بررسی سلامت روان دانشجویان از عشق تا آموزه‌های دینی

به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا در نخستین روز این همایش دکتر حمیدرضا اشراقی مدیرکل دانشجویی وزارت بهداشت، بیان داشت: سازمان یونسکو می‌گوید در جوامع انسانی چند نوع سرمایه وجود دارد، سرمایه طبیعی، سرمایه مالی، سرمایه اجتماعی و سرمایه انسانی. ما نیز در حوزه ادارات مشاوره و سلامت روان در حال خدمت به دانشجویان علوم پزشکی، این سرمایه‌های مهم انسانی هستیم.

وی افزود: دانشجویان ما در دانشگاه‌های علوم پزشکی در عرصه‌های مختلف به ویژه در دوران کرونا نشان دادند که دلسوزانه و جانانه همپای عزیزان در حوزه بهداشت و درمان و در کنار اساتید دانشگاه‌ها برای ارایه خدمت مطلوب به نیازمندان و مردم قرار دارند و این وظیفه من و شما را بسیار حساس‌تر و اثر گذارتر می‌کند.

وی  ابرازداشت: دانش‌افزایی و توانمند سازی عزیزانمان در ادارات مشاوره و سلامت روان در دانشگاه‌ها و دانشکده‌های علوم پزشکی کشور، علی‌رغم مهارت‌ها، تحصیلات و آگاهی که در شما وجود دارد، موجب دریافت خدمات مطلوب‌تری از سوی جامعه هدف شما می‌شود.

اشراقی گفت: اداره مشاوره و سلامت روان مجموعه معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت بر اساس آیین‌نامه شورای سیاست گذاری فعالیت‌های این اداره، بر خود واجب می‌داند در بحث توانمندسازی و برگزاری جلسات هم‌اندیشی با حضور شما عزیزان برنامه‌ریزی داشته باشد و این برنامه ۲ روزه بر همین اساس سعی دارد با رویکرد فرهنگی موضوعات را پی‌گیری کند.

مدیر کل دانشجویی معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت یادآور شد: ابلاغ قانون «جوانی جمعیت و حمایت خانواده» از طریق مجلس و سیستم اجرایی کشور انجام شده است و به عنوان تکلیف قانونی از وزارت بهداشت، معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت و معاونت‌های فرهنگی و دانشجویی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور در سال آینده مطالبه می‌شود. قانونگذار ۲ تکلیف را بر اساس این قانون، برای معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت مشخص کرده است که اولین آن تامین خوابگاه‌های متاهلی دانشجویان بوده که ساز و کار آن در دست اقدام است.

اشراقی دومین وظیفه پیگیری دوره‌های آموزشی و راه‌اندازی موضوعات مشاوره با سرفصل ازدواج و تشکیل خانواده با رویکرد ایرانی و اسلامی دانست.

محمد رضا صابری سرپرست معاونت فرهنگی و دانشجویی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به عنوان میزبان این همایش گفت: شرایط فرهنگی امروز جامعه که تنها اختصاص به جامعه ایرانی هم ندارد، می‌تواند به دلیل شکل ارتباطات و ابزارهای ارتباطاتی در حوزه‌های مختلف و به خاطر پوست اندازی و دگرگونی فرهنگی نسل جدید باشد، که بخشی لاجرم اتفاق می‌افتد و بخشی متاثر از فضاهای اجتماعی در جهان شکل گرفته است.

وی با بیان این‌که ما از اغلب این موارد هیچ گریزی نداریم و ناچار به زندگی با آن هستیم، بیان داشت: فضاهای دانشجویی، فضایی بسیار ظریف و دقیق است و علاوه بر بحث سن جوانی و نیازهای به روز در حوزه‌های دانشجویی، فشارهای دیگری نیز در جامعه ما وجود دارد، از جمله آینده شغلی دانشجویان، بیم و امیدهای آنها و مهاجرت دانشجویان که از مباحث جدی ما است.

صابری افزود: این فشارها در وهله اول متوجه دانشجو است و وی را در شرایط روحی خاص قرار می‌دهد و در ادامه بر روی درس او تاثیر گذار است که در این شرایط، کار شما به عنوان مشاور سلامت روان آغاز می‌شود که باید کمک کنید و مشاوره بدهید که البته کار سنگینی است و این در حالی است که تعداد مشاوران ما در سطح دانشگاه‌های علوم پزشکی بسیار کم است.

