جنگ اوکراین موازنه روابط آسیای مرکزی - مسکو را بر هم خواهد زد؟

به گزارش روز یکشنبه ایرنا پوتین بامداد پنجشنبه ۲۴ فوریه (۵ اسفند ماه) در یک سخنرانی در تلویزیون ملی روسیه، از اقدام نظامی در دونباس خبر داد و از نیروهای اوکراینی خواست سلاح‌های خود را زمین بگذارند و به خانه‌های خود بروند. همزمان با ادامه آتش جنگ در اوکراین، سیل واکنش‌های جهانی به این رویداد همچنان ادامه دارد و فشارهای دیپلماتیک و تهدیدها و تحریم‌های بین المللی علیه روسیه درحال افزایش است.

در این میان کشورهای آسیای مرکزی که روابط فرهنگی اقتصادی، سیاسی و عاطفی زیادی با مسکو داشته اند به اعتقاد کارشناسان نگران از عواقب این جنگ هستند بطوریکه کارشناسان و تحلیلگران معتقدند که وقوع و ادامه این درگیری نظامی جدای از هر نتیجه ای هم که داشته باشد بر روند سرمایه گذاری و روابط آینده اقتصادی آسیای مرکزی با مسکو تاثیر منفی خواهد گذاشت و سیاست خارجی و تصویر ژئوپلیتیکی منطقه هم باید منتظر تغییرات زیادی باشد.

 

بر اساس این تحلیل ها حمله روسیه به اوکراین می تواند موازنه راهبردی در آسیای مرکزی را نیز بر هم بزند و این منظقه باید منتظر تعدیل سیاست خارجی بین مسکو و آسیای مرکزی باشد بطوریکه حتی تلاش پوتین و دیگر مقامات روسیه برای بازگرداندن شکوه گذشته روابط بی فایده خواهد بود.

با وجود گذشت ۱۱ روز از جنگ روسیه و اوکراین، کشورهای آسیای مرکزی نه تنها هیچ حمایتی از روسیه نکرده اند بلکه برخی تنها موضوع بی طرفی گرفتند و تعدادی نیز حتی هیچ بیانیه ای نیز در این مورد صادر نکرده اند.

دائورن آبن یک کارشناس علوم سیاسی از قزاقستان در این مورد می گوید: نورسلطان (آستانه قدیم) تا به امروز یک بیانیه رسمی هم در مورد تهاجم نیروهای روسیه به اوکراین نداده و حتی نگرانی و آمادگی همیشگی خود را برای ایفای نقش میانجی ابراز نکرده است. وی در مورد ادعاهای مطرح شده در رسانه ها مبنی بر امتناع ادعایی مقامات قزاقستان از اعزام نیرو به منطقه جنگی در پاسخ به درخواست روسیه گفت: به احتمال زیاد رسانه ها تفسیری از سخنان  وزیر امور خارجه در مورد بی طرفی قزاقستان در به رسمیت شناختن جمهوری دونباس  ارائه داده اند.

به گفته این کارشناس حتی «مولن آشیمبایف» رئیس مجلس سنای قزاستان در مورد عدم امکان مشارکت نیروهای حافظ صلح سازمان پیمان امنیت جمعی در حل و فصل مناقشه اوکراین سخن گفت.

این کارشناس گفت: شکست اوکراین در جنگ به نفع کشورهای آسیای مرکزی بخصوص قزاقستان نیست، زیرا وابستگی این کشورها به روسیه را بیشتر تقویت می کند و عملا آن ها را به اقمار متجاوز همراه با بلاروس تبدیل می کند.

او افزود: در عین حال، شکست کارزار نظامی روسیه ممکن است منجر به فروپاشی شدید سیستم موجود روابط بین دولتی در فضای پس از شوروی شود و وجود انجمن های نظامی-سیاسی و اقتصادی تحت نظارت روسیه را زیر سوال ببرد از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی.
 

پیامدهای اقتصادی و غیراقتصادی جنگ اوکراین برآسیای میانه

دائورن آبن کارشناس علوم سیاسی از آسیای مرکزی در گفت و گو با آسیاپلاس می گوید در این جنگ بدیهی است بدون توجه به نتیجه خصومت ها، روسیه خود را در انزوای کامل دیپلماتیک و تحت فشار تحریم های همه جانبه خواهد دید. با توجه به اینکه روسیه نزدیک ترین متحد و بزرگترین شریک تجاری و اقتصادی آسیای میانه است این جمهوری ها بخصوص قزاقستان از سال ۲۰۱۴ به طور غیرمستقیم تحت تأثیر تحریم های ضد روسیه قرار گرفته است. بحران کنونی نیز از این قاعده مستثنی نبود که منجر به سقوط مجدد پول ملی به دنبال روبل روسیه و سقوط نسبی بازار سهام و در شرایط تشدید تقابل نظامی-سیاسی و تحریمی روسیه و غرب شد. تأثیر منفی اقتصادی بر اسیای میانه باز هم تشدید خواهد شد.

