اصلاح الگوهای توسعه تنها راه مقابله موثر با پیامدهای تغییر اقلیم است

مصطفی محقق روز جمعه در گفت‌ و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا در پاسخ به این سوال که راه حل های مقابله با آثار منفی تغییرات و مخاطرات اقلیمی چیست، اظهار داشت: بر اساس آخرین تحقیقات و پیش بینی های به عمل آمده، بیشترین پیامدهای منفی تغییرات اقلیمی تا سال ٢١٠٠ در ٤٠ کشور از جمله ایران، چین، پاکستان و دیگر کشورها در مناطق آسیا، آفریقا، اروپا و آمریکا روی خواهد داد. حدود ۵۰ کشور در معرض پیامدهای منفی متوسط و حدود ١٠٠ کشور در معرض پیامدهای منفی خفیف تر تغییرات اقلیمی قرار خواهند گرفت.   

وی ادامه داد: علاوه بر وضعیت طبیعی، جغرافیایی، آب و هوایی و تاریخی، مدل و روش های توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها در میزان ریسک و آسیب پذیری کشورها در برابر پیامدهای تغییر اقلیمی تعیین کننده است.  

هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) افزود: به طور مثال ایران از منظر تاریخی و جغرافیای طبیعی سرزمینی خشک و نیمه خشک بوده و خواهد بود و ابعاد گوناگون تمدن ایرانی در طول تاریخ از جمله مدل های کشاورزی، شهرنشینی و صنعتی بر اساس درک و فهم صحیح و عمیق این واقعیت ها شکل گرفته است.

وی تاکید کرد: با شروع عصر مدرنیته و توسعه اقتصادی و اجتماعی بیشتر کشورها در قرن بیستم، واقعیت های تاریخ طبیعی ایران تا حدود زیادی نادیده گرفته شد و در نتیجه پیامدهای ناگوار سیاست ها و روش های نامتوزان توسعه از جمله تخریب محیط زیست و منابع طبیعی و ناپایداری الگوهای مدیریت انرژی و آب تا کنون ادامه داشته و بلکه تشدید شده است.  

محقق توضیح داد: به طور مثال در فقدان سیاست گذاری بلند مدت و مدیریت صحیح منابع طبیعی به ویژه آب در کشور نیمه خشک و کم آبی مانند ایران، تعداد چاه های حفر شده در کشور از ۴۷ هزار حلقه در سال ١٣٥٠ به حدود یک میلیون حلقه در حال حاضر افزایش یافته است. به عبارت دیگر به طور متوسط در هر ١/٦ کیلومتر از خاک کشور یک چاه حفر شده است.  

وی افزود: راه حل موثر بلند مدت برای کاهش ریسک و پیامدهای منفی بحران آب در کشور، تطبیق و سازگاری الگوها، روش ها و برنامه های توسعه اقتصادی و اجتماعی با واقعیت های زیست محیطی، اقلیمی و آب و هوایی کشور است.  

 هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه گفت: امروزه در سطح بین المللی این موضوع اثبات شده است که به رغم کمبود طبیعی آب در کشورهای خشک و نیمه خشک مانند ایران، بحران آب در سطح جهانی ناشی از سیاست ها، مدل ها و مدیریت بهره برداری از منایع آبی است.  

وی اعلام کرد: از جمله اصلی ترین و مهم ترین عوامل گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی افزایش شدید تولید گازهای گلخانه ای است که با مدل توسعه کشورها در بخش های انرژی، ساختمان، کشاورزی و صنعت رابطه مستقیم دارد.  

به گفته محقق بر اساس مطالعات بین المللی انجام شده، بخش های اصلی تولید کننده گازهای گلخانه ای در مقیاس جهانی در بخش انرژی  ٧٣/٠٢ درصد، ؜انرژی مصرفی در ساختمان ها ١٧/٢ درصد،  انرژی مصرفی در بخش حمل و نقل ١٦/٢ درصد،  انرژی مصرفی در بخش صنعت  ٢٤/٢ درصد، کشاورزی، جنگل ها و بهره برداری از زمین ١٨/٠٤ درصد، بخش صنعت ٥/٢ درصد و پسماندها ٣/٢ درصد است.

