گیاهان دارویی کهگیلویه و بویراحمد گنجینه ای رها شده

به گزارش ایرنا، کهگیلویه وبویراحمد با اینکه سرزمینی زرخیز با ظرفیت های نهفته و بسیار شگرف در حوزه های مختلف است اما بر اثر کم توجهی و صیانت نکردن از این سرمایه های ارزشمند سال هاست که طعم محرومیت های عمیق و تاریخی را چشیده است .

وجود بیش از ۲ هزار و ۱۰۰ گونه گیاه دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد، یکی از ارزشمندترین ثروت های ناشناخته در این استان بشمار می رود که متولیان امر تاکنون برنامه صحیح و مشخصی برای نگهداری و استمرار این منبع عظیم درآمدزایی نداشته اند.

کهگیلویه و بویراحمد با دارا بودن بیش از ۴۰۰ گونه گیاه دارویی یکی از متنوع‌ترین استان‌های کشور درزمینه تولید گیاهان دارویی است به گونه ای که به گفته کارشناسان به اندازه ۶۰ کشور دنیا در آن گیاه دارویی می روید.

این استان دارای ۴۶ گونه گیاهی بومی و سه گیاه دارویی کمیاب دنیا شامل باریجه، آنغوزه و گزانگبین است که به وفور در ارتفاعات استان یافت می‌شود.

علاوه بر این  از بیلهر، جاشیر خوراکی، تره کوهی، کلوس، بن سرخ، کارده، آویشن، لاله واژگون، ترنجبین، خارو، خشت، چوش، درمه، برنجاس، کاسنی و سیاه دانه می توان به عنوان گیاهان دارویی و خوراکی در کهگیلویه و بویراحمد نام برد که در فصول مختلف مورد دستبرد سودجویان قرار می گیرد و همین امر نسل این گیاهان را در معرض نابودی قرار داده است .

اما آن گونه که باید قدر این گنجینه ارزشمند و سرمایه های خدادادی را ندانسته ایم و حال گیاهان دارویی در استان خوب نیست و تا انقراض بیشتر گونه های آن راهی نیست.

این ثروت سبز در معرض نابودی قرار گرفته است در حالی که با اندکی توجه و سرمایه گذاری می توان زمینه توسعه منطقه و اشتغال پایدار را برای جوانان این منطقه فراهم کرد.

بازار حراج گیاهان دارویی در سر چهار راه ها، ورودی شهر ها و روستاهای کهگیلویه و بویراحمد در فصول مختلف داغ داغ است.

سودجویان و غارتگران می فروشند و در فروش از هم سبقت می گیرند. همه هم می خرند و می برند بی آنکه به عواقب آن بیندیشند.

 بهره برداری های بی رویه از عرصه های جنگلی و مرتعی یکی از معضلات و چالش های اساسی در استان تبدیل شده است.

این گنجینه های گرانبها نه تنها مورد بهره وری مناسب قرار نگرفته بلکه در سالیان اخیر با تخریب های روز افزون به تاراج می روند.

گیاهان دارویی در یک نگاه

دانشجوی کارشناسی ارشد گیاهان دارویی دانشگاه تربیت مدرس در مقاله ای آورده است که گیاهان دارویی به خاطر ارزش غذایی بالا از جمله منابع طبیعی هستند که همواره مورد توجه انسان بوده و برداشت بی رویه آنها را در شرایط حذف ناگهانی قرار می دهد.

مهدی قنبری افزوده که هر ساله در آغاز بهار تعداد زیادی از اهالی روستاها و شهرها با روی آوردن به دامنه کوه ها اقدام به جمع آوری این گیاهان کرده و با این کار علاوه بر از بین بردن پوشش گیاهی موجب نابودی زیست بوم نیز می شوند.

وی ادامه داد: آگاهی نداشتن از ارزش بالای گیاهان دارویی به عنوان سرمایه های ملی؛ عدم برنامه ریزی جهت اشاعه فرهنگ تولید و کشت انبوه این گیاهان ، نبود آموزش های لازم در مورد روش و زمان مناسب برداشت ، بیکاری و عدم توجه نهادهای دولتی و علمی به حفظ منابع طبیعی از علل بروز چنین مشکلاتی است.

قنبری در مقاله خود تاکید کرده که گونه های زرابی (بادرنجبویه دنایی) ، کرفس، آنغوزه، ریواس، بیلهر، موسیر، کنگر وحشی، ریزک و تره کوهی در یاسوج از جمله گونه هایی هستند که به سرعت به دست بشر در حال نابودی هستند این خطر برای گیاهانی که فصل برداشت انها همزمان با گلدهی یا قبل از مرحله گلدهی می باشد بسیار قابل توجه و با اهمیت است چراکه گیاه فرصت احیای مجدد را پیدا نخواهد کرد و در نتیجه اکوسیستم منطقه سریعا خالی از این گیاه خواهد شد.

