به این ماده ابراز نارضایتی کرد. کشورهای درحال توسعه استدلال می‌کنند کاهش یارانه‌ها می‌تواند به خانواده‌ها و گروه‌های محروم در زمینه تامین انرژی و گرمایش فشار وارد کند. با اصرار هند به جای «حذف» از کلمه «کاهش» در زمینه ذغال سنگ استفاده شد.

از نکات مهم این بیانیه باید به نزدیک شدن آن به اهداف ماده ۱۳ و ۶ معاهده پاریس اشاره کرد. در ماده ۱۳ از ساز کارهایی با عنوان «چهارچوب تقویت شده (سختگیرانه) شفافیت» Enhanced Transparency Frameworks نام برده شده که کشورها را ملزم به ارائه گزارش‌های دوسالانه جامع در زمینه تصعید گازهای گلخانه‌ای و سایر موضوعات محیط زیستی می‌کند. اهمیت این چهارچوب برای کشوری مانند ما می‌تواند در منتهی شدن آن به یک نظام بازرسی بین المللی باشد که تداعی کننده خاطرات خوبی برای ما نیست. در عمل کشورها آزادی عمل خود برای استفاده از انرژی‌های فسیلی را از دست خواهند داد.

همچنین ماده ۶ پیمان پاریس که در گلاسکو در خصوص عملی شدن آن گام‌هایی به جلو برداشته شد درعمل سازوکاری است برای خرید و فروش سهم دی اکسید کربن یا اکسیژن در بازار آزاد. این می‌تواند به معنی گسترده شدن مالکیت بخش خصوصی و بانکهای جهانی روی دارایی‌ها و منابع طبیعی ملت‌ها و حتی مالکیت روی جو (اتمسفر) بوده و مانند نفت، به پشتوانه‌ای برای یک نظام مالی جدید تبدیل شود. این نیز توانایی استفاده کشورها به طور مستقل از منابع انرژی را محدود خواهد کرد.

کنفرانس در هفته اول لنگ لنگان پیش می‌رفت و خیلی اثری از یک پیشرفت جدی دیده نمی‌شد. پنجشنبه، یک روز مانده به پابان رسمی کنفرانس، آمریکا و چین بیانیه دوجانبه‌ای در زمینه کاهش مصرف اکسیژن (تصعید دی اکسید کربن) منتشر کردند که نیروی دوباره‌ای به کنفرانس رخوت زده داد. چین و آمریکا اعلام کردند در جهت حفظ هدف ۱.۵ درجه گرمایش تا پایان قرن میلادی جدید تلاش خواهند کرد. اتحادیه اروپا و سازمان ملل این توافق را گامی مثبت به جلو توصیف کردند. ابن بیانیه مشترک که با تاریخ روز ۱۰ نوامبر توسط وزارت خارجه آمریکا منتشر شده از تعهد دو کشور به حفظ ۱.۵ درجه سانتی‌گراد سخن می‌گوید اما حاوی جزئیات بیشتری نیست. از جمله اهداف مشخص این بیانیه می‌توان به هدف آمریکا برای رسیدن به برق ۱۰۰ درصد غیرفسیلی تا سال ۲۰۳۵ اشاره کرد.

آنتونیو گوترش روز پنجشنبه گفت در مدت این کنفرانس تحت تاثیر بسیج مردم و جامعه مدنی، به ویژه جوانان در این پویش قرار گرفته است. وی گفت از اینکه این موضوعات در بیانیه مشترک آمریکا و چین ملاحظه شده خشنود است. وی اظهار داشت در حالی که صنایع وابسته به سوخت‌های فسیلی تریلیون‌ها دلار یارانه دریافت می‌کنند، یا هنگامی که کشورها نیروگاه ذغالی احداث می‌کنند، اینگونه قول‌ها توخالی به نظر می‌رسد. وی از اینکه «کربن» هنوز «هزینه» ای ندارد انتقاد کرد.

موضوع «پرداخت هزینه» برای استفاده از سوخت‌های فسیلی بارها در سخنان رهبران اتحادیه اروپا، گروه ۷، مقامات سازمان ملل و مقامات انگلیسی شنیده شده است. گوترش از همه کشورها، شهرها و نهادهای مالی (مانند بانک‌ها) خواست تولید گازهای گلخانه‌ای خود را شدیداً کاهش دهند.

