چرخ قانون هوای پاک لنگ می‌زند

رسانه‌های مختلف ۲۹ دی، نگاه ویژه‌ای به وضعیت آلودگی هوا و چالش‌های مربوط به آن داشته‌اند. به گونه‌ای که طیف‌های گوناگون خبری از جمله اصولگرایان، اعتدالگرایان و اصلاح‌طلبان هر کدام گزارش‌ها و گفت‌وگوهایی در این خصوص منتشر کرده‌اند که در ادامه بخشی از این گزارش‌ها رصد می‌شود.

رسانه‌های اصولگرا

قانون داریم، ولی «هوای پاک» نداریم

خبرگزاری ایکنا در گزارشی آورده است: آلودگی هوا یکی از مهمترین آسیب های زیست محیطی کلانشهرهاست. آلودگی هوا تهدیدی جدی برای سلامت عمومی است. آلودگی هوا می تواند بسیاری از مردم را به کام مرگ بکشاند. در دهه های گذشته کاهش آلودگی هوا در کلانشهرها یکی از مهمترین وعده های دولت ها بوده است. اما با وجود تعدد مقررات مربوط به هوای پاک در ایران، دولت ها نتوانسته اند گامی مهم در کاهش آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور بردارند. این در حالی است که نه تنها قانون هوای پاک در سال ۹۶ در کشورمان تصویب شده است، بلکه در مجموع بیش از ۶۰ قانون، مصوبه، آیین نامه و بخشنامه درباره هوای پاک در کشورمان وجود دارد که سابقه برخی از آنها حتی به رژیم گذشته بازمی‌گردد، اما با وجود تعدد مقررات مربوط به هوای پاک در کشورمان، عملا مردم از هوای پاک بی بهره اند. در این میان سوال مهم این است که آیا مقررات مربوط به هوای پاک در ایران ضعیف هستند یا ما اجراکننده های خوبی نیستیم؟ این سوال را با دکتر یوسف رشیدی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی مطرح کردیم و او نیز در پاسخ به رکنا گفت داشتن قانون خوب الزاما فایده ای در پاک شدن هوای کلانشهرهای کشور ندارد، یعنی ما نمی توانیم قانونی بنویسیم که به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی کشور، عملا نتوانیم آن را اجرایی کنیم. بنابراین وقتی ما می خواهیم به بررسی علل تداوم آلودگی هوا در کشورمان توجه کنیم، در درجه اول باید مسائل مربوط به آلودگی هوا را از دو منظر فنی و مدیریتی مورد بررسی قرار دهیم و از این منظر بررسی کنیم که چرا قوانین موجود درباره هوای پاک به‌خوبی در کشورمان اجرایی نشده اند. مسائل فنی شامل مواردی از جمله اصلاح استانداردهای سوخت، ارتقای سطح معاینه فنی خودروها، گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی، اصلاح سوخت نیروگاه ها و کارخانجات و سایر مسائلی می شود که به کاهش میزان انتشار آلودگی از سوی منابع آلاینده هوا ربط دارد، اما آنچه تا کنون در موضوع آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور کمتر به آن توجه شده است، مسائل مدیریتی است که بیش از مسائل فنی در تشدید آلودگی هوا نقش دارند. این در حالی است که مسائل مدیریتی شامل راهکارهایی می شود که ما با اجرای آنها می توانیم بدون انجام دادن هیچ گونه هزینه یا استفاده از ابزار خاصی، برای کاهش آلودگی هوا برنامه ریزی کنیم.