۴۰درصد گونه های گیاهی کشور در کهگیلویه وبویراحمد 

یک گیاه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: ۴۰ درصد از گونه های گیاهی موجود در کشور مربوط به کهگیلویه وبویراحمد است و درصد بالایی از مجموع هفت هزار و ۵۰۰ نوع گونه گیاهان در کشور نیز در این استان رویش می کند.

عزیزالله جعفری  با بیان اینکه از مجموع ۲ هزار و ۱۰۰گونه گیاهی در این استان ۴۷۰ گونه آن دارویی است، بیان کرد: از هر پنج گونه گیاهی در کهگیلویه و بویراحمد یک گونه آن کاربرد دارویی دارد. 

جعفری ادامه داد: در حالی که در کشور ۷۲۵ گونه و در قاره اروپا ۸۰۰ گونه دارویی وجود دارد. 

وی یادآور شد: تنها در منطقه حفاظت شده دنا حدود یکهزارو ۲۵۰ گونه گیاهی شناسایی شده که این میزان حدود ۱۶ درصد کل گیاهان دارویی در کشور است. 

این گیاه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج گفت: بر اساس بررسی های انجام شده در صنایع دارویی کشور از ۲۲۳ داروی فرموله شده، ۹۵دارو در این صنایع به کار می رود که ۱۸ گونه از این تعداد غیر بومی است. 

جعفری افزود: در حدود هر ۶۶۰ کیلومتر مربع در دنیا یک گونه گیاهی، در هر ۲۲۲ کیلومتر مربع در کشور یک گونه، در هر هشت کیلومتر مربع در کهگیلویه و بویراحمد یک مورد و در هر یک کیلومتر مربع در منطقه حفاظت شده دنا نیز یک گونه گیاهی وجود دارد. 

وی تاکید کرد: از مجموع گیاهان دارویی شناسایی شده در این منطقه ۱۱۱ گونه آنها خوراکی، ۲۰۰ گونه دارویی، ۸۷ گونه رنگی، ۵۰ گونه درخت و درختچه و میوه وحشی، ۱۲ گونه روغنی، ۴۰ گونه صمغ دار، ۸۷ گونه اسانس دار و ۲۵ گونه ادویه ای هستند. 

عضو هیات علمی دانشگاه یاسوج با تاکید بر ضرورت فرآوری و جلوگیری از خام فروشی در زمینه گیاهان دارویی در کهگیلویه و بویر احمد، گفت: ترکیب و غنای مواد موثر گیاهان دارویی این استان نیز نسبت به سایر نقاط کشور بیشتر است. 

جعفری کمبود اعتبارات تحقیقاتی و پژوهشی، ضعف ارتباط بین صنعت، دانشگاه و مراکز علمی با دستگاه های متولی در حوزه منابع طبیعی و زیست محیطی را از مهمترین مشکلات و چالش های فرآروی این صنعت در استان ذکر کرد.

نظرات فروشندگان گیاهان دارویی و کوهی از سودی که از فروش عایدشان می شود

زنی حدود ۳۵ ساله که گونی سنگینی از بیلهر را جابه جا می کرد، گفت: در دسته های حدود ۱۰ نفره هر دو روز یکبار به دل کوه می زنیم و هر چه برداشت می کنیم به بازار می آوریم و به فروشندگان اصلی بازار سبزی فروشان می فروشیم.

وی افزود: شوهرم بیکار است و سه فرزند کوچک دارم و از فروش این گیاهان تقریبا پول خوبی عایدم می شود.

جوانی حدود ۲۰ ساله نیز که در گوشه ای دیگر مشغول فروش دسته های سبزی هایش بود، گفت: اگر کار خوبی داشتم سر این چهار راه گیاه نمی فروختم، کار بیشتر همین هم سن و سالان من در روستایمان در این فصل برداشت همین گیاهان کوهی است.

وی ادامه داد: حداقل با فروش این گیاهان می توانم پول یکی دوتا از ترم های دانشگاهم را دربیارم.

هشدارهای کارشناس محیط زیست در خصوص ریشه کنی گیاهان دارویی 

کارشناس محیط زیست در کهگیلویه و بویراحمد می گوید: زندگی انسان، حیوان و طبیعت همانند زنجیره ای به هم متصل است و با از بین رفتن هر کدام از آن ها زندگی دیگری تحت تاثیر قرار می گیرد.