در همین حال «الوک شارما» که در آخرین دقایق کنفرانس تلاش داشت هرطور شده بیانیه‌ای را تصویب کند گفت «در بیشتر مسائل حساس هنوز به جایی نرسیده‌ایم». او گفت با توجه به نزدیک شدن به پایان کنفرانس هنوز کارهای زیادی برای انجام باقی مانده است. او به خبرنگاران گفت مذاکره کنندگان آستین‌ها را بالا زده‌اند تا راه حلی برای مشکلاتی که شش سال است بدون راه حل باقی مانده پیدا کنند. (اشاره به شش سال فاصله از کنفرانس پاریس). شارما گفت مذاکره کنندگان در موضوع مالی و پولی باید به کار خود شتاب دهند. به نظر می‌رسد انگلیس تا یک ساز و کار مالی و بانکی بر اساس تولید و مصرف انرژی، تولید دی اکسید کربن و مصرف اکسیژن ایجاد نکند دست بردار نیست. اینها در حالی است که موضوع فساد مالی در دولت و حزب حاکم محافظه کار بر این کنفرانس سایه افکنده است.

در این کنفرانس علاوه بر سران و نمایندگان کشورها، نمایندگان برخی شهرها نیز حضور داشتند. شهرها ۷۸ درصد از انرژی جهان را مصرف کرده و ۶۰ درصد از گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند.

سند اجلاس گلاسکو فقط از کشورها «تقاضا» می‌کند برخی موارد را رعایت کنند. بیانیه نهایی در واقع نمی‌تواند چیزی به کشورها تحمیل کند و همه چیز فعلاً به صورت داوطلبانه است.

در بحث کمک‌های مالی بیانیه ضعیف است و طبق گفته پاتریشیا اسپینوزا، آن ۱۰۰ میلیارد دلار کمک به کشورهای فقیر هرگز محقق نشد. دراین سند هیچ اشاره‌ای به ۵۰۰ میلیارد هزینه مورد نیاز این تغییرات نشده است.

به عنوان بزرگترین موفقیت این بیانیه از اشاره آن به سوخت‌های فسیلی یاد می‌شود. بیانیه از کشورها می‌خواهد یارانه ذغال سنگ و سوخت‌های فسیلی را به تدریج متوقف کنند. بر سر جمله‌بندی همین بند کلی اختلاف بوجود آمد که موجب تغییراتی در متن نهایی شد.

کنفرانس فراتر از مهلت پیش‌بینی شده تا روز شنبه نیز ادامه یافت و حتی تا آخرین لحظات اختلاف و تنش‌های زیادی بین مذاکره کنندگان دیده می‌شد. حتی در لحظه رای گیری همچنان این نگرانی وجود داشت که هند یا چین موادی را وتو کنند. به ویژه آنکه در زمینه تامین مالی تحولات تجویز شده در این سند هنوز توافق خاصی بدست نیامده است.

کشورهای درحال توسعه تقاضای کمک‌های مالی و حمایت‌های واقعی دارند و کشورهای ثروتمند از دادن تعهد مشخص طفره می‌روند.

متن نهایی به نوشته روزنامه‌های انگلیس به شدت رقیق شده است. در آن فقط به طور نسبتاً جدی به کنترل پروژه‌های انرژی ذغالی که در عمل فقط به معنی کاهش یارانه‌های استخراج آن می‌تواند تفسیر شود اشاره شده است.

در این سند برای اولین بار به «سوخت های فسیلی» اشاره شده که ناظران آن را یک گام مثبت ارزیابی می‌کنند. این سند از کشورها می‌خواهد «یارانه‌های غیر موثر» استفاده از سوخت های فسیلی را کاهش دهند.

حذف یارانه‌ها می‌تواند برای خانواده‌های بی‌بضاعت در کشورهای درحال توسعه مشکلات زیادی ایجاد کند. حذف یارانه بیش از آنکه موضوعی محیط زیستی باشد، شبیه توصیه‌های بانک جهانی است.

در سرتاسر کنفرانس گلاسکو آنچه بیش از همه پر رنگ بود تاکیدهای مکرر بر «هزینه کربن»، حضور نهادهای مالی خصوصی و ایجاد نظام مالی بر مبنای کربن و حذف یارانه‌ها بود. حال آنکه حذف یارانه سوخت های فسیلی مانند گاز می‌تواند خانواده‌های محروم را به استفاده از چوب جنگل‌ها و منابع طبیعی وادار کند که صدمه‌ای دو چندان برای محیط زیست به حساب می‌آید.

در کنفرانس گلاسکو دست کم ۵۰۳ لابی‌گر سوخت های فسیلی شرکت دشتند. سایت globalwitness. org این عدد را با تحلیل اطلاعات اسامی شرکت کنندگان در کنفرانس و جستجو کردن ارتباطات آن‌ها با صنایع سوخت های فسیلی آشکار کرده است. علاوه بر این، بیش از صد شرکت سوخت های فسیلی در کنفرانس حضور علنی داشتند.

