بحران ارزی و تاثیر آن بر سیاست داخلی و خارجی ترکیه

احزاب مخالف متعاقب کاهش بسیار جدی ارزش لیر خواستار برپایی هر چه سریعتر انتخابات عمومی در ترکیه شدند و حزب حاکم عدالت و توسعه و شریک غیررسمی آن حزب حرکت ملی ضمن مخالفت با این درخواست ، خواست مخالفان را به عنوان کودتای عمیق و خزنده ارزیابی کردند.

هفته گذشته در پی انتقاد رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه از افزایش نرخ بهره در ترکیه و بیان اینکه "لابی نرخ بهره در تلاش برای بالا نگه داشتن نرخ بهره است"،نرخ دلار رکوردشکنی کرد و قیمت هر واحد آن به ۱۳.۵ لیر رسید.

این بالاترین میزان کاهش ارزش لیر ترک در تاریخ خود می باشد ولی این مساله مسبوق به سابقه است. رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه در سخنرانیهای رسمی خود همیشه بر لزوم کاهش نرخ بهره تاکید کرده است. در سالهای گذشته نیز در چندین نوبت متعاقب تغییر شبانه روسای بانک مرکزی، جامعه ترکیه این تغییرات را بدلیل مخالفتهای روسای وقت بانک مرکزی با این سیاست مالی اردوغان ارزیابی کرد و نکته قابل تامل اینکه بعد از هر تغییرات و یا هر سخنرانی اردوغان که در آن از لزوم کاهش نرخ بهره سخن به میان می آورد، ارزش لیر ترک در مقابل دلار و دیگر ارزهای خارجی کاهش یافته است.

بعد از آخرین کاهش ارزش دلار که با تظاهرات عمومی در شهرهای مختلف و درخواست استعفای اردوغان مواجه شد، رئیس جمهور ترکیه به شورای نظارت دولتی دستور داد تا دلایل افزایش نرخ ارز را بررسی کند. بدنبال این دستور، شورای نظارت دولتی احتمال دستکاری در نرخ ارز را بررسی و در صورت وجود این احتمال، عوامل دستکاری را شناسایی خواهد کرد. در این بررسی ها موسسات و سازمان هایی که با خریدهای کلان باعث افزایش قیمت دلار و یورو می شوند، شناسایی خواهند شد.

در پی کاهش ارزش لیر ، شهاب کاوجی اوغلو رئیس بانک مرکزی ترکیه با روسا و مسئولان رده اول بانکهای مختلف در استانبول دیدار کرد. وی در پی این نشست ضمن اشاره به اینکه این یک جلسه معمولی بود، گفت: در این نشست آخرین وضعیت بازارهای مالی و بخش بانکداری را ارزیابی کردیم. جلسه خوبی بود. اطلاع رسانی مفیدی انجام شد. بخش بانکی ما بسیار قوی است. اطلاعاتی درباره کاهش نرخ بهره داده شد. بخش بانکداری، بانک مرکزی و سازمان تنظیم و نظارت بر بانکداری (BDDK) با یکدیگر هماهنگ و در ارتباط بوده و بخش بانکداری به عنوان موفق ترین بخش در جهان این کار را مدیریت می کند. ما درخواست های خود و خواسته ها را ارزیابی خواهیم کرد و در این روند به اجرا خواهیم گذاشت. این جلسات از پیش برنامه ریزی شده است و جلسات فوق العاده نیست. جلسه امروز نیز یکی از جلساتی است که بعداً نیز برگزار خواهیم کرد.

گفته می شود، در این نشست بانکداران اعلام کرده اند که نرخ سود واقعی منفی وقتی با تورم در جهان همراه شود، می تواند دردسرهای زیادی ایجاد کند.

