درحالی‌که آیت‌الله «سیدابراهیم رئیسی» در دوره رقابت‌های انتخاباتی، وعده‌ای مبنی بر ارائه گزارش عملکرد ۱۰۰ روزه نداد اما برای آگاهی‌بخشی به مردم و تزریق امید به جامعه، یکشنبه‌شب (۱۴ آذرماه) در سومین گفت‌وگوی تلویزیونی با مردم، برخی از مهمترین دستاوردهای داخلی و خارجی در این مدت را تشریح کرد.
باوجود اینکه مراسم تحلیف رئیسی عصر پنجشنبه ۱۴ مردادماه برگزار شد اما به دلیل تشکیل نخستین جلسه هیات دولت در چهارم شهریور، گزارش ۱۰۰ روزه از این زمان در نظر گرفته شده و بر این اساس، تحولات سیاست خارجی در این مدت را بررسی می‌کنیم.
به جرات می‌توان تغییر جایگاه ایران در سازمان شانگهای را پس از حدود دو دهه انتظار، بزرگترین دستاورد دولت رئیسی در حوزه سیاست خارجی به شمار آورد.دستاورد تاریخی ایران در سازمان شانگهای
اگرچه رئیس‌جمهوری در جریان گفت وگوی تلویزیونی با مردم به دلیل کمبود وقت و حجم مطالب اشاره زیادی به عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای (SCO) نکرد اما به جرات می‌توان این تغییر جایگاه ایران را پس از دو دهه انتظار، بزرگترین دستاورد دولت رئیسی در حوزه سیاست خارجی تا کنون به شمار آورد.
در پایان بیست و یکمین نشست سران سازمان شانگهای که که در روزهای ۲۵ و ۲۶ شهریورماه در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شد، سران هشت کشور عضو اصلی سازمان، نظر موافق خود را با تبدیل عضویت جمهوری اسلامی ایران از عضو ناظر به عضو اصلی اعلام و اسناد مربوط به آن را امضا کردند.
از نگاه ناظران؛، اینکه ایران به عضویت دائم سازمان همکاری‌های شانگهای درآمده، یک مزیت و فرصت مغتنمی برای هر دو طرف است. در ارتباط با منافع آن برای ایران باید گفت که تغییر جایگاه می‌تواند نقطه آغاز استراتژی عمل‌گرایانه نگاه به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی باشد.
از طرفی، کشورهای عضو و ناظر سازمان همکاری شانگهای در مجموع بیشترین تولیدکننده و مصرف‌کننده انرژی در جهان هستند که با مساحتی در حدود یک چهارم سطح خشکی‌های زمین و حدود نیمی از جمعیت جهان، در عمل موجب بر هم خوردن جهان تک قطبی مطلوب آمریکا و ایجاد توازن قدرت در جهان چند قطبی شده‌اند؛ مواردی که به وزن سیاسی تهران در جهان خواهد افزود.
کارشناسان بر این باورند حضور ایران به عنوان عضو دائم در این سازمان با توجه به فعالیت‌ها و همکاری‌های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی، فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان فراهم خواهدآورد.
در پیوند با پیشینه و اهداف پیمان شانگهای می‌توان اشاره کرد که این سازمان به‌عنوان یک نهاد با نفوذ همکاری‌های منطقه‌ای، سازمانی میان‌دولتی است که در سال ۲۰۰۱ با هدف همکاری‌های چندجانبه امنیتی، اقتصادی و فرهنگی از سوی رهبران چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد.
هدف اصلی تشکیل سازمان شانگهای با توجه به ایفای نقش اصلی روسیه و چین در آن، برقراری موازنه در برابر نفوذ آمریکا و ناتو در منطقه بود که اگرچه هنوز یک معاهده دفاعی چندجانبه به‌شمار نمی‌رود اما توانسته در بسیاری از معادلات منطقه‌ای و جهانی نقش موثری ایفا کند.
