به گزارش خبرنگار سینمایی ایرنا، جشنواره فیلم فجر بدون شک مهمترین رویداد فرهنگی هنری در ایران است که از سال ۱۳۶۱ تاکنون به صورت پیوسته برگزار می‌شود. شیوه برگزاری، محل برگزاری، کمیت و کیفیت آثار بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر؛ از جمله موضوعاتی است که همواره طی این سالیان، برای مخاطبان، فیلمسازان، منتقدان و اهالی رسانه اهمیتی شایان توجه داشته است.
امسال شاید از این منظر که این رویداد ۴۰ ساله می شود و از سویی دیگر به دلیل کاهش سخت گیری هایی که از باب شیوع بیماری کرونا در دو سال گذشته گریبان گیر جامعه جهانی برا فشرده است، این دوره از جشنواره فیلم فجر اهمیتی مضاعف یافته و بار دیگر بر صدر مهمترین رویدادهای پایانی سال قرار گرفته است. برای بررسی این موضوعات به سراغ دکتر مسعود نقاش‌زاده رفته‌ایم که در ادامه از نظر شما نیز می‌گذرد آنچه با دبیر چهلمین جشنواره فیلم فجر گفتیم و شنیدیم.
آقای دکتر، دبیری جشنواره فیلم فجر در سال اول دولت جدید، همواره سختی‌های خاص خود را دارد، برای شروع درباره مهمترین دلایل پذیرش این مسئولیت می‌گویید؟
شاید دلیل قانع‌کننده‌ای برای پذیرفتن این سمت نداشته باشم؛ زیرا اهالی سینما می‌دانند که از سخت‌ترین سال‌های دبیری جشنواره فجر، سال اول دولتی است که تازه مستقر شده است اما با این وجود، فکر کردم شاید برای تقویت همکاری‌های متقابل میان سینماگران و مجموعه سینمای ایران بتوانم کمک کوچکی کنم. من در اوایل آبان ماه و بسیار دیر این مسئولیت را برعهده گرفتم و به ناگزیر، زمان کوتاهی برای فعالیت‌های اجرایی داشتیم. امروز من و همکارانم با فعالیت شبانه‌روزی تلاش می‌کنیم که جشنواره را به خوبی برگزار کنیم.
علت حذف بخش مستقل فیلم اولی‌ها در جشنواره چیست و این تصمیم را چقدر به نفع کارگردان‌ها می‌دانید؟
جایزه فیلم اول همچنان یکی از جوایز مهم جشنواره است. بسیاری از فیلم‌سازانی که برای اولین بار در سینمای ایران فیلم می‌سازند آن‌قدر کارهای قابل اعتنایی دارند که می‌توانند با فیلمسازان صاحب تجربه رقابت کنند و در کنار فیلمسازان حرفه ای قرار بگیرند.به همین دلیل قرارگرفتن آثار فیلم اولی‌ها در کنار فیلمسازان پیشکسوت و در یک مجموعه قرار گرفتن این دو در کنار هم، چشم‌اندازی بسیار زیبا از رقابت ایجاد می‌کند و این فرصتی برای فیلمسازان اول است که دوشادوش فیلمسازان حرفه‌ای خود را محک بزنند.
چارچوب آیین‌نامه جشنواره فجر نباید تغییر داشته باشد
تغییرات دائمی فراخوان جشنواره فیلم فجر در هر دوره باعث آسیب شده است تا چه حد با چنین تغییراتی موافق هستند و چقدر آنها را آسیب‌زا می‌دانید؟
معتقدم کلیات و چارچوب آیین‌نامه جشنواره فجر نباید تغییر داشته باشد و این تغییرات (اگر هست) باید مرتبط با جزئیات برگزاری و تاریخ‌ها باشد. هر جشنواره معتبری باید اهداف و شرایط قابل پیش‌بینی داشته باشد تا فیلمسازان علاقه‌مند به شرکت در جشنواره بتوانند آثار خود را برای جشنواره‌های مورد نظر هدف‌گذاری و آماده کنند.پیشنهاد ما برای شورای سیاست‌گذاری جشنواره این است که یک آیین‌نامه با کلیات، اهداف و شرایط اولیه را مصوب کند و در سال‌های مختلف صرفاً از نظر اجرایی متناسب‌سازی و در آن تغییراتی ایجاد شود نه این که در هر دوره دستخوش تغییرات اساسی و گسترده گردد که برای فیلمسازان غیرقابل پیش‌بینی باشد.