به موازات کاهش ارزش لیر در مقابل ارزهای خارجی ادعاهایی مبنی بر اینکه موجودی خزانه داری ترکیه منفی هفت میلیارد دلار است و ترکیه در کوتاه مدت می باید ۱۵۰ میلیارد دلار از دیون خود را پرداخت کند و میزان دیون خارجی این کشور به ۴۵۰ میلیارد دلار رسیده است، منتشر شد. ادعاهایی که صحت آن حتی اگر قابل تردید باشد نمایانگر وضعیت نه چندان خوشایند مالی کشور است.

به موازات تنش در روند اقتصادی ترکیه، دولت آنکارا نیز از ماهها قبل تلاشهایی برای بهبود این وضعیت دستکم با بهبود روابط این کشور با مصر، اسراییل، امارات متحده عربی و عربستان به عمل آورد.

مکالمات تلفنی ترکیه با رهبران اسراییل و عربستان، سفر ولیعهد امارات به ترکیه و گفتگوهای مصر و ترکیه که در سطوح عالی جریان دارد نیز شاهدی بر این ادعا است.

" کودتای پنهانی، کودتای عمیق"

یوسف کاپلان از روزنامه نگاران ترکیه که در روزنامه ینی شفق با مواضع بسیار نزدیک به حزب عدالت و توسعه فعالیت دارد در مقاله ای با تیتر " کودتای پنهانی، کودتای عمیق" نوشت: لابی بهره در طول ۲۵ سال گذشته منطقه را به حمام خون تبدیل کرده و نقشه ها را دوباره ترسیم کردند و گام به گام پروژه خاورمیانه بزرگ را محقق می کنند. جهان عرب را تکه پاره کردند و می خواهند جهان اسلام را خفه کنند. آنها کلیه نقاط تعیین شده در پروژه خاورمیانه بزرگ را اشغال کرده، رهبران مورد نظر را سرنگون نموده و همه کشورها را فروریختند.

وی با عنوان اینکه هدف اصلی ترکیه است، ادعا کرد :  بیش از هزار سال است که سرنوشت جهان اسلام را ترک ها رقم می زنند. تنها راه متوقف کردن جهان اسلام و جلوگیری از احیای مجدد و یا حداقل دشوار کردن احیای مجدد ترکیه در اطراف یک مدار اسلامی است.  

به ادعای کاپلان کلیه عملیاتهای نظامی ترکیه که در بعد از کودتای ۱۵ جولای گروه گولن تاکنون انجام شده همیشه موفقیت آمیر بود و این عملیات ها برخلاف عملیات سابق که به دلیل خیانت خائنان داخلی که اطلاعات نظامی و عملیاتی  را در اختیار دشمنان قرار می دانند، با شکست مواجه نشد.

کاپلان با عنوان اینکه روند پاندمی کرونا همانند کلیه کشورهای جهان اقتصاد ترکیه را نیز تحت تأثیر قرار داد، نوشت: در این دوران به ویژه کشورهای امپریالیستی و شبکه های محلی آنها که از روند پاندمی به عنوان یک فرصت استفاده کردند، برای ایجاد فضای هرج و مرج اقتصادی و بدنبال آن هرج و مرج اجتماعی و سیاسی در ترکیه، آستین ها را بالا زدند.  

کاپلان مخالفین را نیز متهم به تلاش برای نابودی اقتصادی ترکیه کرد و نوشت: در ترکیه یک اپوزیسیون وحشتناک که مشتاقانه منتظر نابود شدن اقتصاد کشور است، وجود دارد. دولت ترکیه باید دائماً در برابر چنین توطئه های خارجی هوشیار بوده و با اتخاذ برخی تصمیمات اقتصادی، توده های فقیر را به آغوش گرفته و آنها را به حال خود رها نکند.  

این روزنامه نگار نزدیک به دولت آنکارا با خطرناک خواندن وضعیت نوشت: به نظر می رسد در این مرحله در ترکیه کودتای نظامی رخ نخواهد داد ولی مشخص است که کودتای اقتصادی و اجتماعی انجام خواهد شد. این نیز همان کودتای پنهانی و عمیق واقعی است. آنها می خواهند با کشیدن مخفیانه کشور به یک فضای هرج و مرج عمیق از طریق ایجاد قیمت های گزاف در کلیه زمینه هایی که توسط سازمان های جهانی و شبکه های آنها طراحی شده است، زندگی مردم را به جهنم تبدیل کرده و آن را غیرقابل تحمل کنند. در این روند نیز از رسانه های اجتماعی درست مانند یک میدان جنگ استفاده می شود.