وقتی حنای قانون هوای پاک رنگی ندارد

خبرگزاری فارس در مطلبی آورده است: بر رغم اینکه براساس قانون هوای پاک ۲۳ دستگاه متولی اجرای این قانون و تأمین هوای مطلوب برای زندگی افراد جامعه و مقابله با آلاینده‌های هوا هستند، اما حنای این قانون رنگی ندارد! امروز ۲۹ دیماه، روز هوای پاک است؛همان هوایی که حالا برای کلانشهرهای کشور و به ویژه تهران و بسیاری شهرهای دیگر به یک آرزو تبدیل شده و به ندرت می‌توان در طول سال شاهد هوای پاک بود! البته بحث آلودگی هوا فقط محدود به کشور ما نیست، بلکه بیش از ۹۰ درصد جمعیت دنیا در مناطقی زندگی می‌کنند که غلظت آلاینده‌های هوای آنها بالاتر از حد مجاز سازمان جهانی بهداشت است. آلودگی هوا به عنوان مهم ترین فاکتور خطر محیطی بر سلامت انسان و چهارمین عامل مرگ زودرس و دومین عامل مرگ ناشی از بیماری‌های غیرواگیر مانند بیماری‌های ایسکمیک قلبی، سکته مغزی و سرطان ریه در جهان شناخته شده است. مطابق آخرین گزارش موسسه بار بیماری‌ها، به ترتیب ۲۲ درصد از مرگ‌های ناشی از سکته مغزی، ۲۱ درصد از مرگ‌های ناشی از بیماری‌های ایسکمیک قلبی IHD) ۲۲) درصد از مرگ‌های ناشی از سرطان ریه، ۲۲ درصد از مرگ‌های ناشی از دیابت و ۲۴ درصد از مرگ‌های ناشی از بیماری‌های مزمن انسداد ریوی (‎(COPD در کشور ایران به دلیل مواجهه طولانی مدت با ذرات معلق PM۲.۵ هوای آزاد است.

رسانه‌های اعتدالگرا

رفع آلودگی هوا با عزم ملی

مهدی پیرهادی رئیس کمیسیون‌ سلامت و محیط‌زیست شورای شهر تهران در گفت وگو با روزنامه همشهری می‌نویسد: در بحث آلایندگی‌ها مبحث توجه به ذرات زیر ۲.۵میکرون بسیار جدی است. این ذرات روی سطح زمین می‌نشینند و با حرکت خودروها پراکنده می‌شوند. می‌توان یک راهکار پیشنهاد داد تا از خودروهای مکانیزه پیشرفته برای شست‌وشوی معابر و خیابان‌ها استفاده شود و با این روش می‌توان ذرات معلق را از معابر شهر پاک کرد. هر چند که ایران چنین تکنولوژی‌ای ندارد و این ماشین‌آلات را باید بخش خصوصی تامین کند. نیاز به عزم ملی داریم، بنابراین دولت باید تسهیلاتی را برای بخش خصوصی تامین کند تا تجهیزات لازم شهر تامین شود. الان بیش از ۴هزار میلیون موتورسیکلت شماره‌گذاری شده و هر موتورسیکلت ۴ تا ۷برابر یک خودرو آلایندگی ایجاد می‌کند. با توجه به آمار امسال شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، از ابتدای سال تاکنون تهران تنها ۲روز هوای پاک داشته و با این تفاسیر وضعیت خوبی ندارد.

