«شاهنشاهی پارتیان و ساسانیان متقدم»؛ دیدگاه‌هایی تازه در خصوص تبارشناسی سلطنتی

به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، کتاب شاهنشاهی پارتیان و ساسانیان متقدم شامل ۱۴ مقاله است که محتوای این مقالات مسائل مربوط به تاریخ سیاسی، موضوعات زبان‌شناختی، باستان‌شناختی و سکه‌شناسی است که نشان از فرهنگ غنی آن دوره دارند.

این مجموعه مقالات همچنین دیدگاه‌هایی نو در خصوص ایدئولوژی، تبارشناسی سلطنتی، نهادهای اجتماعی، تاکتیک‌های نظامی، تحولات زبانی و ارتباطات تجاری عرضه می‌کنند و در کلیت خود به بررسی فرهنگ مادی، زبان‌شناسی و دین در دوران شاهنشاهی اشکانی و اوایل دورۀ ساسانی می‌پردازند.

اگرچه بخش زیادی از اطلاعات اولیه در خصوص دوره اشکانیان از مدارک سکه شناختی حاصل می‌شود، طی چند دهه گذشته پژوهش‌هایی تازه در باب جنبه‌های وسیع‌تری از شاهنشاهی اشکانی و ساسانی انجام شده است. علی‌رغم تغییر سلسله حاکم، این دو شاهنشاهی ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر داشتند و نمی‌توان آنها را نهادهایی جدا از هم در نظر گرفت.

تداوم نفوذ پارتیان به خصوص در اوایل دوره ساسانی غیرقابل انکار است. کمبود اطلاعات دقیق تاریخی، کمبود نسبی محوطه‌های کاوش شده در ایران، ناآگاهی پژوهشگران غربی از گزارش‌های باستان شناختی منتشرشده در ایران و در نهایت مشکلات اجتناب ناپذیر در خصوص تحقیقات دانشگاهی، که ناشی از شرایط سیاسی دورۂ اخیر است، همگی باعث شده دانش ما از دوره اشکانی محدود باشد.

اگرچه پژوهشگران غربی کوشش بسیار کرده‌اند تا این دوره را در بستر تاریخی و فرهنگی خود بنشانند، همچنان رویکردهای سنتی که بیشتر متأثر از منابع یونانی و لاتین است رواج دارد. کتاب حاضر که نسخه اصلی آن سال ۲۰۱۶ منتشر شده است، دربرگیرنده ۱۴ مقاله است که در ۴ بخش شامل «مطالعات تاریخی»، «زبان‌شناسی»، «باستان‌شناسی» و «سکه‌شناسی» گردآوری شده است.

مقالات اول تا هفتم کتاب در بخش اول هستند که به‌ترتیب از این‌قرارند: «برخی از جنبه‌های تاریخ سیاسی: پادشاهان اولیه اشکانی و سلوکیان» نوشته ژِروم گاسلین، «اشکانیان و کوماژن» نوشته رحیم شایگان، «پیوندهای دودمانی در امپراتوری اشکانی و خاستگاه خاندان ساسان» نوشته مارِک یان اولبریخت، «از وحشت‌افکنی تا استفاده تاکتیکی: فیل‌ها در دوره پارتی و ساسانی» نوشته تورج دریایی، «فرضیاتی در خصوص موقعیت ایالت پارت در زمان ساسانیان» نوشته مهرداد قدرت دیزَجی، «ظهور امپراتوری ساسانی در منابع غربی» نوشته آندرئا گاریبولدی و «کردیر و سازماندهی مجدد مزدائیسم پارسی»‌ نوشته آنتونیو پاناینو.

«زبان پارتی در اوایل دوره ساسانی» نوشته ریکا گیزلن، «از آرامی تا پهلوی: مشاهدات کتیبه‌شناختی بر اساس سکه‌های شاهان پارس» نوشته خداداد رضاخانی و «مطالعات پارتی: دو یادداشت تازه» نوشته داریوش اکبرزاده، عناوین ۳ مقاله‌ای هستند که در بخش دوم کتاب چاپ شده‌اند.