با توجه به این که شما مخالف تغییرات بنیادین هستید، هدف از افزودن بخشی تحت عنوان «برنامه‌های فرهنگی» به این دوره از جشنواره که پیشتر سابقه نداشته، چه بوده است؟ آیا این موضوع ناشی از سبقه دانشگاهی شما است؟
اولا بنده پیش از این که مدرس دانشگاه باشم، در سینما کار کرده‌ام و اگرچه کم‌کارم اما فیلم‌سازهستم؛ ثانیا باید این نکته را در نظر داشته باشیم که اگر چه بخش مهمی از برنامه‌های جشنواره‌های معتبر سینمایی نمایش فیلم است اما بسیاری از رویدادهای فرهنگی و حرفه‌ای که همزمان با نمایش فیلم‌ها برگزار می‌شود، گاه برای بسیاری از سینماگران و علاقمندان سینما، اگر نگوییم بیش از نمایش فیلم‌ها، حداقل به اندازه آنها جذاب است. مثلا کارگاه‌های تخصصی که در جشنواره‌های معتبر اروپایی در کنار نمایش فیلم‌ها برگزار می‌شود، نظر بسیاری از فیلمسازان، صاحب‌نظران و اهالی رسانه را جلب می‌کند و حتی گاه نسبت به تماشای فیلم‌ها می‌تواند جذابیت بیشتری داشته باشد. در نتیجه این کار بدعت نیست بلکه یک جای خالی است که ما داریم به آن می‌پردازیم. برنامه‌های فرهنگی جشنواره فجر برای اعتلای کارکردهای حرفه‌ای و اندیشه‌ای سینما برگزار می‌شود، نه این که صرفا چند بحث علمی و دانشگاهی مدنظر باشد.
ارتقای فرهنگ برابر با ارتقای عمومی مهارت‌هاست
از جمله بخش‌های فرهنگی جشنواره «گنجینه‌های سینمای ایران» است. این بخش را بیشتر توضیح می‌دهید؟
«گنجینه‌های سینمای ایران» یا «قاب‌های ماندگار» عنوان برنامه‌ای است که در بخش فرهنگی جشنواره امسال برگزار می‌کنیم. این برنامه نمایش و بازخوانی برخی از مهمترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران پس از انقلاب است. در برنامه‌های گنجینه‌های سینمای ایران ۱۰ فیلم برجسته تاریخ سینمای ایران (از دهه ۶۰ تا پایان دهه ۷۰) برای امسال در نظر گرفته شده است.
به چند عنوان از این فیلم‌ها اشاره می‌کنید؟
فیلمی مانند بچه‌های آسمان اثر مجید مجیدی گرچه بارها و بارها در تلویزیون و سینما پخش شده و یا در جشنواره‌های مختلفی اکران شده و جوایز متعددی به دست آورده است اما یادآوری استانداردهای فیلم‌هایی مانند این فیلم می‌تواند برای ما در سینما فرصت‌های تازه‌ای را فراهم سازد.یا فیلم ناخدا خورشید اثر ناصر تقوایی؛ وقتی به سراغ چنین فیلم‌هایی می‌رویم و با دست اندرکاران این آثار یا یک صاحب‌نظر توانمند درباره طراحی و ساخت آن گفتگو می‌شود، زمینه‌هایی جذاب برای فیلمسازان جوان و علاقه‌مندانی که در این مسیر گام می‌گذارند و دنبال حرفه‌ای شدن در سینما هستند، فراهم می‌اید. نمایش و بازخوانی این فیلم‌ها به ما یادآوری می‌کند که چه گنجینه‌هایی در اختیار داریم تا یک بار دیگر استانداردهای سینمای ایران را بازخوانی و یادآوری کنیم.
منظورتان از ما کیست؟
منظورم از ما هم فیلمسازان و هم اهالی رسانه و هم تماشاگران است. سینمای ما نیازمند توسعه همه جانبه است و یکی از این جوانب، وجوه فرهنگی است؛ یعنی بخشی‌هایی که می‌توانند به ارتقای عمومی مهارت‌ها و اندیشه‌های سینمایی کمک کند. امیدوارم دبیران آتی جشنواره فیلم فجر هم به اثربخشی چنین برنامه‌هایی باور داشته باشند و با این نیت که افراد اهل سینما و اهل جست‌وجو را جذب کنند و به این برنامه‌ها ادامه دهند.