رسانه‌های اصلاح‌طلب

به بهانه روز ملی هوای پاک

روزنامه شرق در یادداشتی به قلم امیرحسین حیدرزاده‌رضایی نوشت:‌ رشد جمعیت شهرنشین و افزایش مهاجرت به شهرها، منجر به توسعه غیرقابل کنترل نواحی شهری، کاهش سطح رفاه انسانی، نیل به سمت حومه‌نشینی و بروز مشکلات فراوان برای مدیران مختلف شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه شده است. یکی از مباحث مهم پیرامون مسائل شهری، مفهوم توسعه پایدار شهری است که توسعه‌ای مبتنی بر نیازهای واقعی و تصمیم‌گیری‌های عقلایی، با درنظرگرفتن ملاحظات مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی محسوب می‌شود. شهرهایی که رشد سریعی را تجربه می‌کنند، به دلیل گسترش و پیچیدگی‌های ناشی از آن با چالش‌های مختلفی روبه‌رو می‌شوند که ترافیک یکی از مهم‌ترین این چالش‌هاست. جاده‌های پرازدحام، فشاری بر محیط زیست، اقتصاد و کیفیت کلی زندگی وارد می‌کنند. شاید تنها راه‌ پیش‌رو به جهت ساختارگرایی و کنترل این توسعه برای رشد شهرها به‌کارگیری نظریه توسعه پایدار شهری باشد. ازدحام شهرنشینی چالشی‌ است که بر کسی پوشیده نیست و روز به روز افراد بیشتری در مناطق شهری ساکن می‌شوند به طوری‌ که تا سال ۲۰۳۰، جمعیت شهری به ۶۰ درصد  خواهد رسید.

این البته زیرساخت‌های ترافیک و تحرک را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد، تعداد افراد بیشتر به معنای مدیریت ترافیک بیشتر است و اگر به درستی مدیریت نشود، اثرات جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت. بر اساس گزارش UNECE، خسارت اقتصادی سالانه مرتبط با ازدحام ترافیک در جهان، بیش از یک درصد از تولید ناخالص داخلی کشورها را در بر می‌گیرد و البته افزایش کربن و آلودگی هوا از بیشترین سهم خسارات جهانی برخوردار هستند. در گزارش سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (oecd) و در بحث آلودگی‌های زیست‌محیطی شهری نیز اعلام شده آلودگی هوا می‌تواند تا سال ۲۰۶۰ باعث شش تا ۹ میلیون مرگ زودرس سالانه شود و هزینه‌ای بالغ بر یک درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را به همراه داشته باشد. بنابراین، به جرئت می‌توان گفت که اگر زیرساخت‌های شهری نتواند وضعیت ترافیکی تعداد قابل توجهی از مردم را به درستی مدیریت کند، بر اکثر جنبه‌های کیفیت زندگی، پایداری و بیش از همه توسعه اقتصادی تأثیر منفی خواهد گذاشت.

سال‌های عمر از دست رفته تهرانی‌ها در هوای آلوده

عباس شاهسونی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، درباره مقایسه وضعیت کیفیت هوای ایران با سایر کشورها با اشاره به اینکه ایران در منطقه غرب آسیا رتبه ششم آلودگی هوا را دارد، گفت: همچنین با توجه به میانگین ذرات معلق در منطقه غرب آسیا، هیچکدام از کشورها نمی‌توانند به رهنمودهای سازمان جهانی برسند. از این میان ۲۸ هزار و ۹۰۰  سال تعداد سال‌های عمر مولدهای از دست رفته بر اساس آلودگی هوا بوده است. در مجموع، تعداد کل مرگ‌های منتسب به ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در سال‌های ۹۵ تا ۹۸ روند کاهشی و در سال ۹۹ روند افزایشی داشته است. همچنین ۱۰ درصد مرگ نوزادان زیر یک سال هم منتسب به آلودگی هوا است . مطالعات نشان داده است که در بین همه عوامل خطر، ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون، در دنیا رتبه ششم و در ایران رتبه پنجم عوامل خطرِ بیشترین درصد موارد مرگ و میر را به خود اختصاص داده است. از طرفی مقایسه درصد شاخص کیفیت هوا طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸ در کشور نشان می‌دهد تعداد روزهایی که شاخص کیفیت هوا در محدوده قابل قبول قرار داشته است، افزایش و تعداد روزهایی که شاخص کیفیت هوا در محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس بود، کاهش یافته است. اما این روند در سال ۱۳۹۹ برعکس شده است؛ به طوری که روزهایی که شاخص کیفیت هوا در محدوده ناسالم برای گروه‌های حساس و ناسالم برای همه گروه‌ها بود، افزایش یافته است. در شهرهای مورد مطالعه کشور ایران طی سال‌های ۱۳۹۵ الی ۱۳۹۹ تقریبا در ۱۶.۱۴ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای خوب پاک (رنگ سبز)، ۶۳.۲۵ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای قابل قبول (رنگ زرد)، ۱۵.۸۷ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای ناسالم برای گروه‌های حساس (رنگ نارنجی)، ۴.۰۴ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای ناسالم (رنگ قرمز)، ۰.۳۲درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای خیلی ناسالم (رنگ بنفش)، ۰.۲۷ درصد از روزهای سال شاخص کیفیت هوا در محدوده هوای خطرناک (رنگ قهوه‌ای) بوده است.