به گزارش معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت ادامه این همایش که دیروز برگزار شد با سخنرانی دکتر فرشاد بهاری کارشناس اداره مشاوره و سلامت روان اداره کل دانشجویی معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت همراه بود.

وی بیان داشت: این اولین همایش علمی و فرهنگی با رویکرد جدید است که در پیش گرفته‌ایم و اهمیت آن در اداره مشاوره و سلامت روان اداره کل دانشجویی معاونت فرهنگی و دانشجویی وزارت بهداشت و در ادارات مشاوره و سلامت روان دانشگاه‌های علوم پزشکی بر اساس تصویب «قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده» است.

وی ادامه داد: ماده ۳۶ این قانون به صراحت تاسیس و راه اندازی مرکز مشاوره با رویکرد اسلامی ایرانی را به مراکز آموزش عالی وزارتین بهداشت و علوم تکلیف کرده است؛ بنابراین این همایش شروعی است برای اجرای این قانون که آیین‌نامه آن نوشته شده است و بعد از انجام مراحل اداری به دانشگاه‌ها ابلاغ خواهد شد.

حجت الاسلام رضا مهکام استاد دانشگاه با موضوع «بررسی موضوع عشق دلبستگی و وابستگی و نقش آن در روابط دختر و پسر» در سخنانی گفت: هنگامی که محیط خانواده، آن کانونی را که باید برای فرزندان ایجاد نکند و نیازهای عاطفی، مهرورزی و مهرطلبی فرزند خود را برطرف نکند این فرزند، در دوره جوانی در فضای دانشگاه و جامعه به دنبال پایگاه عاطفی جدیدی در بیرون از خانه می‌گردد. بنابراین نقش خانواده در پیشگیری از این اتفاق بسیار حائز اهمیت است.

وی افزود: این‌که محیط دانشگاه نیز در این میان تاثیر گذار است و باید دید محیط دانشگاه را چگونه می‌توان سالم سازی کرد؟ به تعریف دو موضوع دلبستگی و وابستگی پرداخت و گفت: دلبستگی به معنای تمایل عاطفی پایدار برای کنار هم بودن و حس مجاورت است. بر اساس دیدگاه بالبی که اولین فردی بود که این موضوع را عنوان کرد دلبستگی طبیعتا به عنوان حفظ مجاورت در دوران کودکی است.

مهکام گفت: در سال‌های اخیر شاید زمانی به عنوان مفهوم دلبستگی در دوران کودکی، نوجوانی و بزرگسالی پرداخته می‌شد اما اکنون نهضتی در جهان اتفاق افتاده است که تلاش دارد یک طبقه تشخیصی بر اساس دلبستگی طراحی کند. به این معنا که سبب شناسی‌ها و علت شناسی‌های بیماری‌های روانی مانند افسردگی، وسواس، اختلاف‌های شخصیت و روان گسیختگی‌ها را به بحث دلبستگی و آسیب‌هایی که در دلبستگی در دوران‌های کودکی نوجوانی و بزرگسالی وجود دارد، ربط دهد.

وی یادآور شد: بنابراین شاید بتوانیم بگوییم در ۳۰ سال آینده یکی از رویکردهای ما برای درمان بیماری‌های روانی سیستم دلبستگی و مدیریت آن است. اگر بخواهیم زیست شیمی دلبستگی را تعریف کنیم این است که هورمونی تحت عنوان اکسی‌توسین که به هورمون عشق و دلبستگی معروف است به عنوان مهمترین هورمون در دلبستگی نقش ایفا می‌کند. آزمایش‌های متعددی که در این فضا انجام شده است نشان داده که افرادی که این هورمون را دریافت می‌کنند به راحتی در چهره فرد مقابل خود بسیاری از مسائل عاطفی را دریافت کرده و می‌توانند به آن پاسخ دهند.