حضور ایران به عنوان عضو دائم در سازمان شانگهای با توجه به فعالیت‌ها و همکاری‌های گسترده اعضای آن در حوزه‌های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، بازرگانی، پولی-بانکی، انرژی و فرهنگی، فضای مناسب‌تری را برای تعاملات بین‌المللی کشورمان فراهم خواهدآورد.سازمان همکاری شانگهای تا پیش از تغییر جایگاه ایران (که البته اعمال آن احتمالا چند سال زمان ببرد) دارای هشت عضو دائم شامل کشورهای هند، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان بود. چهار کشور افغانستان، بلاروس، ایران و مغولستان نیز به عنوان عضو ناظر و ۶ کشور آذربایجان، ارمنستان، پادشاهی کامبوج، نپال، ترکیه و سریلانکا نیز از شرکای گفت‌وگوی آن به شمار می‌رفتند.
برگزاری دومین دور نشست همسایگان افغانستان به میزبانی تهران
همواره کشورهای همسایه افغانستان به‌ویژه ایران در دوره‌های مختلف به‌خصوص هنگامی که بحران‌هایی در این کشور جنگ‌زده بروز کرده، نشست‌هایی را برای هماهنگی‌های بیشتر برگزار کرده‌اند تا مواضع و نوع رویکرد جمعی نسبت به این تحولات مورد بررسی قرار گیرد.
از چند ماه پیش که دولت افغانستان سقوط کرد و طالبان قدرت را در این کشور به‌دست گرفت، بار دیگر ضرورت برگزاری اجلاسی از این دست از سوی کشورهای همجوار احساس شد که نشست تهران در این راستا قابل ارزیابی است.
در ادامه نشست‌های سه‌گانه مسکو پیرامون بررسی تحولات افغانستان، دومین دور نشست وزیران امور خارجه همسایگان افغانستان ۵ آبان‌ماه در وزارت امور خارجه با حضور «محمد مخبر» معاون اول رئیس‌جمهوری، «حسین امیر عبداللهیان» وزیر امور خارجه و وزیران امور خارجه ازبکستان، چین، ترکمنستان، تاجیکستان و پاکستان برگزار شد. در این نشست، وزیران امور خارجه چین و روسیه و نیز «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل به صورت مجازی شرکت داشتند.
در جریان این نشست، وزیران امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان بر اهمیت شنیدن صدا و خواسته مردم این کشور از سوی جامعه بین‌المللی تاکید کردند و خواستار آن شدند که گروه حاکم بر افغانستان به تعهدات خود در مقابل خواسته‌های مردم و انتظارات جامعه بین‌الملل عمل کنند.
همچنین وزیران امور خارجه کشورهای همسایه افغانستان در بیانیه‌ای مشترک تاکید کردند که یک ساختار سیاسی فراگیر و گسترده با مشارکت همه اقوام، تنها راه‌حل مسائل افغانستان است و حملات تروریستی را در هر فرم و شکل از جمله علیه گروه‌های قومی و مذهبی و حملات تروریستی به مساجد را شدیدا محکوم کردند.
تقویت محورهای لاتینی در سیاست خارجی دولت سیزدهم
روابط جمهوری اسلامی ایران با کشورهای آمریکای لاتین در دولت های مختلف با فراز و فرودهایی همراه بوده که اوج آن را در دولت نهم و دهم شاهد بودیم. به عنوان نمونه میزان مبادلات تجاری ایران و آمریکای‌لاتین از ۹۰۰ میلیون دلار در سال ۱۳۷۹ به حدود ۴ میلیارد دلار در سال ۱۳۹۲ رسیده‌بود.
نگاه مثبت و متقابل ایران و کشورهای آمریکای لاتین از همان روز نخست پیروزی دکتر رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری مشخص بود. رهبران کشورهای آمریکای لاتین از جمله روسای جمهوری ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در کنار سایر مقامات جهانی، پیروزی رئیسی را تبریک گفته و خواستار تعمیق مناسبات شدند.همچنین در آن سال‌ها، ایران در روابط اقتصادی خود با کشورهای آمریکای‌لاتین به متنوع‌سازی شرکای اقتصادی و بازرگانی پرداخت و در سال‌های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۲ توانست بیش از ۲۵۰ توافق‌نامه تجاری با کشورهای آمریکای‌لاتین به امضا برساند؛ از جمله طرح توسعه صنعتی محور آبپوره - اورینوکو، ساخت ۷۰ هزار واحد مسکونی، همکاری‌های آب‌وبرق، فرآورده‌های خون و انتقال فناوری، ساخت کارخانه مهمات، کارخانه مونتاژ خودرو و کارخانه سیمان.