قانون «هوای پاک» بدون توجه به ظرفیت‌های کشور تدوین شد

یوسف رشیدی معاون اسبق سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با خبرگزاری ایسنا، درباره مطلوب اجرا نشدن «قانون هوای پاک» که در سال ۹۶ در ۳۴ ماده تصویب شد، اظهار کرد: از کسانی که این قانون را تصویب کردند باید پرسید که چرا با توجه به وضعیت واقعی کشور قانونی نوشتند که برای اجرا کردن آن توانایی کافی ندارند؟  ما در نوشتن قانون «هوای پاک» اصلا به ظرفیت‌های کشور توجهی نکردیم و دست بالا به این قضیه نگاه کردیم اما مسئله دیگر این است که چرا محیط زیست جزو اولویت‌های دستگاه‌های اجرایی نبوده است تا این قانون اجرایی شود؟ خیلی موارد دیگر باید اجرا شود تا آلودگی هوا کنترل شود. قانون هوای پاک فقط به مسائل فنی اشاره می‌کند، درصورتی که در بحث آلودگی هوا استقرار دولت الکترونیک، کاهش تقاضای سفر و دورکاری هم دارای اهمیت بالایی است. اگر این کارها را انجام ندهیم، مسائل فنی موجود در قانون هوای پاک بی اهمیت می‌شود. نکته بعدی ذکر شده در قانون هوای پاک توسعه گسترده و مناسب حمل و نقل عمومی مثل مترو و اتوبوس است که تردد شهروندان با خودروهای شخصی را به تردد با وسایل حمل و نقل عمومی تغییر دهیم تا میزان مصرف سوخت و آلودگی هوا کاهش یابد اما این بخش از قانون نیز به‌درستی اجرا نشده است. محیط زیست در کشور در اولویت قرار ندارد علاوه بر آن شرایط اقتصادی حاکم بر جامعه و تحریم‌ها هم در اجرا نشدن قانون هوای پاک موثر هستند.

مورد بعدی که بعد از اجرای قانون هوای پاک اهمیت دارد، بحث تمرکز بر صرفه‌جویی درمصرف انرژی و کاهش شدت انرژی است و در این زمینه نیز خیلی جای کار داریم. چه در زمینه سوخت خانگی و چه در زمینه خودروها و تاسیسات نیازمند بهینه‌سازی و مصرف درست انرژی هستیم. این موارد باید مکمل‌های قانون هوای پاک باشند تا به نتیجه مطلوب برسیم. بدون استاندارد کردن خودرو و سوخت، معاینه فنی، کاهش تقاضای سفر ومصرف انرژی و استقرار دولت الکترونیک نمی‌توانیم آلودگی هوا را کاهش دهیم. ضرورت عمل به این قانون سلیقه ای نیست. وقتی یک قانونی تصویب می شود باید تمامی دستگاه‌های متولی آن را اجرا کنند و اگر هم نمی‌توانند اجرا کنند باید در آن قانون اصلاحات انجام شود ولی اینکه قانونی تصویب شود و اجرا نشود، وجهه بسیار نامناسبی دارد. وقتی خودرویی فرسوده می‌شود هم بحث ایمنی وجود دارد و هم بحث آلودگی هوا. میزان انتشار آلودگی خودروهای فرسوده بسیار زیاد است و کاتالیست و قطعات کنترل آلودگی آن‌ها فرسوده می‌شود بنابراین موضوع جمع‌آوری خودروهای فرسوده بسیار اهمیت دارد. در قانون هوای پاک نوشته است که تمام دستگاه‌های حقیقی و حقوقی مکلف هستند که وسیله نقلیه فرسوده را از رده خارج کنند اما اگر خودروهای فرسوده را از رده خارج نکردند، تکلیف چیست؟