این استاد دانشگاه بیان داشت: پژوهش‌هایی در خصوص سبک‌های دینداری و سبک‌های دلبستگی انجام شده که در یک پژوهش مشخص شده است افرادی که سطح دلبستگی ایمن داشتند، نسبت به افراد دارای دلبستگی غیر ایمن، تعهد بیشتری نسبت به دین و تصور مثبت‌تری نسبت به خداوند دارند. دلبستگی در دوره کودکی، حفظ مجاورت است و در بزرگسالی به معنای حفظ رابطه است یعنی ممکن است فرد هزاران کیلومتر از مادر خود دور باشد اما رابطه عاطفی او هرگز قطع نشود.

مهکام با اشاره به تعریف دلبستگی در بزرگسالی، ابراز داشت: نکته این که افرادی که در بزرگسالی چسبندگی دارند افرادی هستند که در دوره کودکی مانده‌اند زیرا کسی که نمی‌تواند به تضمین رابطه توجه کند، نشان دهنده این است که در فضای عاطفی بزرگ نشده است و نتوانسته سیر تحول عاطفی خود را افزایش دهد. دلبستگی در بزرگسالی دارای چهار سبک است، دلبستگی ایمن که هم به خود و هم نسبت به دیگران احساس مثبت دارد، دلبستگی دل مشغول خودش را ارزشمند نمی‌داند اما دیگران را ارزشمند می‌داند، دلبستگی طرد کننده که می‌گوید من خوبم و دیگران قابل اعتماد نیستند و دلبستگی ترسان که می‌گوید نه من خوبم و نه دیگران خوب هستند و به همه چیز دید منفی دارد که این چهار سبک میراث دلبستگی دوران کودکی است.

وی به تفاوت رفتار دلبستگی در کودکی با بزرگسالی اشاره کرد و گفت: دلبستگی در کودکی تنها به مادر فرد است و در بزرگسالی افراد متعدد را شامل خواهد شد. وابستگی اما نوعی از حالت اسیر شدن است، بدون این‌که فرد بتواند مستقلانه عمل کند. روانشناسان معتقدند که دلبستگی به هر ترتیب بهنجار است و وابستگی پاتولوژیک است و طبیعتا مشکلات زیادی دارد.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که افراد وابسته رابطه‌های خود را با تعبیری مانند عشق، دوست داشتن زیاد و احساس تعهد معرفی می‌کنند، ابراز داشت: فقدان قدرت تصمیم گیری، فقدان تشخیص و درک احساسات خود در حضور دوست، دلهره داشتن برای گفتن یک مطلب به دلیل ترس از دست دادن فرد، نیاز شدید پیدا کردن به تایید دیگری، ترس از طرد شدن، پرداختن هزینه زیاد برای نگهداری رابطه، خود را مسئول رفتارهای دیگری دانستن، حسادت، کنترل افراطی و محدود کردن آزادی از جمله مشکلات وابستگی است.

مهکام افزود: همه این موارد جزو مولفه‌های ضعف اعتماد به نفس و عزت نفس است، افرادی که عزت نفس پایینی دارند همه این هشت علامت را در رفتار خود دارند. مراحل شکل‌گیری وابستگی شامل باور به ناتوان بودن، میل به حمایت و ترس از طرد شدگی، خود تایید نبودن و دیگر تایید بودن و فاصله گرفتن از خود است. ۱۲ تفاوت میان دلبستگی و وابستگی وجود دارد که می‌توان به برخی اشاره کرد از جمله این‌که دلبستگی از  روی احساس امنیت است اما وابستگی از روی احساس ضعف و عدم امنیت است، دلبستگی دو سویه است اما وابستگی یک سویه است، در دلبستگی احساس تعلق وجود دارد و در وابستگی احساس تملک وجود دارد، دلبستگی به فرد استقلال می‌دهد و در وابستگی استقلال فرد حذف می‌شود.

وی اضافه کرد: در دلبستگی فرد را همانگونه که هست می‌پذیرند و در وابستگی فرد تلاش دارد طرف مقابل خود را تغییر دهد، احساس مثبت و منفی در دلبستگی به صورت تعادل میان عاشق و معشوق وجود دارد اما در وابستگی این احساسات غیر قابل کنترل، سینوسی و شدید است. عشق در دلبستگی غیر مشروط است اما در وابستگی عشق مشروط است و فرد مقابل را تحت فشار می گذارد. 