تلاشهای اخیر دولت آنکارا برای بهبود روابط با کشورهای مختلف منطقه در ماههای اخیر از بعد اقتصادی نیز مورد توجه کارشناسان سیاسی قرار گرفته ولی نکته قابل تامل در این میان ارتباط اقتصاد، سیاستهای اخیر داخلی و خارجی ترکیه با یکدیگر است که قریب به همه کارشناسان سیاسی درترکیه از منظرهای متفاوت به آن می نگرند.

سفر ولیعهد عربستان به ترکیه

مراد یتکین از روزنامه نگاران سرشناس ترکیه که تفسیرهای وی مورد استناد کارشناسان داخلی و خارجی است در ارزیابی تلاشهای ترکیه برای عادی سازی روابط با امارات متحده در صفحه اینترنتی خود موسوم به یتکین ریپورت ، نوشت: دولت اردوغان تا چند ماه پیش محمد بن زاید آل نهیان ولیعهد امارات متحده عربی را مسئول همه حملات علیه ترکیه می شمرد. هر دو طرف احساس متقابل داشتند. ولیعهد امارات هم اردوغان را به همراه قطر از مهمترین حامیان اخوان المسلمین محسوب می کرد. به اعتقاد اردوغان بن زاید در سرنگونی محمد مرسی رئیس جمهوری سابق مصر و عضو اخوان المسلمین در نتیجه کودتای نظامی ۲۰۱۲ دست داشت. فردی که در اقدام کودتایی ۱۵ جولای ۲۰۱۶ به گروه فتح الله گولن کمک مالی کرد هم بن زاید بود. در لیبی هم در برابر نیروهای دولتی لیبی که از سوی ترکیه حمایت می شوند، کشورهای روسیه، مصر و امارات متحده عربی قرار داشتند ولی اردوغان از بن زاید برای سفر به ترکیه دعوت به عمل آورد و از وی با مراسم نظامی استقبال کرد، منطبق با قرارداد هایی که امضا شد، امارات متحده عربی۱۰ میلیارد دلار در ترکیه سرمایه گذاری خواهد کرد. این سرمایه گذاری در دوره ای که ترکیه به دلیل کاهش۳۰ درصدی ارزش لیر ترک در ۲ ماه گذشته، با کمبود منبع مالی خارجی جدی مواجه است، مطرح شده و جلب توجه می کند.

به نوشته یتکین، اردوغان معتقد است شیخ محمد بن زاید در هرگونه حمله علیه ترکیه از جمله سرنگونی وی دست دارد. این تصور که دعوت از او به مجموعه بش تپه و میزبانی در سطح عالی صرفاً برای باز کردن مسیر تجارت از طریق ایران بود، ساده لوحی است. قبل از هر چیز در دورانی که خبر سفر محمد بن زاید به ترکیه منتشر گردید، اردوغان در تاریخ ۱۸ نوامبر با اسحاق هرتسوگ رئیس جمهوری اسرائیل و سپس با نفتالی بنت نخست وزیر این کشور تماس تلفنی دوستانه انجام داد. آیا اسرائیل به ناگاه خوشرفتاری با مردم فلسطین را آغاز کرد و دل اردوغان را بدست آورد؟ یا بعضی ها اردوغان را متقاعد کرده و گفتند تا زمانی که رابطه خود با اسرائیل را بهبود نبخشیده ای، نمی توانی به آمریکا نزدیک شوی؟    

روزنامه نگار سرشناس ترکیه در تفسیر خود نوشت: اکنون تنها گزینه اردوغان، حفظ حاکمیت خود در انتخابات ۲۰۲۳ است. برای این منظور باید به اقتصاد سر و سامان بخشیده و کاری کند تا پول وارد جیب انتخاب کنندگان شود. ایده فروش ارز از طریق بانک مرکزی برای پایین نگه داشتن نرخ ارز، با شکست مواجه شده است و دولت در حال حاضر اجازه داده است که لیر ترک به سقوط آزاد ادامه دهد و روش کسب ارز از طریق صادرات را امتحان می کنند.