برگزاری همزمان جشنواره ملی و بین‌المللی فجر به غنای جشنواره فیلم فجر یاری می‌رساند
پس از این که شما دبیری جشنواره را پذیرید، حواشی مختلفی از انتخاب فیلم‌ها تا ادغام جشنواره پیش آمد. ابتدا نظر شخصی‌تان را درباره ادغام جشنواره ملی و جهانی می‌گویید؟
تصمیم به ادغام جشنواره جهانی و ملی، قبل از این که من مسئولیت را بپذیرم گرفته شده بود.به طورکلی دو دیدگاه در میان سینماگران وجود دارد و هر دو دیدگاه هم طرفدارانی دارد. یک دیدگاه این است که استقلال بخش بین‌الملل جشنواره فجر، فرصت‌های بین‌المللی برای سینمای ایران فراهم سازد.دیدگاه دیگر این است که برگزاری توامان بخش بین‌الملل و بخش ملی به فرصت‌های سینمای ایران به طور کلی افزوده می‌کند. هر دو نظریه استدلال‌هایی قابل شنیدن دارند اما شخصا بر این باورم برگزاری همزمان جشنواره ملی و بین‌المللی فجر به غنای جشنواره فیلم فجر و غنای سینمای ایران یاری می‌رساند. اگرچه موانعی هم وجود دارد.
پس از انتخاب فیلم‌های بخش مسابقه ،حواشی متعددی ایجاد شد و اظهارنظرهای متعددی صورت گرفت که برخی واکنش نسبت به صحبت‌های هیئت انتخاب بود. تحلیل شما در این باره چیست؟
در اولین جلسه‌ای که معارفه هیئت انتخاب سینمای ایران صورت گرفت هم به صورت مکتوب و هم به صورت شفاهی، نکاتی را که رعایت آنها الزامی بود طرح کردیم. براساس یک قاعده، در تمام جشنواره های دنیا، اعضای کمیته انتخاب یا اعضای هیئت‌های داوری به دلیل رعایت حقوق مادی و معنوی صاحبان فیلم‌ها، باید از اظهارنظر درباره فیلم‌هایی که هنوز به نمایش در نیامده‌اند پرهیز کنند. زیرا این کار می‌تواند به آثاری که هنوز به نمایش در نیامده صدمه زده یا به آنها ضریب دهد. با این وجود، اگر کسی از اعضای هیئت انتخاب این قاعده حرفه‌ای را رعایت نکند، اظهارنظر او یک اظهارنظر شخصی است. ما از تمام اعضای محترم هیئت انتخاب تقاضا کرده بودیم، برای رعایت حقوق صاحبان آثار، پیش از دیده شدن فیلم‌ها و تا پایان جشنواره از اظهارنظر در مورد آثار خودداری کنند، اما ظاهرا توضیحات ما کافی نبود.
دبیر جشنواره باید در مواقع بسیار ضروری صحبت کند
حواشی متعددی پس از عدم راهیابی فیلم سازمان اوج (مسیح، پسر مریم) مطرح شد که از طرف شما بی‌جواب ماند؛ مثلا این موضوع مطرح شد که این فیلم تا شب قبل از اعلام جزو ۲۲ فیلم بوده اما ناگهان حذف شده است.
چنین چیزی ممکن نیست. روزی که قرار بوده است فیلم ها با نظر اعضای هیئت انتخاب و دبیر جشنواره جمع‌بندی شود، ساعت یک بعدازظهر جلسه شروع شد و تا حدود یازده شب طول کشید و شب قبل از آن هیچ کس از آرای هیئت انتخاب خبر نداشته است؛ بنابراین چطور فیلمی می‌تواند از شب قبل در فهرستی که هوز تنظیم نشده، بوده باشد. البته هریک از اعضای هیئت انتخاب به طور طبیعی فهرستی برای خود دارند که برای فیلم‌ها امتیازاتی قائل می‌شوند و به فیلم ها نمره می‌دهند؛ اما این فهرست شخصی، هریک از اعضا است، نه فهرست نهایی هیئت انتخاب. طبیعی است که در جلسه جمع‌بندی، اعضای هیئت انتخاب در باره فیلم ها گفتگو می کنند و گفت‌وگوهای اعضا روی آرای شخصی و فهرست اثر می‌گذارد.
یعنی همان فهرست نهایی؟
از نظر ما فهرست نهایی فهرستی است که اعضای هیئت انتخاب به عنوان فهرست اسامی فیلم‌های راه‌یافته به بخش مسابقه تأیید و امضا می‌کنند. البته فیلم‌های منتخب، برای راهیابی به بخش مسابقه باید دارای مجوز نمایش از اداره نظارت هم باشند. جمع‌بندی همه این موارد می‌شود فهرستی که اعضای هیئت انتخاب امضا می‌کنند و به عنوان صورت جلسه ثبت می‌شود.