این استاد دانشگاه گفت: نوع عشق در دلبستگی دگرخواهانه است و در وابستگی خودخواهانه است و دلبستگی مشوق رشد است اما وابستگی مانع رشد است. دلبستگی آرامبخش و نتیجه بخش است اما وابستگی استرس ایجاد می‌کند و طرف مقابل دائم در فشار است. فردی که وابسته است مدام در استرس از دست دادن فرد مقابل است، توان عشق ورزیدن به خود و دیگران در دلبستگی وجود دارد اما در وابستگی فرد ناتوان از عشق ورزیدن به خود و دیگری است.

در ادامه حجت الاسلام مسعود آذربایجانی استاد حوزه و دانشگاه با موضوع «نقش آموزه‌های دینی در بهداشت روانی دانشجویان» نیز گفت: بی‌انگیزگی برای درس و رشته تحصیلی در پسران بیشتر بوده است، احساس غربت و دوری از خانواده، فقدان مهارت‌های ارتباطی لازم، عدم سازگاری با محیط جدید دانشگاه، نا آشنایی با مقررات آموزشی دانشگاه، مسائل و مشکلات خوابگاهی، رابطه با غیر همجنس و آسیب‌های آن، رفتارهای پرخاشگرانه، استرس‌ها و اضطراب‌های محیطی و نا امیدی از آینده شغلی از جمله مشکلات دوران دانشجویی است که بر اساس پژوهشی قبل از آغاز کرونا به دست آمده است.

وی افزود: یکی از جمع بندی ها مجموع آماری آسیب‌های روانی در دانشجویان است که البته نرخ آن نسبت به وضعیت جامعه پایین‌تر است که فرهیخته بودن این قشر می‌تواند نوید بخش این مهم باشد. مراد ما از بهداشت روانی، وضعیت روانی با ویژگی‌های بهزیستی، عاطفی، رهایی نسبی از اضطراب و علائم بیماری‌های ناتوان کننده و توانایی برخورداری از ارتباط سازنده و کنار آمدن با فشارهای زندگی است.

آذربایجانی بیان داشت: در زمینه سلامت روانی، کارشناسان نبود اضطراب و افسردگی را کافی نمی‌دانند بلکه جنبه‌های ارتقایی را نیز مورد توجه قرار می دهند. به همین دلیل در تعریف دیگری از سلامت روانی شش نگرش را مورد توجه قرار می دهند. نگرش به خود که دارای اعتماد به نفس باشد و تصور واقع گرایی از توانایی‌های خود داشته باشد. نگرش رشد و خودشکوفایی متناسب با مراحل سنی، نگرش انسجام شخصیتی و تعادل رضایت بخش به خصوص در مسئله بهداشت روانی، نگرش احساس استقلال نسبت به نفوذ دیگران،  نگرش همدلی یا حساسیت اجتماعی و نگرش تسلط بر محیط و سازگاری با موقعیت‌های جدید که از ملاک‌های مهم بهداشت و سلامت روانی است.

وی افزود: این تعریف را می‌توان ارتقا داد و بر اساس دیدگاه خودمان بگوییم که بهداشت روانی و سلامت روانی بهره‌مندی فرد از وضعیت مطلوب جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی است به گونه‌ای که برای او امکانی را فراهم سازد تا به حیات طیبه و زندگی پاکی که دارای خلاقیت و رضایت‌مندی است، دست پیدا کند. در تعاریف دیگری از سلامت روانی، ابعاد بهداشت و سلامت مورد توجه قرار نمی‌گیرد و تاثیر معنویت در برخی تعریف ها مورد عنایت نیست.

این استاد حوزه و دانشگاه بیان داشت: اهداف بهداشت روانی را در چهار محور پیشگیری، مهارت‌های پیشگیری در سلامت روانی، پیشگیری اولیه، پیشگیری ثانویه و پیشگیری ثالثیه می‌توان دنبال کرد. هدف دوم رشد و شکوفایی، استعدادهای فطری فرد است که هر کسی را متناسب با استعدادهای خودش شناسایی کنیم و به شکوفایی برسانیم.