آلودگی هوا؛ تهدیدی برای سلامت جامعه

خبرگزاری ایسنا در گزارشی آورده است: آلودگی هوا به انتشار آلاینده‌ها در هوا اشاره دارد، آلاینده‌هایی که برای سلامت انسان و کل کره زمین مضر هستند. براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، آلودگی هوا هر ساله عامل مرگ حدود هفت میلیون نفر در سراسر جهان است. در حال حاضر از هر ۱۰ انسان، ۹ نفر هوایی تنفس می‌کنند که شدت آلاینده‌های آن فراتر حد نرمال دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی است و اغلب در کشورهایی با درآمد پایین و متوسط ​​زندگی می‌کنند. کارشناسان معتقدند بیشتر آلودگی‌های هوا ناشی از مصرف و تولید انرژی است. سوزاندن سوخت‌های فسیلی و گازها مواد شیمیایی در هوا آزاد می‌کند که برای سلامت انسان مضرند. آلودگی هوا زمانی اتفاق می‌افتد که حجم زیادی از ذرات یا مواد مضر از قبیل گازها، ذرات و زیست‌مولکول‌ها وارد اتمسفر کرهٔ زمین شود. آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش بیماری‌ها در انسان یا گرمایش کرهٔ زمین شود. مقداری از آلودگی هوا از منابع طبیعی مانند فعالیت آتشفشان‌ها و اما اکثر آلودگی هوا ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی یا فعالیت‌های کشاورزی است. شناخت منابع انتشارآلاینده به کنترل آلودگی هوا کمک می‌کند. به طور کلی، انتشار آلودگی هوا از منابع احتراق سوخت ثابت (مانند تأسیسات برق و دیگهای صنعتی)، فرآیندهای صنعتی (مانند کارخانه‌های ذوب فلز، پالایشگاه‌های نفت، کوره‌های سیمان و پاک کننده‌های خشک)، وسایل نقلیه و منابع متحرک غیر جاده‌ای (مانند تجهیزات تفریحی و ساختمانی، شناورهای دریایی، هواپیما و لوکوموتیو شامل می‌شود. مهمترین آلاینده‌هایی که از طریق فعالیت‌های انسانی تولید می‌شوند، شامل کربن دی‌اکسید (CO۲)، کربن مونوکسید (CO)، اکسیدهای گوگرد (SOx)، اکسیدهای نیتروژن (NOx)، ترکیبات آلی فرار، ذرات معلق، کلروفلوئوروکربن‌ها و فلزات سمی مثل سرب و جیوه، ازون تروپوسفری، آلودگی مواد پرتوزا و آمونیاک است که بیشتر بر اثر استفاده از کودهای شیمیایی در بخش کشاورزی ایجاد می‌شود.

جمع بندی

امروز ۲۹ دیماه، روز هوای پاک است؛ همان هوایی که حالا برای کلانشهرهای کشور و به ویژه تهران و بسیاری شهرهای دیگر به یک آرزو تبدیل شده و به ندرت می‌توان در طول سال شاهد هوای پاک بود! از این رو رسانه‌های اصولگرا، اعتدالگر و اصلاح‌طلب این مهم را از زوایای مختلف خبری پوشش دادند و در گفت وگو با کارشناسان به ارائه راهکارها و پیشنهادهای گوناگونی پرداختند.