در بخش سوم هم ۲ مقاله یازدهم و دوازدهم کتاب به این‌ترتیب چاپ شده‌اند: «یادداشتی در خصوص سنت‌های معماری پارت در زمان اشکانیان: تالار مدور نسا» نوشته آنتونیو اینورنیتسی و «زنان، رقص و شکار: شکوه و لذت زندگی درباری در هنر اولیه ساسانی و اشکانی» نوشته باربارا کایم.

بخش چهارم هم با عنوان «سکه‌شناسی» دربرگیرنده مقالات سیزدهم و چهاردهم این‌کتاب است که عبارت‌اند از «کمیت تولید پولی: اکباتان و ماد در عصر پارتیان» نوشته پی‌یر ایو بویه و «سکه‌های پردان و سند در بستر سکه‌شناسی کوشانی و کوشان_ساسانی» نوشته نیکلاس شیندل.

وستا سرخوش نویسنده کتاب شاهنشاهی پارتیان و ساسانیان متقدم، با نام کامل وستا سرخوش کرتیس (Vesta Sarkhosh Curtis) مجری سکه‌های خاورمیانه در موزه بریتانیا است. او مدیر مشترک پروژه بین‌المللی سکه پارتی، Sylloge Nummorum Parthicorum (SNP) و سردبیر مشترک سری SNP است.

کرتیس مدیر افتخاری انستیتوی مطالعات انگلیس است. او با جان کورتیس مدیر عامل بنیاد میراث ایران و موزه نگهبان پروژه های ویژه خاورمیانه ازدواج کرده است. کورتیس چهار بار در پنل‌های خبره In Our Time شرکت کرده است.

در قسمتی از این‌کتاب می‌خوانیم:

اشکانیان، با تباری نیمه‌عشایری از آسیای مرکزی، سرزمین‌های شمال‌شرقی ایران را فتح کردند و بسیار زود مجذوب مردم بومی آن منطقه که زبانشان پارتی بود شدند. این زبان یکی از شاخه‌های ایرانی میانه بود. پیروزی اشکانیان بر سلسله هلنی سلوکیان بین سال‌های ۱۴۸ و ۱۳۸/۱۳۹ ق.م آن‌ها را در معرض تماس با زبان یونانی، زبان فرهنگی و سیاسی آن زمان، قرار داد.

کم‌کم زبان پارتی جای زبان یونانی را گرفت. در قرن نخست م، به‌تدریج زبان پارتی جای زبان یونانی روی سکه‌ها را گرفت و به ابزاری قدرتمند برای تبلیغات سیاسی تبدیل شد.

هنگامی که ساسانیان درسال ۲۲۴ م شاهان اشکانی را برکنار کردند، پیش‌تر زبان رسمی آن‌ها، پارسیگ، که معمولا به نام پهلوی یا فارسی میانه (از شاخه جنوبی ایرانی میانه) نامیده می‌شود، به‌خوبی توسعه یافته بود.

در حقیقت، پارسیگ زبانی بود که اردشیر اول ساسانی برای کتیبه سکه‌های خود پیش از رسیدن به مقام شاهنشاهی از آن استفاده می‌کرد و پس از برپایی سلسله ساسانی نیز این استفاده به قوت خود باقی ماند. بسیار محتمل است که نظام اداری شاهنشاهی ساسانی از همان ابتدا از زبان پارسیگ برای مقاصد اداری خود استفاده می‌کرد، هرچند که شواهد قطعی برای این موضوع وجود ندارد.

در پشت جلد این کتاب آمده است: اگرچه بخش زیادی از اطلاعات اولیه در خصوص دوره اشکانیان از مدارک سکه شناختی حاصل می‌شود، طی چند دهه گذشته پژوهش‌هایی تازه در باب جنبه‌های وسیع‌تری از شاهنشاهی اشکانی و ساسانی انجام شده است.

علی‌رغم تغییر سلسله حاکم، این دو شاهنشاهی ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر داشتند و نمی‌توان آن‌ها را نهادهایی جدا از هم در نظر گرفت.

مجموعه‌مقالات شاهنشاهی پارتیان و ساسانیان متقدم با گردآوری وستا سرخوش، الیزابت پندلتون، میشائیل آلرام و تورج دریایی، به‌تازگی با ترجمه مهناز بابایی در ۲۳۹ صفحه و شمارگان ۷۷۰ نسخه از سوی انتشارات ققنوس منتشر شده است.