این روابط در دولت یازدهم و دوازدهم با عمق کمتری ادامه‌یافت اما دولت سیزدهم توجهی ویژه به این پهنه جغرافیایی دارد و همزمان با تلاش برای تقویت روابط با همسایگان و کشورهای منطقه خاورمیانه، درصدد توسعه مناسبات با کشورهای آمریکای لاتین به‌عنوان حیاط خلوت آمریکا نیز برآمده است.
نگاه مثبت و متقابل ایران و کشورهای آمریکای لاتین از همان روز نخست پیروزی رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری مشخص بود. رهبران کشورهای آمریکای لاتین از جمله رئیسان‌جمهوری ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه در کنار دیگر مقام‌های جهانی، پیروزی رئیسی را تبریک گفتند و نسبت به گسترش مناسبات دولت‌های متبوع خود با تهران ابراز امیدواری کردند.
کارشناسان معتقدند حوزه‌های همکاری با کشورهای آمریکای لاتین را با توجه به نیاز آن منطقه به انرژی (به ویژه نفت و گاز)، صنایع تولید مواد غذایی و مواد شیمیایی و شوینده، عمران، ساخت سد، تولید برق و انرژهای برق‌آبی، ساخت مسکن، معادن و فلزات، خدمات مستشاری، آموزش و مهارت افزایی، کشاورزی صنعتی و سنتی، دامداری سنتی و صنعتی، تامین و توزیع سبد غذایی، بهداشت و درمان به‌ویژه دارو و خدمات درمانگاهی، تکنولوژی‌های تک و نانوتکنولوژی و ... تعریف کرد.
«حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان چندی پس از دیدار با همتای ونزوئلایی از امضای یک سند همکاری در ماه‌های آینده خبر داد و گفت: گفت‌وگوهای مهمی با یکدیگر داشتیم و توافق کردیم نقشه راه همکاری‌های ۲۰ ساله تهران و کاراکاس را ترسیم کنیم.
ایران همزمان با گسترش روابط با ونزوئلا، می‌تواند به تقویت و ترمیم روابط با دیگر کشورهای این حوزه اقدام کند. البته تهران پیشتر روابط اقتصادی و تجاری گسترده‌ای را با کشورهای بولیوی، نیکاراگوئه و اکوادور برقرار کرده‌بود که می‌توان به پروژه ایران برای تجهیز بنادر نیکاراگوئه، ساخت تاسیسات پتروشیمی در اکوادور، ساخت کارخانه سیمان، اکتشاف اورانیوم و استخراج معادن بولیوی در دولت دهم نیز اشاره‌کرد.
بازگشت مقتدرانه ایران به میز مذاکرات
یکی از دستاوردهای مهم دولت سیزدهم به مذاکرات لغو تحریم‌ها برمی‌گردد که از هشتم آذرماه پس از وقفه‌ای ۶ ماهه آغاز شده است.
رئیس جمهوری در گفت‌وگوی تلویزیونی در تشریح کارنامه ۱۰۰ روزه خود با بیان اینکه رفع تحریم‌ها با قوت دنبال می‌شود، گفت: «برخی تصور می‌کردند ما ابتکار عمل و حرفی برای گفتن نداریم و در مذاکرات شرکت نمی‌کنیم اما ایران مقتدرانه و عزتمندانه در مذاکرات حضور یافت و دو متن هم درباره هسته‌ای و تحریم‌ها منطبق با برجام ارائه کرد.»
دولت رئیسی باوجود تلاش مجدانه برای لغو تحریم‌های ظالمانه از طریق دیپلماسی اما همه تخم مرغ‌ها را در سبد مذاکرات و مناسبات با غرب نگذاشته و مشکلات اقتصادی داخلی را به این گفت وگوها گره نمی‌زند.از نگاه ناظران، ارائه دو سند رفع تحریم‌ها و فعالیت‌های هسته‌ای به طرف‌های مذاکرات از سوی هیات ایرانی و وعده باقری برای ارائه سند سوم، دلیلی روشن و متقن بر این مساله بود که ایران نه تنها با اعزام تیم کارشناسی کامل وارد فرآیند مذاکرات شده بلکه با دست پُر و ارائه ابتکارات راهگشا همه تمهیدات لازم برای پیگیری مذاکراتی سازنده و نتیجه‌محور را پیش‌بینی کرده است.
