ارتقای سواد رسانه‌ای دانش‌آموزان از ضروریات تربیتی خانواده‌ها

بدون تردید در چند دهه اخیر یکی از موثرترین تغییرات در زندگی آدمی در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات رخ داده است. تحولات فناوری توانسته به شکل شگفت انگیزی موانع را در هم شکسته، اندیشه ها و نوآوری ها را گردهم آورد و ایده های بدیعی را برای توسعه پایدار جوامع درهم آمیزد.

در حالی که بیشترین تأثیرات این تکنولوژی مثبت بوده، نمی توان از اثرات منفی که بر زندگی ما داشته و آن را آسیب‌پذیر کرده است، چشم پوشی کرد. با شیوع کرونا و حرکت نظام های آموزشی به سمت استفاده بیشتر از آموزش مجازی و فضاهای الکترونیکی، والدین در کنار نگرانی که برای سلامتی فرزندانشان داشتند، به دغدغه دیگری که امنیت روحی و روانی فرزندان در استفاده از فضای مجازی بود، دچار شدند چرا که دنیای فناوری با وجود فرصت های خوبی که دارد، می تواند برای دانش آموزان تهدید محسوب شود و آنان را در معرض آسیب های جدی قرار دهد.

برای کودکان و نوجوانان، دسترسی آنلاین با خطراتی مانند دریافت مطالب و محتوای نامناسب و آزار و اذیت های سایبری همراه است. در این راستا برخی از کشورها به تصویب قوانینی برای نظارت هدفمند پرداخته اند که حمایت و حفاظت از گروه سنی آسیب پذیر در بستر اینترنت را دربرمی‌گیرد. به عنوان مثال در آمریکا در سال ۲۰۰۰ قانون حفاظت از حریم خصوصی آنلاین کودکان (COPPA) تصویب شد که به محافظت از کودکان در هنگام آنلاین بودن کمک می کند. این برنامه طوری طراحی شده است که از دریافت اطلاعات شخصی کودک بدون اطلاع و موافقت والدین جلوگیری کند.

کوپا (COPPA) از وب‌سایت‌ها می‌خواهد که خط‌مشی‌های حفظ حریم خصوصی خود را توضیح دهند و قبل از جمع‌آوری یا استفاده از اطلاعات شخصی کودک، مانند نام، آدرس، شماره تلفن یا شماره تأمین اجتماعی، رضایت والدین را دریافت کنند.

این قانون همچنین یک سایت را از الزام کودک به ارائه اطلاعات شخصی بیش از حد لازم برای بازی، شرکت در یک مسابقه یا عضویت در شبکه های اجتماعی منع می کند. همچنین اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۶، مقررات مربوط به حفظ حریم خصوصی داده‌ها را تصویب کرد.

این مقررات، شفافیت و کنترل بیشتری در مورد نحوه استفاده از داده‌ها توسط بخش خصوصی و دولتی فراهم می‌کند. از سوی دیگر می‌تواند از دسترسی نوجوانان زیر ۱۶ سال به شبکه‌های اجتماعی جلوگیری کند و آنان را از خدمات اینترنتی دیگر مانند جست و جوها، خدمات پیام‌رسانی یا هر چیز دیگری که داده‌هایشان را پردازش می‌کند، بدون رضایت صریح والدین یا سرپرست منع کند.

زهرا علی اکبری در گفت و گو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا درباره نگرانی والدین از حضور فرزندان در فضای مجازی اظهار داشت: امروزه در کشورهای توسعه یافته بسیاری از ارائه دهندگان خدمات اینترنتی (ISP) گزینه های کنترل والدین را ارائه می دهند و پدران و مادران می‌توانند نرم‌افزارهایی دریافت کنند که به مسدود کردن دسترسی به سایت‌ها و محدود کردن ارسال اطلاعات شخصی به صورت آنلاین کمک می‌کند.

وی اظهار داشت: کشورهای توسعه یافته به همان اندازه که در نظام آموزشی خود توانسته اند موفقیت های خوبی را کسب کنند و از یادگیری و آموزش مدرسه خاطرات ماندگار و پیامدهای ارزشمندی را داشته باشند، برای امنیت حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی تدابیری اندیشیده اند چرا که در روزگارانی که فناوری اطلاعات و ارتباطات در اکثر زمینه های زندگی نقش موثری دارد، استفاده صحیح و درست از بسترهای آنلاین برای سنین آسیب پذیر بسیار مهم است.

این کارشناس آموزشی با بیان اینکه دغدغه ای که والدین در کشور ما با مجازی شدن آموزش ها دارند نگرانی به حقی است، گفت: باید مسوولان مرتبط با امور شرکت های ارائه دهنده خدمات اینترنتی با درنظرگرفتن حق انتخاب و اختیار برای خانواده ها، راهکارهای منطقی و مطلوبی را برای حضور کودکان و نوجوانان در فضای مجازی چاره یابی کنند.