وی یادآور شد: همه کشورهای جهان به نسبت توسعه یافتگی و مهم تر از آن چگونگی روش ها و مدل های توسعه اقتصادی و اجتماعی در تولید گازهای گلخانه ای و در نتیجه تغییرات اقلیمی نقش دارند. ولی در حال حاضر تنها سه کشور دنیا شامل بوتان، سورینام و پاناما دارای وضعیت کربن منفی هستند؛ یعنی به دلیل پوشش بسیار سبز طبیعی و کمی آلاینده ها، تولید دی اکسید کربن در آنها منفی است. این سه کشور در جریان نشست اخیر تغییر اقلیم در گلاسکو (COP۲۶) ائتلاف کشورهای کربن منفی را ایجاد کردند.  

هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) اظهار داشت: تولید دی اکسید کربن از طریق مصرف سوخت های های فسیلی و استفاده از زمین و جنگل نقش تعیین کننده در میزان تغییرات اقلیمی دارد که به نوبه خود موضوعی مرتبط با سیاست ها و راهبردهای توسعه اقتصادی و اجتماعی به شمار می رود.

وی گفت: براساس مطالعات انجام شده سهم ١٠ کشور اول دنیا در تولید دی اکسید کربن و ایجاد تغییرات اقلیمی از سال ١٨٥٠ تا ٢٠٢١،‌ آمریکا ۲۰ درصد، چین ١١ درصد، روسیه هفت درصد، برزیل  ٤/٥ درصد، اندونزی ٤/١ درصد، آلمان ٣/٥ درصد، هند ٣/٤ درصد، انگلیس ٣ درصد، ژاپن ٢/٧ درصد و کانادا ٢/٦ درصد بوده است.

محقق ادامه داد: گزارش مهم پانل بین الدولی تغییر اقلیم (IPCC) در خصوص آخرین وضعیت و پیامدهای تغییرات اقلیمی که تابستان امسال منتشر شد، مجددا تایید کرد که انسان هنوز عامل اصلی بروز بحران اقلیمی است و فعالیت ها و اقدامات وی موجب گرم شدن سیاره زمین شده است.

وی گفت: این گزارش اعلام کرد که افزایش درجه حرارت کره زمین صرف نظر از اینکه انتشار گازها چه میزان کاهش یابد، حداقل تا نیمه قرن حاضر ادامه خواهد یافت. اگر اقدامات لازم به صورت فوری برای کاهش انتشار گازها صورت نگیرد، دمای هوا تا ٢ درجه سانتیگراد افزایش خواهد یافت.

هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) افزود: بر اساس این گزارش، پدیده ها و رویدادهای شدید آب و هوایی افزایش خواهد یافت. موج گرما، سیل، خشکسالی و آتش سوزی در طبیعت افزایش می یابد. این روند حتی با کنترل افزایش درجه حرارت تا زیر ١/٥ درجه سانتیگراد هم صعودی خواهد بود.  

وی اظهار داشت: این گزارش تصریح می کند که تقریبا زمان را از دست داده ایم. برای کنترل افزایش درجه حرارت تا حداکثر ١/٥ درجه سانتیگراد، مجموع مقدار دی اکسید کربن منتشر شده نباید بیشتر از ٤٠٠ میلیارد تن تا نیمه قرن جاری شود، اما کشورها این مقدار دی اکسید کربن را فقط ظرف یک دهه آینده منتشر خواهند کرد. اگر همین امروز اقدام کنیم. هنوز می توانیم مانع بروز بدترین پیامدهای تغییر اقلیم بشویم.

محقق تصریح کرد: اگر بتوانیم انتشار گازهای گلخانه ای در دهه آینده را به طور قاطع کاهش دهیم و مقدار گازهای گلخانه ای تولید شده و گازهای گلخانه ای رفع شده از اتمسفر را برابر (Net zero) سازیم، هنوز امکان رسیدن به هدف کنترل افزایش درجه حرارت زمین تا ١/٥ درجه سانتیگراد را داریم.  

وی گفت: برای دانستن چرایی اهمیت افزایش گرمای کره زمین بین ١/٥ تا ٢ درجه تا سال ٢٠٥٠، جالب است بدانیم که در طول پنج هزار سال گذشته حرارت کره زمین به طور متوسط تنها  چهار تا هفت درجه سانتیگراد افزایش یافته است.

محقق افزود: تنها راه مقابله مؤثر با پیامدهای تغییر اقلیم و کاهش ریسک مخاطرات اقلیمی، اصلاح زیربنایی الگوهای توسعه اقتصادی و اجتماعی، بهینه سازی سیاستگذاری و مدیریت منابع طبیعی، انرژی و آب و نیز ایجاد تاب آوری فردی، سیستمی و محیط زیستی در برابر ریسک های اقلیمی و آب و هوایی در کشور است.  