حضور فعال و موثر تیم جدید ایران و جدیت آنها در موضوع لغو تحریم بسترساز هراس دشمنان به ویژه رژیم صهیونیستی شده است. به همین دلیل «نفتالی بنت» نخست وزیر این رژیم در گفت‌وگوی تلفنی با «آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا، ایران را به باج خواهی اتمی متهم کرد و خواهان توقف فوری مذاکرات هسته‌ای شد.
نکته مهمتر اما رویکرد متفاوت دولت سیزدهم به برجام و مذاکرات جاری وین است. اینکه دولت رئیسی باوجود تلاش مجدانه برای لغو تحریم‌های ظالمانه از طریق دیپلماسی اما همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد مذاکرات و مناسبات با غرب نگذاشته و مشکلات اقتصادی داخلی را به این گفت‌وگوها گره نمی‌زند. ضمن اینکه برای توسعه همکاری‌ها به همه نقاط جهان نظر دارد؛ از کشورهای همجوار و منطقه گرفته تا دورترین نقاط شرقی و نیز قاره سبز و حوزه کارائیب.
دیگر دستاوردهای دیپلماتیک
تکاپوی دیپلماتیک یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های سکانداران حوزه سیاست خارجی دولت رئیسی در چند ماه اخیر بوده است. دولت سیزدهم در ۱۰۰ روز اول فعالیت خود، نزدیک به 100 دیدار و گفت‌وگوی تلفنی با مقام‌های عالی خارجی _ در حد رئیس‌جمهوری، نخست‌وزیر و وزیر امور خارجه و نماینده ویژه رئیس‌جمهوری _ داشته است.
خرید صدها میلیون دُز واکسن، افزایش فروش نفت و آزادسازی چند میلیارد دلار از منابع مسدودشده ایران نزد دیگر کشورها، به دیپلماسی موفق اقتصادی دولتمردان برمی‌گردد.
کارنامه دولت را می‌توان در آینه نظرسنجی انتشاریافته در تاریخ ۲۱ اکتبر ۲۰۲۱ (۲۹ مهر ۱۴۰۰) از سوی موسسه «گالوپ» مشاهده کرد؛ نظرسنجی که از رضایت ۷۲ درصدی مردم ایران از عملکرد رئیس‌جمهوری جدید ایران خبر می‌داد.افزون بر آن، حضور فعال ایران در اجلاس سران اقتصادی اکو و ایجاد زمینه توسعه روابط اقتصادی با کشورهای عضو، امضای قرارداد سوآپ گازی سه‌جانبه با ترکمنستان و آذربایجان، انجام توافق‌های ترانزیتی با کشورهای پاکستان، آذربایجان، قرقیزستان، ترکمنستان و آذربایجان نیز از دیگر اقدامات اخیر دولت سیزدهم در حوزه دیپلماسی فعال سیاست خارجی است.
در همین زمینه، رئیسی با یادآوری سفر خود به ترکمنستان و شرکت در اجلاس سران اکو، گفت: «ما ۵ سال با ترکمنستان مشکل داشتیم. با انجام این سفر، هم ارتباط برقرار و هم مساله ترانزیت حل شد. همچنین قرارداد سواپ گاز میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان برقرار شد و این قرارداد می‌تواند زمینه خوبی باشد برای اینکه ایران را هاب(قطب) ترانزیت منطقه‌ای قرار دهیم.»
علاوه بر موارد اشاره شده، اقدامات دیگری مانند تدوین ۲۱ پروژه دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در کشورهای هدف، حمایت از جبهه مقاومت و ارتقای قدرت و نفوذ منطقه‌ای ایران نیز همواره در دستورکار دولت سیزدهم قرار داشته‌است.
کارنامه دولت را می‌توان در آینه نظرسنجی انتشاریافته در تاریخ ۲۱ اکتبر ۲۰۲۱ (۲۹ مهر ۱۴۰۰) از سوی موسسه «گالوپ» مشاهده کرد؛ نظرسنجی که از رضایت ۷۲ درصدی مردم ایران از عملکرد رئیس‌جمهوری جدید ایران خبر می‌داد.
نظر شما