تغییر رویکرد از حفظ پهنه آبی تالاب به مدیریت یکپارچه حوضه آبریز 

به گزارش روز سه شنبه ایرنا از سازمان حفاظت محیط زیست،  مهری اثنی عشری در آستانه دوم فوریه (۱۳ بهمن) روز جهانی تالاب‌ها، موضوع تالاب‌ها را فراتر از مرزهای جغرافیایی کشورها عنوان کرد و افزود: طرح‌های مشترک بین‌المللی و درگیر شدن کشورهای دیگر در موضوع محیط‌زیست و تالاب‌ها امری اجتناب‌ناپذیر است چون پیامد اثرات محیط زیستی به مرزهای جغرافیایی محدود نمی‌شود.  

وی، موضوع تالاب‌ها را یک دغدغه جهانی توصیف کرد و گفت: بر اساس چشم‌انداز جهانی که کنوانسیون رامسر در گزارش سال ۲۰۲۱ خود اعلام کرده است از سال ۱۹۷۰ تا الان ۳۵ درصد تالاب‌های موجود در جهان را از دست‌ داده‌ایم و این تالاب‌ها تخریب‌ شده‌اند و این نرخ، سه برابر بیشتر از نرخ تخریب جنگل‌ها است.  

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران خاطرنشان کرد: در همین گزارش، اذعان شده بیشترین تهدیدی که اکنون تالاب‌ها با آن مواجه‌اند، موضوع تغییر کاربری اراضی است. عمده‌ترین این تغییر کاربری‌ها مربوط به بخش کشاورزی است که بیشترین مصرف‌کننده آب در حوضه‌های آبریز است.

اثنی عشری درباره طرح حفاظت از تالاب‌های ایران هم گفت: طرح حفاظت از تالاب‌های ایران از سال ۲۰۰۵ میلادی شروع به کار کرده و در فازهای مختلف، حمایت‌های گوناگون بین‌المللی را در کنار حمایت‌های دولت برای حفاظت از تالاب‌ها و ترویج رویکرد جدیدی با عنوان مدیریت زیست‌بوم به‌منظور مدیریت تالاب‌های کشور، دریافت کرده است.  

وی افزود: در فاز اول، صندوق اعتبارات جهانی محیط‌زیست حامی اصلی طرح بود و این همکاری از طریق UNDP (برنامه توسعه ملل متحد) شکل گرفت. در این فاز، موفق شدیم با بهره‌گیری از کمک بین‌المللی و حمایت‌های غیرنقدی دولت ایران، رویکرد زیست بومی را در سه تالاب شادگان، ارومیه و پریشان به‌صورت پایلوت اجرا کنیم.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران تصریح کرد: ویژگی برنامه‌های مدیریت زیست‌بوم این است که برای هرکدام از اهداف راهبردی، یک مجموعه اقدام اولویت‌دار تعریف‌ شده است که اولویت اجرای آنها فقط با سازمان حفاظت محیط‌ زیست نیست زیرا این سازمان، یک‌ نهاد نظارتی است و دستگاه‌های اجرایی هستند که مسئولیت اجرای اغلب آن اقدامات از جمله تأمین و تخصیص حقابه تالاب‌ها (وزارت نیرو)، افزایش بهره‌وری آب در سطح مزارع (وزارت جهاد کشاورزی) و مسائل مرتبط با معیشت جوامع محلی و گردشگری (وزارت گردشگری و میراث فرهنگی) را بر عهده‌دارند.

اثنی عشری با اشاره به تجارب این طرح برای احیای دریاچه ارومیه، خاطرنشان کرد: در دهه ۸۰ خورشیدی، دریاچه ارومیه با شرایط بحرانی مواجه شد و به دلیل بهره‌مندی از تجربه هفت تا هشت سال حضور یک طرح بین‌المللی مانند طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در سازمان حفاظت محیط‌زیست، مذاکراتی با دولت ژاپن صورت گرفت و این دولت اعلام آمادگی کرد که کار مشترک با دولت ایران در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با هدف احیای این دریاچه انجام دهد.  

وی با بیان اینکه این همکاری از سال ۲۰۱۴ میلادی شکل گرفت و تا کنون ادامه پیدا کرده است، گفت: مبلغ این مشارکت از سوی دولت ژاپن سالانه یک‌میلیون دلار بود که به مدت هفت سال پیاپی پرداخت‌شده است. در پایان هفت سال بنا به دستاوردهای مثبت و تجارب خوبی که در حوضه دریاچه ارومیه به وجود آمد، ما توانستیم یک سند سه ساله دیگر با ژاپنی‌ها به امضا برسانیم که مسئولیت اجرای آن دوباره به طرح حفاظت از تالاب‌های ایران در سازمان حفاظت محیط‌زیست سپرده شد.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب های ایران تصریح کرد: در این سند سه ساله، علاوه بر این که به دنبال پایدارسازی تجارب هفت سال گذشته در حوضه دریاچه ارومیه هستیم، دو تالاب بختگان و شادگان نیز به پایلوت های خود افزودیم تا بتوانیم تجارب حاصل از طرح دریاچه ارومیه را در آن دو تالاب هم ترویج کنیم.

اثنی عشری، مدیریت پایدار آب‌ و خاک در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه را یکی از اهداف راهبردی این پروژه توصیف کرد و گفت: با توجه به اینکه در سطح حوضه آبریز دریاچه ارومیه، بخش کشاورزی بیشترین مصرف آب را داشت، تمرکز خود را بر این بخش قراردادیم بنابراین با همکاری سازمان جهاد کشاورزی و ادارات کل حفاظت محیط‌زیست در ۱۸۳ روستا از مجموع ۲۵۰ روستای اکولوژیک این حوضه به‌ صورت پایلوت، تکنیک‌های کشاورزی پایدار را با جوامع محلی تمرین و پیاده کردیم. بر اساس نتایج مطالعات تیم پایش، به‌طور متوسط ۲۷.۱ درصد کاهش مصرف آب در سطح مزارع اتفاق افتاد.

وی یادآور شد: همچنین برای کاهش وابستگی معیشت خانوارها به منابع آبی منطقه، معیشت‌های جایگزین را با تمرکز بر بانوان روستایی ترویج دادیم و این اتفاق در ۳۴ روستای پایلوت انجام شد، بیش از ۸۰۰ نفر از بانوان روستایی در تخصص‌های مختلف آموزش دیدند و به فعالیت مشغول شدند.

مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، دستاورد اصلی این طرح در سال‌های گذشته را، تغییر نگاه و رویکرد در حوزه حفاظت از تالاب‌ها برشمرد و افزود: خوشبختانه از این نگاه که فقط باید پهنه آبی تالاب حفظ شود به سمت رویکرد مدیریت یکپارچه در سطح حوضه حرکت کردیم چون هرچه در بالادست حوضه اتفاق می‌افتد در وضعیت و شرایط کل حوضه از جمله تالاب مؤثر است.

اثنی عشری تاکید کرد: البته تحقق کامل این رویکرد، زمان‌بر است و نمی‌توان توقع داشت که نگاه بخشی در دستگاه‌ها و وزارتخانه‌های مختلف در کوتاه‌ مدت به‌ طور ۱۰۰ درصد تغییر کند اما نشانه‌های خوبی از این تغییر نگاه را شاهد هستیم.