وی افزود: در این شرایط، این احتمال وجود دارد که اجرای پروژه های همکاری روسیه و قزاقستان در زمینه دیجیتالی سازی، توسعه انرژی هسته ای و سایر زمینه ها نیز به حالت تعلیق درآید.

در مورد پیامدهای سیاسی احتمالی تحولات اوکراین در منطقه نیز این موضوع کاملاً به اقدامات بعدی جمهوری های آسیای میانه بستگی دارد. اگر دولت های این منظقه از کرملین پیروی کرده و به درگیری کشیده شوند یا به روسیه کمک کنند تا محدودیت های اعمال شده بر آن را دور بزند، خود این کشورها مورد تحریم قرار خواهند گرفت. تصادفی نیست که بایدن رئیس جمهوری آمریکا در سخنرانی خود در واکنش به تجاوزات روسیه به اوکراین هشدار داد که آبروی هر کشوری که از اقدامات کرملین حمایت کند، خدشه دار خواهد شد.

از طرفی رویدادهای جاری نشان داده است که  اکثریت کشورهای آسیای میانه با اوکراین همدردی نشان داده اند. به عقیده کارشناسان نتیجه تهاجم روسیه هرچه که باشد، اسیای میانه تلاش خواهد کرد تا روابط دوستانه با اوکراین را نیز حفظ کرده و از قابلیت های دست نخورده تعامل فی مابین بهره برداری کنند.

 روابط قزاقستان و اوکراین خدشه دار خواهد شد؟

 روابط قزاستان و اوکراین همیشه دوستانه و مبتنی بر احترام متقابل بوده است و طرفین همواره آمادگی خود را برای تشدید همکاری های تجاری و اقتصادی، در درجه اول در بخش انرژی، حمل و نقل و لجستیک و کشاورزی و همچنین همکاری در حوزه بشردوستانه ابراز کرده اند.

 رئیس جمهوری قزاقستان آنچه در کریمه رخ داد را الحاق نمی داند و این باعث گلایه کی یف شد اما در نهایت دولت نورسلطان توانست به طرف اوکراینی اطمینان دهد که به تمامیت ارضی اوکراین احترام می گذارد. رویدادهای جاری نشان داده است که همدردی اکثریت کشورهای آسیای میانه با اوکراین است. نتیجه تهاجم روسیه هر چه که باشد، اسیای میانه تلاش خواهد کرد تا روابط دوستانه با اوکراین را همچنان حفظ کنند.

 تهاجم روسیه به اوکراین بر سیاست خارجی قرقیزستان تاثیر خواهد گذاشت؟

دائورن آبن کارشناس علوم سیاسی از آسیای مرکزی می گوید: تهاجم روسیه بر اوکراین تأثیری اساسی بر سیاست خارجی قرقیزستان نخواهد داشت. زیر به گفته وی قرقیزستان در حال حاضر سیاست خارجی مشخص و منسجمی ندارد. بنابراین، هنوز مشخص نیست که اصلاً چه چیزی می تواند در آنجا تغییر کند. در هر صورت، روسیه به عنوان یک شریک قرقیزسنان باقی خواهد ماند، زیرا رهبری این کشور با در نظر گرفتن تمام خطرات واقعی احتمالی در نتیجه چنین رفتار روسیه در اوکراین، هیچ گامی رادیکال برنخواهد داشت. مطمئناً از طرف روسیه اقداماتی در رابطه با شرکا و متحدان انجام خواهد شد تا تلاش شود بر آنها فشار وارد شود و همان سرزمین هایی را که از اوکراین جدا شده اند به عنوان دولت به رسمیت بشناسند. اما من فکر می کنم که این تلاش ها، مانند سال ۲۰۱۴ در مورد به رسمیت شناختن اوستیای جنوبی یا آبخازیا، نیز احتمالاً شکست خواهند خورد.

 

 در مورد تاثیر تحریم ها بر قرقیزستان به احتمال زیاد تأثیر گسترده و کلی وجود خواهد داشت زیرا تحریم ها وضعیت اقتصادی روسیه را در کل بدتر می کند و این، اول از همه، البته بر وضعیت مهاجران آسیای مرکزی و فرصت های آنها برای کسب درآمد و بر این اساس، نقل و انتقالات کالاهایی که آنها به قرقیزستان ارسال می کنند، تأثیر خواهد گذاشت. بنابراین ورود مالی از طریق این خط به قرقیزستان کاهش می یابد.  

تاثیر جنگ اوکراین بر تاجیکستان و شریک تجاری شماره ۱ روسیه
«رستم سوخروب» یک کارشناس روابط بین الملل در پاسخ به این سوال که حمله روسیه به اوکراین بر همکاری اقتصادی تاجیکستان و روسیه چه تأثیری خواهد داشت، می گوید:  تاجیکستان از نظر اقتصادی به شدت به روسیه وابسته است. آمارها هم همین را می گویند: از نظر حجم کل تجارت با کشورهای خارجی، فدراسیون روسیه رتبه اول را برای کشور تاجیکستان دارد.