یتکین افزود: به منظور کاهش واکنش مردم و یا حداقل انتخاب کنندگان خودشان، یک عملیات روانی جدید آغاز کرده و آن را «جنگ رهایی بخش اقتصادی» می نامند. ولی اکنون منبع مالی لازم برای دادن آب حیات به اقتصاد که در حال سکته است، وجود ندارد. کمک هایی که از چین، آذربایجان و قطر دریافت شده خیلی وقت پیش استفاده شد و معلوم است که این کمک ها برای رفع مشکلات امرار معاش مردم صرف نشده است. در حال حاضر نه سرمایه گذاری خارجی درست و حسابی به ترکیه می آید و نه بانک مرکزی می تواند یک منبع خارجی با روش سواپ پیدا کند و در چنین موقعیتی امارات متحده عربی وارد رادار بش تپه می شود.  

یتکین افزود: به نظر می رسد که اردوغان تصمیم گرفته است در جنگ رهایی بخش اقتصادی به همراه محمد بن زاید که تا دیروز جزو دشمنان اصلی خود می شمرد، بجنگد. در بین ۱۰ قراردادی که در تاریخ ۲۴ نوامبر امضا شد، بعضی طولانی مدت هستند نظیر سرمایه گذاری های زیست محیطی و انرژی. برخی هم به عملیات مالی امکان می دهند. در بین اینها می توان صندوق دارایی، بورس استانبول و قراردادهای بانک مرکزی را برشمرد.  

یتکین با اشاره به کاهش نرخ لیر ترک در مقابل ارزهای خارجی در هفته گذشته افزود: با آخرین بحران ارزی، فقط ارزش لیر ترک کاهش نیافت، بلکه ارزش پایگاه های تولیدی و استخدام ترکیه کاهش یافت و از سوی خارجیان که ارزش دلار، یورو، لیره استرلینگ آنها در مقایسه با لیر ترک افزایش یافته است، به آسانی قابل خرید شدند.

یتکین نوشت: حال که از آینده حرف می زنیم، سوالاتی در مورد تاریخ نزدیک بپرسیم. به عنوان مثال جلسه دادگاه عثمان کاوالا که از سوی دولت متهم به تبانی با گروه گولن است و دادگاه حقوق بشر اروپا خواستار آزادی وی شده است، در تاریخ ۲۶ نوامبر برگزار خواهد شد،  کاوالا در حین بحران اعلام ۱۰ سفیر اروپایی به عنوان «عنصر نامطلوب» به دلیل نامه ای که برای آزادی وی نوشته بودند، گفته بود که دیگر در جلسات دادگاه شرکت نخواهد کرد. اگر برخی به اردوغان گفته باشند که بهبود روابط با امارات متحده عربی، برای اقتصاد ترکیه آب حیات تامین خواهد کرد و او را در مورد بهبود روابط با اسرائیل برای نرمش در مناسبات با آمریکا متقاعد کرده باشند، ممکن است او را در مورد تسهیل روابط ترکیه با اتحادیه اروپا در صورت آزادی کاوالا راضی کنند. 

روزنامه نگار ترک با عنوان اینکه بحران ارزی سال ۲۰۱۸ ترکیه که با یک توئیت ترامپ آغاز شده بود، افزود: این بحران با آزادی کشیش برانسن که آمریکا خواستار آزادی وی بود، رفع شد. مشکل مالی-سیاسی با آلمان هم با آزادی دنیز یوجل روزنامه نگار ترک-آلمانی حل شده بود. حال ببینیم آزادی کاوالا (که در اصل بی دلیل و صرفاً بخاطر عنادورزی در زندان بسر می برد) از سوی قوه قضائیه مستقل ترکیه چگونه بر روابط اردوغان-اتحادیه اروپا تاثیرگذار خواهد شد؟ کاوالا یا در این جلسه و یا در جلسه بعدی دادگاه آزاد می شود.  