در این کنفرانس علاوه بر مصوبه نهایی بین همه کشورهای عضو، گاه گروه‌های کوچکی از کشورها بیانیه‌های مشترکی انتشار دادند از جمله بیانیه ۴۰ کشور در زمینه کاهش استخراج ذغال سنگ یا کشورهایی که به همراه آمریکا برنامه‌ای برای کاهش گاز متان ارائه کردند. همچنین چند کشور و قلمروی بعضاً غیر نفت‌خیز نیز گفتند مجوز استخراج نفت و گاز صادر نخواهند کرد. از جمله می‌توان به منطقه خودمختار ولز در انگلیس، ایرلند جنوبی، کبک در کانادا، نیوزیلند و ایالت کالیفرنیا اشاره کرد.

در حالی که به گفته برخی ناظران اروپایی به نظر می‌رسد متن پیش نویس را آمریکایی‌ها نوشته باشند (حتی املای کلمات به انگلیسی آمریکایی است)، کشورهایی مانند غنا، اتیوپی و بنگلادش در یک کنفرانس خبری مدعی شدند آمریکا جلوی پیشرفت کنفرانس را می‌گیرد.

به گفته آن‌ها آمریکا دلواپسی‌های مالی کشورهای درحال توسعه و فقیر را مورد توجه قرار نمی‌دهد. در واقع باید گفت تاثیر مصوبات این کنفرانس روی زندگی عادی و روزمره مردم ملاحظه نشده است. مردم می‌پرسند یک خانواده متوسط چطور باید ۲۰ هزار پوند برای تبدیل به خودروی برقی کنار بگذارد؟ این تازه مشکل شهروندان کشورهای ثروتمند است.

به طور خلاصه باید گفت

-           تعهدات این کنفرانس سیاسی است و نه حقوقی

-           دغدغه اصلی محیط زیست نیست بلکه کنترل و ایجاد حاکمیت فراملی برای کنترل انرژی جهانی و ایجاد شبکه مالی بر اساس آن است

-           کشورهای ثروتمند با رفتاری استعماری تلاش دارند فشارها را به کشورهای درحال توسعه تحمیل کنند

-           در این کنفرانس در مقایسه با کنفرانس پاریس، کشورهای درحال توسعه و فقیر صبرشان را از دست دادند. چرا که هیچکدام از وعده‌های کمک‌های مالی محقق نشد

-           برای اولین بار اسم سوخت‌های فسیلی وارد متن شده و اهدافی برای کاهش سرمایه‌گذاری روی اینگونه سوخت‌ها تعیین شد

-           گروه‌ها و حلقه‌های جدیدی از کشورها شکل گرفت که بین خود تعهداتی را رد و بدل کردند. مانند همکاری در زمینه کاهش گاز متان

نقش استعمار انگلیس

در بین کشورهایی با بالاترین میزان مصرف اکسیژن با نام انگلیس، آمریکا، آفریقای جنوبی، کانادا و استرالیا برخورد می‌کنیم که همه از قلمروهای قدیمی یا فعلی انگلیس هستند. استرالیا به تنهایی نزدیک به ۴۰۰ میلیون تن دی اکسید کربن در سال ۲۰۲۰ تولید کرده است. این رقم برای استرالیا در حوالی سال ۱۸۶۰، صفر بوده است. تخمین زده می‌شود استرالیا از آن زمان تا کنون ۱۸ میلیارد تن دی اکسید کربن وارد جو کرده باشد.

تولید دی اکسید کربن سال گذشته کانادا ۵۰۰ میلیون تن و آفریقای جنوبی نیز تقریباً به همین اندازه یعنی ۵۰۰ میلیون تن بوده است. نیوزیلند ۳۵ میلیون تن و خود انگلیس ۴۰۰ میلیون تن دی اکسید کربن در یک سال گذشته تولید کرده اند.

به تخمین برنامه محیط زیست سازمان ملل، برای رسیدن به هدف ۱.۵ درجه باید در ده سال آینده سالی ۷.۶ درصد از تصعید گازهای گلخانه‌ای کاست. این درحالیست که پنج کشور یاد شده ۶ درصد از کل دی اکسید کربن جهان را تولید می‌کنند.

انگلیس در طول تاریخ ۷۰ میلیارد تن از این گاز وارد جو کرده است. در تمام مدت قرن ۱۸ میلادی، تقریباً ۱۰۰ درصد از تصعید گاز دی اکسید کربن متعلق به انگلیس بوده است. بدین ترتیب اگر انگلیس و اقمار آن فقط به مدت ده سال تصعید دی‌اکسید کربن را متوقف کنند، رسیدن به ۱.۵ درجه سانتی گراد عملی خواهد بود.

حتی می‌توان تصور کرد اگر در صد و پنجاه سال گذشته، فقط استرالیا از چرخه تولید گاز دی اکسید کربن خارج می‌بود، ما اصلاً به این وضعیت نمی‌رسیدیم. در واقع اگر انگلیس فقط استرالیا را به حال خود و دراختیار مردم بومی آن منطقه گذاشته بود، به احتمال زیاد اصلاً مساله گرمایش زمین پیش نمی‌آمد.