هماهنگ‌کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) توضیح داد: کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته در زمینه کاهش ریسک حوادث و بلایا معمولا دچار پدیده «عادت» می شوند و هر چند سال یک بار به علت تعدد وقوع حوادث خاص و بزرگی اغلب توجه و تلاش خود را صرف آن می کنند و از شکل گیری ریسک‌های بزرگ تدریجی و بلند مدت غفلت می کنند.

وی گفت: به طور مثال در ایران سال ها همه هم و غم کشور متمرکز بر زلزله و زمین لغزش بدلیل وقوع چند زلزله بزرگ بود و از شکل گیری تدریحی مخاطرات آب و هوایی و اقلیمی مانند خسکسالی، سیل، گرد و غبار و بحران آب غفلت شد تا با وقوع سیل های سراسری در سال ٩٨ و ٩٩ و بحران آب در سال ١٤٠٠ به یک باره کشور توجه خود را معطوف به این حوادث کرد. در حال حاضر علاقه و توجه عمومی بر بحران آب و فرونشست زمین متمرکز شده است تا در سال های آینده چه پیش آید و چه در اولویت قرار گیرد.

محقق تاکید کرد: در مقابل پدیده «عادت» مدل و روش «راهبرد» می تواند مفید واقع شود که بر اساس آن ویژگی های طببعی و جغرافیایی، تغییرات محیطی و مردم شناختی، نیازهای بلند مدت توسعه کشور و روند مخاطرات و آسیب پذیری های گوناگون طی سال های آینده بررسی و تحلیل می شود و فهرست ریسک ها و تهدیدات مخاطرات و حوادث و بلایای سال های آینده از قبل مثلا برای دوره های ۱۰ ساله پیش بینی و شناسایی می شود تا در تمامی برنامه های بخش های گوناگون توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور مورد توجه قرار گیرد و اقدامات ضروری برای پیشگیری و کاهش ریسک و پیامدهای منفی این مخاطرات و تهدیدات معمول شود.

پدیده تغییر اقلیم در زمان حاضر مهم ترین تهدید برای آینده کره زمین به شمار می رود؛ بطوری که پیامدهای مخرب آن چرخه حیات زندگی ساکنان این کره خاکی را تحت تاثیر خود قرار داده و کیفیت زندگی بشر را با افت محسوسی رو به رو ساخته است.

به گزارش ایرنا، روند زندگی بشر در ۱۰۰ سال گذشته و اشتهای سیری ناپذیر او برای مصرف انرژی های فسیلی و تولید گازهای گلخانه ای، در کنار نابودی محیط زیست و جنگل ها، خسارت های جبران ناپذیری به سیاره آبی وارد کرده است.

سرعت تغییر اقلیم و گرمایش زمین، پاییزهای پرباران و زمستان های برفی و یخ زده را به خاطره و باران های بهاری را به سیلاب هایی مخرب تبدیل کرده و مراتع سبز بتدریج جای خود را به عرصه های بیابانی می دهد.

در پی نگرانی جامعه جهانی، پیمان کیوتو (۱۹۹۷) مهمترین معاهده بین المللی برای کنترل و کاهش گازهای گلخانه ای است که در آن کشورهای صنعتی متعهد شده اند انتشار گازهای گلخانه ای خود را پنج درصد کاهش دهند  و به کشورهای در حال توسعه کمک‌های مالی برای افزایش بهره وری استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر نظیر انرژی خورشیدی و بادی اعطا کنند.

سرعت تغییرات اقلیمی بیشتر از اقدامات کشورهای جهان است و همین مساله رخدادهای مخرب ناشی از گرمایش زمین را با رشد قابل توجهی همراه کرده و اثرات منفی آن رو به افزایش است.

ملموس ترین پیامد تغییر اقلیم در کشور کاهش نزولات جوی و خشکسالی سال های متمادی است که خود علت بحران های کم آبی، فرسایش خاک و فرو نشست زمین، افزایش ریزگردها به شمار می رود.

در این بین کشاورزان مهمترین گروهی هستند که به دلیل نوسانات دمایی حاصل از تغییر اقلیم، بیشترین خسارت را در جریان تولید محصولات کشاورزی متحمل شده اند.

با توجه به تاثیرات بسیار منفی تغییرات اقلیمی بر کیفیت زندگی بشر، راهکارها و روش های نوین و علمی باید برای مقابله با این پدیده در دستور کار قرار گیرد.