متعاقب سفر ولیعهد امارات به آنکارا، میتهات رنده، دیپلمات بازنشسته ترکیه در ارزیابی این دیدار گفت: ترکیه که در شرق مدیترانه و منطقه منزوی شده است، مجبور به عقب نشینی از سیاستی شد که بر اخوان المسلمین متمرکز بود. میتهات با اشاره به اینکه انزوا در سیاست خارجی دلیل اصلی ترکیه برای عادی سازی روابط با امارات بوده است، تأکید که تأثیر کوتاه مدت این وضعیت (سفر ولیعهد امارات به ترکیه) در اقتصاد ترکیه محدود خواهد بود.  

رنده در ادامه با اشاره به اینکه تلاش ترکیه برای عادی سازی روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه امارات پس از رفع محاصره قطر افزایش یافت، گفت: زیرساخت های این سفر آماده شده بود. ترکیه مدت هاست تمایل دارد صفحه جدیدی را با منطقه خلیج فارس باز کند. به نظر می رسد که انزوای ترکیه در شرق مدیترانه در سایه تحولاتی نظیر نزدیک شدن نظامی امارات همراه با عربستان سعودی به یونان و تلاش های قبرس یونانی نشین همراه با اسرائیل و مصر، ترکیه را به گشایش یک صفحه جدید سوق داده است.  

رنده در ادامه اظهارداشت: مهم این است که سرمایه گذاری ۱۰ میلیارد دلاری در کدام حوزه ها انجام شده است. به مرور زمان خواهیم دید که آیا سرمایه گذاری های وعده داده شده برای تأسیس کارخانه و ایجاد اشتغال بوده و  یا برای خرید ملک. این ۱۰ میلیارد دلار پولی نیست که فردا وارد حساب بانک مرکزی ترکیه شود. ما اینطور متوجه می شویم که مبلغ  به مرور زمان به سرمایه گذاری تبدیل خواهد شد. بنابراین فقط می تواند از نظر روانی بر وضعیت فعلی اقتصادی تأثیر بگذارد و تأثیر آن بر وضعیت اقتصادی فعلی بسیار محدود خواهد بود. باید ببینید این پول کجا و چه زمانی خرج می شود. در گذشته قطر نیز وعده سرمایه گذاری ۱۵ میلیارد دلاری داده بود که بخشی از آن هنوز محقق نشده است. 

توگای اولوچویک، سفیر سابق ترکیه در ابوظبی طی ارزیابی روند عادی سازی روابط بین ترکیه و امارات متحده عربی و امضای قراردادهای سرمایه گذاری بین دو کشور، ضمن استقبال از این روند به پایگاه اینترنتی آیدینلیک گفت: پس از عادی سازی روابط با امارات، روابط ما (ترکیه) با سوریه نیز بهبود خواهد یافت و دولت آنکارا در این زمینه گامهایی برخواهد داشت.

درخواستهای برگزاری انتخابات زودهنگام

بحران ارزی جاری در ترکیه گفتمان احزاب سیاسی ترکیه در مورد لزوم برگزاری انتخابات زودهنگام را نیز تشدید کرده و احزاب مخالف و در راس آنها حزب جمهوریخواه خلق اقدام به برپایی میتینگها در شهرهای مختلف کرده اند.