در سال ۲۰۲۱، گردش تجاری بین تاجیکستان و فدراسیون روسیه بیش از ۱.۳۵۲ میلیارد دلار بوده است. بیش از همه، تاجیکستان وابستگی شدیدی به محصولات نفتی روسیه، منابع چوب و فلزات دارد. هرگونه تغییر در این بخش ها در فدراسیون روسیه به طور مستقیم بر کشور تاجکیکستان تأثیر می گذارد.

 وی افزود: اگر عملیات نظامی جاری بین روسیه و اوکراین بیش از یک ماه ادامه یابد، به احتمال زیاد رهبری فدراسیون روسیه ممکن است به طور جزئی یا کامل مرزهای خود را ببندد و این احتمال وجود دارد که فعالیت بسیاری از کارخانه ها و کارخانه های بزرگ همکار با تاجیکستان به حالت تعلیق درآید. همه چیز به تحریم های غرب بستگی دارد.
 

به اعتقاد او تحریم های غرب منجر به تعطیلی و توقف فعالیت بسیاری از شرکت ها در قلمرو فدراسیون روسیه می شود که شهروندان تاجیک در آنها فعالیت می کنند. شاید رهبری فدراسیون روسیه، در موج بیکاری گسترده، به دلیل تعطیلی یا تعطیلی شرکت ها، سیاست مهاجرت سختی را برای ایجاد شغل برای شهروندان خود آغاز کند.

 همچنین ممکن است که ایالات متحده و اتحادیه اروپا دوشنبه را ملزم کنند که با شرکت ها و شرکت های روسی که در فهرست تحریم های آنها قرار دارند همکاری نکند و همه اینها ممکن است باعث تغییر سیاست خارجی تاجیکستان نسبت به روسیه شود.

تغییر موازنه روابط آسیای مرکزی و روسیه
مجله دیپلمات نیز در مطلبی  نوشته است درحالی که تهاجم روسیه به اوکراین ادامه دارد، توجه چندانی به تأثیرات احتمالی این درگیری نظامی بر مذاکرات استراتژیک نخبگان سیاسی در منطقه ای که روسیه به طور سنتی آن را حیاط خلوت خود در نظر می گیرد، روسیه از قبل از حضور سریع چین در آسیای مرکزی و همچنین فشار ترکیه - و در نتیجه ناتو - برای نفوذ بیشتر در میان کشورهای ترک منطقه ناراحت بود. اکنون تهاجم روسیه اوکراین، در چارچوب نقش و نفوذ روسیه در آینده در آسیای مرکزی به یک گل به خودی تبدیل شده است. رویدادهای اوکراین این پتانسیل را دارد که نفوذ مسکو در آسیای مرکزی را به شدت تضعیف کند و در عوض به دیگران از جمله چین، ناتو و ترکیه اجازه دهد تا تهاجمات تجاری و استراتژیک حیاتی در منطقه داشته باشند.

 در حال حاضر، تعدادی از رهبران منطقه، از جمله رئیس جمهوری ازبکستان، به ضرورت تسریع تلاش ها در زمینه تنوع استراتژیک و توسعه قابلیت های دفاعی داخلی اشاره کرده اند. همچنین این واقعیت قابل توجه است که بسیاری از بازیگران منطقه تاکنون از حمایت مستقیم از روسیه به رغم فشار کرملین برای چنین تعهدی خودداری کرده اند. به یک معنا، می‌توان چنین استنباط کرد که  تهاجم روسیه  به اوکراین احتمالاً کشورهای منطقه را پذیرای همکاری‌های دفاعی و امنیتی با دیگر بازیگران خواهد کرد، همان‌طور که حوادث ۱۱ سپتامبر و افزایش تهدید تروریسم انجام داد. در دهه ۲۰۰۰ برای این منظور، کشورهای آسیای مرکزی برای گسترش روابط خود نه تنها با چین و ترکیه، بلکه با ناتو نیز تردید کمتریبه خود راه دادند.

اگر روسیه نتواند اوکراین را وادار به شکست کند، در نهایت، همگرایی کاهش نفوذ اقتصادی مورد انتظار آن و افزایش اشتهای منطقه ای برای تنوع استراتژیک می تواند منجر به درخواست برای ایجاد ترتیبات دفاعی و امنیتی جدید در سطح منطقه شود. شکست مسکو در اوکراین می‌تواند به بازیگران منطقه‌ای این جسارت را بدهد تا آشکارا سود و قابلیت سازمان‌های نظامی-سیاسی تحت رهبری روسیه در آسیای مرکزی مانند سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO) و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) را زیر سوال ببرند و در عوض به دنبال ترتیبات جایگزین با دیگر بازیگران باشند.
به عبارت دیگر: برخی از کشورهای منطقه ممکن است سعی کنند از ضعف و انزوای روسیه استفاده کنند تا یا از ترتیبات تحت رهبری روسیه خارج شوند یا خواستار آن شوند.