هادی سینایی افزود: این استان رتبه نخست فرسایش خاک در کشور را به خود اختصاص داده (نزدیک به ۲ درصد) که ریشه کنی گیاهان خوراکی و دارویی بر سرعت  این فرسایش افزوده است.

سینایی می افزاید: فقر روزانه منابع آبی، شاهد دیگری از رفتار نادرست ما با طبیعت و گیاهانی است که نقش بسزایی در نفوذ آب به زمین و  تقویت سفره های آبی دارند.

وی تصریح کرد: با روش نادرست بهره برداری  که ما از این گیاهان در پیش گرفتیم و به دلیل عدم توازن بین بهره برداری و  بازسازی منابع  ، نباید متعجب شویم که در آینده ای نه چندان دور هیچ آثاری از این گیاهان نبینیم.

 کارشناس محیط زیست ادامه داد: آنچه شاهدیم این است که ، در استفاده از این گیاهان، اندام ریشه است که بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد و قبل از اینکه برگ های آن باز شود و گیاه فرصت گل دهی پیدا کند، بوسیله عده ای کنده و به بازار عرضه می شود و همین دلیل اصلی عدم احیای مجدد توسط گیاه است که در نتیجه شاهد فقیر تر شدن پوشش گیاهی سالانه در مناطق هستیم .

وی بیان کرد: زمان چینش گیاهان کنگر از اواسط فروردین تا اواخر اردیبهشت ماه است ،اما به دلیل تغییرات اقلیمی ،گرمی هوا رویش این گیاهان به جلو افتاده و متاسفانه قبل از هر فرصتی برای تکثیر و تکامل ، بی رویه برداشت می شود و همین باعث شده ،رویشگاه این گیاهان در کوههای استان بشدت کاهش پیدا کند .

سینایی ابراز داشت: متاسفانه عدم آشنایی بوته کنان با شیوه های تولید مثل این گیاهان، یکی دیگر از عوامل کاهش سالانه این سرمایه ها است.

وی تصریح کرد: اگرچه فقر و بیکاری و نبود شغل های پایدار برای تامین معیشت برخی از مردم به شغل های کاذب وابسته شده ،اما گره دادن تامین معیشت به فروش گیاهان خوراکی اشتباهی بزرگ است که با دست خود و ناخواسته درحال تیشه زدن به ریشه آینده  فرزندان خود هستیم.

به گفته این کارشناس رعایت زمان گلدهی، برداشت از مرتع متناسب با ظرفیت و توان آن و جلوگیری از ورود زودهنگام عشایر به مراتع می توانند بسیار کمک کننده برای نجات طبیعت باشند.

یک قدم تا نابودی برخی گونه های گیاهی

جعفری گیاه شناس هم استانی مهمترین گونه های دارویی در منطقه حفاظت شده دنا را شامل درمه، بومادران، زرآبی(چای کوهی) بابونه، حلپه، لیزک(بن سرخ) کتیرا، گل گاوزبان، کارده، میخک، تره وحشی، بیلهر، بن سیاوش، پشموک، چویل و ریواس ذکر کرد. 

به گفته کارشناسان هم اینک وسعت منطقه رویش «بادرنج بویه دنایی» یا «زرابی» در ارتفاعات دنا بسیار کاهش یافته و به یک تا ۲ هکتار محدود شده است. 

جعفری گفت: گیاه «بیلهر» نیز یکی از گیاهان خوراکی در معرض انقراض است که در ارتفاعات بالای ۲ هزار و ۵۰۰ متر کوه های دنا در کهگیلویه و بویراحمد می روید. 

وی تاکید کرد: این گیاه تلخ که با گرفتن زهر آن شیرین می شود، یکی از گیاهان خوراکی مورد علاقه مردم این استان است که همین علاقمندی سبب شده در فصول بهار مورد هجوم قرار گیرد به طوریکه به گفته کارشناسان تا چند سال آینده اثری از این گیاه خوراکی در کوههای استان مشاهده نمی شود.

آیا تدوین سند گیاهان دارویی کهگیلویه و بویراحمد در پیشگیری غارت گیاهان دارویی موثر خواهد بود؟ 

برنامه ریزی مستمر و مدون برای استفاده بهینه از ظرفیت گیاهان دارویی موجود در استان می تواند تا حدود بسیاری مانع از تخریب گیاهان دارویی استان شود.

موضوع سند توسعه گیاهان دارویی و پژوهشکده این گیاهان در سال‌های متمادی در نشست های مسئولان مطرح می شد اما آن گونه که باید تاکنون کاری از پیش نبرده اند و باید کارهای بیشتری برای حفاظت و توسعه این گنجینه های ارزشمند صورت گیرد. 

معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد گفت: سند گیاهان دارویی استان تدوین شده و در این راستا گام های خوبی برداشته شده است.

سید احسان عسکری اظهار داشت: به منظور ترویج و استفاده از گیاهان دارویی استان چندین برنامه در دستور کار است.

وی افزود: در زمینی به مساحت حدود سه هکتار گیاهان دارویی مختلف از جمله آنغوزه، باریجه، نرگس، موسیر، زعفران و غیره کشت شده تا برای تکثیر این گیاهان از آن استفاده شود.

معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: برای فراوری این گیاهان نیز شرکت دارویی زرد بند (سینره) مشاوره های لازم را انجام می دهد.

عسکری ابراز داشت: یک شرکت گیاهان دارویی نیز در بخش امامزاده جعفر نیز در حال احداث است.

وی بیان کرد: پیشرفت فیزیکی این طرح افزون بر ۷۰ درصد است.

معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد عنوان کرد: همچنین کشت گیاهان دارویی در زمین های کوهپایه ای و حاشیه ای روستاها ( مراتع به مقدار هزار هکتار) در دستور کار قرار گرفته است.

غارتگران طبیعت نسبت به توصیه ها  بی توجهند

معاون اقتصادی استاندار کهگیلویه و بویراحمد گفت: برخی ها نسبت به نصایح و توصیه های کارشناسی  بی توجهند و خواسته و ناخواسته در حال ریشه کن کردن گیاهان دارویی و کوهی هستند.

احسان عسکری ابراز داشت: نیاز به برخورد مناسب از سوی منابع طبیعی، نیروی انتظامی و دادستانی با این افراد سودجو است.

وی تصریح کرد: احیای گیاهان دارویی از سوی دستگاه های متولی به ویژه منابع طبیعی یک ضرورت است تا از انقراض این گیاهان جلوگیری شود.

نقش فرهنگ سازی در حفاظت از ثروت سبز

امروزه مهمترین و اصلی ترین راهکار برای نجات این گیاهان دارویی فرهنگ سازی آن است که نباید همچین اقداماتی صورت بگیرد. 

اما بنا به دلایلی همچون ضعف چالش زا فرهنگ عمومی و اقتصاد درآمدی و جنبه های بیکاری و عدم اشتغال سبب می‌شود مردم مناطق روستایی برای رفع مشکلات معیشتی و جبران منابع روزمره اقتصادی خود و خانواده به اقداماتی همچون خسارت و آسیب به پیکره طبیعت و گونه های گیاهی و جانوری روی بیاورند و آن را در بازار عمومی بتوانند عرضه کنند.

دستگاه های متولی همچون منابع طبیعی باید بیش از گذشته دغدغه حفاظت از منابع طبیعی را داشته باشندو در این خصوص اعتبارات لازم برای آگاه سازی و بالا بردن فرهنگ مردم در بهره وری از منابع طبیعی اختصاص داده شود.

این روزها به راحتی برخی مردم در حال تخریب و حمل گیاهان دارویی اند و با خودروهای شخصی، نیسان و پیکان بار تا می توانند از ریشه گیاهان را نابود می کنند و می برند اما برنامه مدون و بازدارنده ای که یارای مقابله با این سوء استفاده ها باشد به چشم نمی خورد.

حتی بیشتر این افرادی که مبادرت به چیدن گیاهان کوهی می کنند به صورت سازمان یافته و با قیمت های پایین گیاهان را به سودجویانی که همیشه خریدار کیسه های پر از گیاه هستند، می فروشند.

فروشندگان گیاهان دارویی در بیشتر نقاط شهر و ورودی های شهرها و روستاهای استان به آسانی مشغول کاسبی اند و در سایه برخی غفلت ها کار خود را به پیش می برند.

مخربان طبیعت آسوده تر از گذشته در بازار سبزی فروشان جولان می دهند و بازار تاراج گیاهان دارویی داغ داغ است.

بهره برداری از طبیعت باید به گونه ای انجام شود که کمترین میزان تخریب را بر این محیط ها تحمیل کند و طبیعت توان بازسازی منابع خویش را پیدا کند. 

البته باید در نظر داشت که بدون همراهی، مشارکت و همکاری مردم حراست و صیانت از منابع ملی و طبیعت ناممکن است که می طلبد متولیان امر برای مشارکت دادن مردم و بالا بردن فرهنگ عمومی بر تلاش خود بیش از پیش بیافزایند.