متعاقب تغییر محل برگزاری میتینگ حزب جمهوریخواه خلق از میدان جمهوریت این شهر به یک مکان دیگر، کمال قلچدار اوغلو رهبر حزب با اشاره به اینکه این میتینگ را در مکانی که استاندار به آن اشاره کرده است برگزار خواهند کرد، گفت: ما دلیل ناراحتی آنها از برگزاری میتینگ را درک نمی کنیم. آقای استاندار میدان جمهوریت را ممنوع کرده جای دیگری را نشان داده است. معلوم است که آنها مشکلی دارند. ما میتینگ خود را برگزار خواهیم کرد. همه و به ویژه استاندار و اردوغان این را خواهند دید. آنها ممکن است موانعی را در مقابل ما قرار دهند، اما باید بدانند که ما اعضای حزبی هستیم که می‌دانیم چگونه بر همه موانع غلبه کنیم. هیچ کس نگران نباشد، اردوغان نیز باید بداند که تحول در راه است.

متعاقب این مساله نومان کورتولموش نایب رئیس حزب عدالت و توسعه در برنامه پخش زنده کانال تلویزیونی خبر گلوبال ضمن ابراز خوشحالی از آغاز میتینگ احزاب مخالف و ضمن هشدار به اپوزیسیون گفت: نباید امروز بعضی رویدادها را فرصت شمرده و در صدد تحریک مردم و ریختن آنها به خیابان ها باشند. اپوزیسیون از تصمیم شورش مردم در خیابان ها حمایت می کند، ولی ترکیه بخوبی اقدام محافل سیاه برای ایجاد جنگ داخلی با حوادث خیابانی در آنکارا، استانبول را به یاد دارد. کلیچداراوغلو از رویکرد دمیرتاش برای برگزاری میتنگ و اعتراضات مردمی حمایت کرد. ولی وی نباید حوادث دیاربکر و نقش دمیرتاش در این حوادث را فراموش کند.

درخواستهای برگزاری انتخابات زودهنگام از سوی احزاب مخالف این سوال را در اذهان تداعی می کند که آیا این احزاب واقعا به پیروزی خود در یک انتخابات عمومی و نیز انتخابات ریاست جمهوری اعتقاد کامل دارند یا تنها با گفتمان انتخابات زودهنگام، درصدد در تنگنا قرار دادن حزب عدالت و توسعه و شخص رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه هستند؟

مؤسسه افکارسنجی ماک در روزهای گذشته نتایج آخرین نظرسنجی انتخاباتی خود - برگزار شده در تاریخ ۱۸-۱۲ نوامبر با شرکت ۵۷۵۰ نفر در ۶۷ استان - را اعلام کرد. در این نظرسنجی پس از توزیع آرای بلاتکلیف میزان آرای احزاب سیاسی به ترتیب حزب عدالت و توسعه ۳۱.۵ درصد؛ حزب جمهوری خلق ۲۴.۵ درصد، حزب خوب ۱۵ درصد، حزب دموکراتیک خلق ها ۹.۶ درصد، حزب حرکت ملی گرا ۸ درصد، حزب دموکراسی و پیشرفت ۲.۶ درصد، حزب آینده ۲.۶ درصد، حزب سعادت ۱.۵ درصد و حزب اتحاد بزرک ۰.۶ درصد محاسبه شد. در این نظرسنجی میزان آرای ائتلاف ملت و ائتلاف جمهور مساوی شد و هر دو ائتلاف ۳۹.۵ درصد از آرا را به خود اختصاص دادند.

با درنظرگیری تحولات جاری در صحنه اقتصاد، سیاست داخلی و خارجی ترکیه به جرات می توان گفت که ترکیه روزهایی دشوار در هر سه صحنه را سپری می کند. هر سه تحول یاد شده گرچه مجزای از یکدیگر به نظر می رسد ولی برای رهایی ترکیه از وضعیت جاری دولتمردان این کشور می باید در هر سه صحنه سیاستهای اقتصادی، داخلی و خارجی بطور همسو و با لحاظ جوانب بسیاری حرکت کنند، این مساله می تواند قابلیت حرکت ترکیه را محدود و دشوار سازد و با درنظرگیری این مساله ، در این سه صحنه روزهایی دشوار در انتظار ترکیه می باشد.