شما از جمله مدیرانی هستید که زیاد مصاحبه نمی‌کنید و این به نوعی خوب است اما از طرفی پاسخ ندادن به شبهات و حواشی باعث شده است که برخی از این سکوت شما سوء استفاده کنند. نظرتان در این باره چیست؟
دبیر جشنواره باید در مواقع بسیار ضروری صحبت کند، زیرا روزانه در فضاهای مختلف حقیقی و مجازی اظهار نظرهای متعددی مطرح می‌شود که اگر دبیر بخواهد فعالیت خود را معطوف به پاسخ‌گویی به تمام این موارد کند، نمی تواند کار حقیقی خود را انجام دهد.
با توجه به حضور زیاد کارگردانان جوان در میان آثار بخش سودای سیمرغ به نظر می‌رسد سینمای ایران در حال پوست‌اندازی است؟
فرصت‌های جذابی در اختیار فیلمسازان جوان قرار گرفته است که باید این فرصت‌ها را غنیمت شمرد. همان اندازه که فعالیت و کار فیلمسازان پیشکسوت برای سینمای ایران مغتنم هست. باید تلاش کرد که فیلمسازان باتجربه کار کنند و در سینما حضور داشته باشند. به همان اندازه هم باید به فیلم سازان جوان فکر کرد و برایشان برنامه ریزی کرد.قرار است جشنواره از میان آثاری که عرضه می شوند و ثبت نام می کنند، تلاش کند تا با رویه ای منطقی، معقول و عادلانه فیلم هایی را برای بخش مسابقه انتخاب کند، خواه فیلم اول یک فیلمساز باشد یا غیر از آن.
نگاه‌هایی در حال ورود به سینما هستند که پیشتر کمتر دیده شده است. آینده سینمای ایران با وجود سینماگران جوان را مثبت می بینم. شاید چنین رویکردی زمینه های جدی تری برای ارتباط گسترده با مخاطبان را رقم بزند.
کرونا تولید آثار سینمایی را کاهش داد و متوقف ساخت
پیشتر فیلم‌هایی در جشنواره حضور داشت که اهالی رسانه دیدن آنها را به همدیگر توصیه می‌کردند چرا که پیش‌بینی مشکلات اکران عمومی آنان دور از انتظار نبود؛ امسال شاهد حضور چنین آثاری در جشنواره نیستیم. این به معنی سخت شدن ممیزی برای حضور فیلم‌ها در جشنواره است؟
قوانین سازمانی سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی چنین است که هر فیلمی که قرار باشد در فضایی عمومی نمایش داده شود باید مجوز نمایش یا پروانه نمایش جشنواره از اداره نظارت و ارزشیابی را داشته باشد.بنابراین ما به عنوان کسانی که بر قانون‌مداری تاکید می‌کنیم باید قانون را رعایت کنیم. از ابتدا هم در گفت‌گوی کوتاهی بیان کردم که فیلم‌هایی که وارد بخش مسابقه می‌شوند باید مجوز نمایش برای جشنواره فیلم فجر را داشته باشند.
در این دوره از جشنواره فیلم فجر شاهد حضور پرتعداد فیلم‌های سینمایی بخش دولتی هستیم؛ این پررنگ بودن بخش دولتی متاثر از شیوع کرونا و وخامت وضعیت اقتصادی سرمایه گذارن بخش خصوصی سینما است یا دلیل دیگری دارد؟
بخشی از پاسخ همین است؛ واقعیت این است که در دوسال گذشته به دلیل شیوع کرونا جریان تولید کاهش یافته و لاجرم در تعداد و تنوع فیلم‌های سینمایی اثرگذاشته و تولیدات سینمایی نسبت به سال‌های قبل محدودتر شده است فیلم‌هایی که امروز می‌بینیم فیلم‌هایی است که در شرایط همه‌گیری کرونا و حتی عدم ثبات اقتصادی ساخته شده‌اند. واقعیت این است که جشنواره فیلم فجر، همواره در پی این بوده است که در این رقابت، فیلم‌های شایسته‌تر به بخش مسابقه راه پیدا کنند.این که موسسه دولتی فیلمی را ساخته و یا تهیه کننده‌ای از بخش خصوصی بوده است برای اعضای هیئت‌های انتخاب و داوری فرقی نخواهد داشت. فیلم های متعددی هم هستند که موسسات و نهادهای دولتی ساخته‌اند اما وارد بخش مسابقه نشده اند؛ بنابراین موضوع برای اعضای هیئت انتخاب در درجه اول کیفیت آثار بوده است.
چهلمین جشنواره فیلم فجر در دو بخش فرهنگی و رقابتی از ۱۲ تا ۲۲ بهمن ماه ۱۴۰۰ به دبیری مسعود نقاش‌زاده برگزار خواهد شد.
نظر شما