علی اکبری خاطرنشان کرد: در حقیقت، اگرچه کودکان در واقعیتی رشد می‌کنند که رسانه‌های جدید آن را فراگرفته و اشغال کرده اند، اما به‌ طور ذاتی «سواد دیجیتالی» ندارند، یعنی دنیای دیجیتال به راحتی می‌تواند به آنها آسیب رسانده و فریب دهد. مطالعات نشان می دهد که نه تنها کاربران کودک، بلکه کاربران نوجوان نیز در یافتن، مدیریت و ارزیابی اطلاعات، مدیریت حریم خصوصی آنلاین و تضمین امنیت شخصی آنلاین خود با مشکل مواجه هستند.

وی با تاکید بر اینکه ایمن نگه داشتن فرزندان در فضای آنلاین ممکن است دشوار باشد، اظهار داشت: حتی اگر والدین کنترل‌ و نظارت خود را روی گوشی تلفن همراه، تبلت یا رایانه فرزند خود متوجه کنند، آنان از بسیاری از ابزار دیجیتال دیگر که از کنترل والدین خارج هستند، استفاده خواهند کرد.

این کارشناس آموزشی یادآور شد: با توجه به نظریه رشد کودک ویگوتسکی، میانجیگری والدین را می توان جنبه کلیدی در تسهیل تعاملات بین کودکان و رسانه های جدید در نظر گرفت. منطقه رشد یک ناحیه میانی است بین آنچه کودک به تنهایی قادر به انجام آن است و آنچه که او می تواند به لطف راهنمایی دیگران بیاموزد. در جریان یک فعالیت مشترک، حمایت و کمک به گونه‌ای تطبیق داده می‌شود که کودک بتواند مهارت‌های خود را بهبود بخشد و به‌ تدریج مسوولیت عمل به تنهایی را بر عهده گیرد.

علی اکبری ادامه داد: برای ایمن نگه داشتن کودکان و نوجوانان، در کنار وظایفی که بر عهده دولت ها و نظام های آموزشی است، باید به آن‌ها آگاهی داد تا به هنگام آنلاین شدن و استفاده از شبکه های اجتماعی تصمیم‌های خوب بگیرند، حتی زمانی که والدین شان حضور ندارند.

وی به چند نکته کلی برای خانواده‌ها اشاره کرد که می‌توانند هنگام آموزش آنلاین ایمنی فرزندان خود را بیشتر کنند، اشاره کرد و گفت: خانواده‌ها بهتر است که هرچه بیشتر درباره در مورد اینترنت و تسهیلات فضای مجازی بیاموزید.

این کارشناس آموزشی اظهار داشت: آشنایی خانواده‌ها با اینترنت نه تنها به آنها در درک خطرات کمک می کند، بلکه  کمک می کند با فرزندان خود درباره ابعاد مختلف این فضا و چگونگی استفاده از آن آگاهانه صحبت کنند.

علی اکبری افزود: خانواده‌ها باید استانداردهایی را برای فعالیت فرزندان در فضای مجازی و آموزش آنلاین تعیین کنند، مهم است که برای فرزندان خود قوانینی وضع کنند تا بدانند از آنها چه انتظاری می رود. خانواده‌ها منتظر نباشند که اتفاق بدی رخ دهد تا شروع به ایجاد دستورالعمل کنند.

وی گفت: خانواده‌ها به فرزندان خود بیاموزند تا در فضای مجازی اطلاعات شخصی خود را خصوصی نگه دارند، معمولاً ارسال اطلاعات شخصی به صورت آنلاین مانند شماره تلفن، آدرس و کارت اعتباری خطا و اشتباه است. اگر مجرمان به این اطلاعات دسترسی پیدا کنند، می توانند از آن برای آسیب رساندن به خانواده ها استفاده کنند.

علی اکبری تاکید کرد: خانواده‌ها بهتر است فرزندان خود را تشویق کنند تا مشکلات فضای مجازی را با آنها در میان بگذارند، خانواده‌ها بدانند که فرزندان ممکن است به طور تصادفی با یک سایت نامطلوب مواجه شوند، حتی اگر همه کارها را درست انجام دهند.

این کارشناس آموزشی با تاکید بر اینکه محدودیت غیرمنطقی بدون راهبردهای کارآمد و موثر برای استفاده از فضای مجازی می تواند نتیجه تربیتی معکوسی داشته باشد، گفت: فرزندان ما امروز در شبکه ای از ارتباطات و تعاملات اجتماعی قرار دارند و آگاهی را که خانواده و مدرسه به آنها نمی دهد، از آنجا کسب می کنند؛ بنابراین آموزش سواد رسانه برای آنها اهمیت بسیاری دارد.

علی اکبری افزود: بدون شک جامعه ای که سلامت روان تمام گروه های هدف را مورد اهتمام قرار می دهد و خانواده ها در آن با آرامش و آسایش به تربیت فرزندان خود می پردازند، می تواند نقشه راه به‌زیستی و توسعه پایدار را به خوبی ترسیم و برنامه ریزی کند.