آذربایجانی بیان داشت: هدف سوم تقویت ابعاد اخلاقی است؛ تا سال ۱۹۹۸ ابعاد اخلاقی کمتر در روانشناسی مورد توجه بود و بحث‌های روانشناسی مثبت و توانمندی‌های انسان مد نظر قرار داشت و مباحثی مانند امید، شکر، شادکامی و آرامش وارد بحث‌های جدی روانشناسی شد؛ امروزه تقویت ابعاد اخلاقی جزو محورهای اصلی بهداشت روانی به شمار می‌رود و در نهایت تعالی معنوی از نکاتی است که مورد توجه است.

وی یادآور شد: تعالی معنوی یعنی فرار از سه میم مادیت، منیت و موقعیت که گاهی ما محاسبات و کنش‌های خود را حول محورهای مادی قرار می‌دهیم. این وضعیت مانع نگاه معنوی خواهد شد. محاسبات ما بر اساس این است که به ما چه می رسد وضعیت من چه می‌شود و سوم موقعیت اجتماعی و شغلی ما است. نیازهای مربوط به بحث بهداشت روانی و تعمیم این نیازها باعث می‌شود که به سلامت روانی و بهداشتی روانی برسیم که در ۳ بخش قرار دارد، نیازهای زیستی روانشناختی و نیازهای معنوی که اگر به نیازهای معنوی توجه نشود ما دچار آشوب‌ناکی ذهنی خواهیم شد.

این استاد دانشگاه با بیان این‌که مبانی بهداشت روانی از دیدگاه اسلام نیز بسیار مورد توجه است، ابراز داشت: اولین نکته توجه به مبانی این بحث است، طبیعت مشترک انسانی ما را به خاستگاه مشترک می رساند. دوم جایگاه اراده و اختیار در رفتار و شخصیت انسان است. در برخی مکاتب روانشناسی یک نوع جبرگرایی دیده می‌شود. بحث اراده بحث مهمی است که در نگاه اسلامی بر آن تاکید شده است یعنی انسان دارای مسؤولیت است و این را باید به دانشجوی خود بگوییم که در هیچ هنگام نمی‌توان از خود سلب مسؤولیت کرد. سوم نیک سرشتی انسان است و این‌که ما نگاه خوش بینانه به انسان داریم.

در ادامه «پنل آسیب شناسی تحصیلی_ آموزشی« با حضور دکتر افسانه صادقی معاون مدیر کل دانشجویی وزارت بهداشت، دکتر کیومرث فرحبخش، دکتر ابراهیم نعیمی و دکتر جمشید سلام زاده برگزار شد.

دکتر علی فتحی آشتیانی و دکتر حمید حبشی با ارایه «پنل ارتباط هدفمند آموزش روابط زناشویی جنسی بر پایه آموزه‌های دینی» اختصاص داشت و آشتیانی در این پنل بیان داشت: ازدواج پیمانی بسیار استوار است نه ساده و معمولی، متاسفانه امروزه جوانان به همان راحتی که ازدواج می‌کنند این میثاق محدودیت‌هایی را برای زوجین ایجاد می‌کند و برخی آزادی‌های گذشته را کم می‌کند که برای ارزیابی این محدودیت‌ها لازم است زوجین فهرستی از تعهدات خود را تهیه و در موردش بحث کنند تا یکدیگر را قانع کنند و اگر نتوانستند، کمک بگیرند اما اگر قبول کردند پایبند به آن باشند. 

عضو هیأت علمی دانشگاه بقیه الله ازدواج را امری مقدس و نه قراردادی عنوان کرد و گفت: در این اهداف چند نکته کلیدی وجود دارد این‌که زندگی امری مقدس است؛ در حالی که برخی کتاب‌ها این امر را قرارداد اجتماعی می‌دانند اما این امر فراتر از یک قرارداد است.

آشتیانی تاکید کرد: برای ایجاد رضایت زناشویی ۵ شاخص آورده شده است که از جمله می‌توان به شناخت نسبت به تفاوت‌های جنسیتی، تفاوت‌های شخصیتی، انتظاراتی که وجود دارد، نوع ارتباطات و روابط جنسی اشاره کرد.

همچنین نمایشگاه کتابی با موضوعات مختلف از جمله کتب  حوزه روانشناسی، ادبیات پایداری و... در حاشیه برگزاری این همایش برپا شد.