تقویت سازمان جنگل‌ها پیشنهاد کارشناسان برای حفاظت موثر از منابع طبیعی

به گزارش ایرنا، طبق آمارهای رسمی مساحت کنونی جنگل‌های ایران ۹.۱ میلیون هکتار معادل ۳.۷ درصد مساحت کشور است ولی کارشناسان با استناد به مدارک و اسناد می گویند که سطح این جنگل‌ها طی ۶ دهه یعنی از سال‌های ۱۳۴۰ تاکنون ۱.۵میلیون هکتار کاهش یافته است.

اظهار نظرها رسمی و غیررسمی مسوولان و کارشناسان حوزه جنگل هم نشان می دهد که سالانه ۱.۵ درصد و در هر پنج سال یک میلیون هکتار از جنگل‌ها و مراتع ایران از بین می رود که علت مهم آن به اعتقاد کارشناسان و استادان دانشگاه های منابع طبیعی کشور عوامل انسانی مانند بهره‌برداری بی‌رویه از جنگل‌ها برای تامین چوب صنعتی، تغییر کاربری، آتش‌سوزی، ‌اجرا نشدن درست و کامل طرح‌های مدیریت جنگل، چرای بی‌رویه دام، بی‌توجهی به ‌استفاده بهینه از نتایج پژوهش‌های علمی در مدیریت جنگل‌ها، برون سپاری امور، ضعف قوانین در برخورد با متجاوزان به منابع جنگلی و منافع اقتصادی است.

در مجموع وسعت عرصه‌های منابع طبیعی ایران ۱۴۰ میلیون هکتار است که از این رقم حدود ۹.۱ میلیون هکتار جنگل ، ۳۴میلیون هکتار عرصه بیابانی و بقیه مرتع است. مهم ترین بخش جنگلی ایران به باور کارشناسان، جنگل‌های هیرکانی واقع در شمال ایران به مساحت ۲ میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار باقدمت ۴۰ میلیون سال است که به آن فسیل زنده می گویند. علاوه بر این جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور با ۶ میلیون هکتار مساحت که ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهد، بیشتر از دیگر عرصه های طبیعی ایران در معرض نابودی قرار دارند.

کارشناسان و دوستداران منابع طبیعی بر این باورند که می توان با تغییر رویه و افزایش دغدغه‌مندی جمعی برای حفظ عرصه‌های طبیعی ایران قدم‌های جدی برداشت. چند تن از استاتید دانشگاه و صاحب نظران حوزه منابع طبیعی همزمان با هفته منابع طبیعی در نشستی مجازی که با محوریت مازندران برگزار شد ضمن تشریح دغدغه های خود در زمینه حفاظت از منابع طبیعی ، خواستار تقویت جایگاه سازمانی سازمان جنگل‌ها، مراتع وآبخیزداری، تقویت بدنه کارشناسی در ادارات منابع طبیعی استان‌ها و حذف برون‌سپاری در تدوین و اجرا طرح حفظ و احیاء جنگل و دیگر عرصه‌های طبیعی، توجه به ظرفیت و بهره‌گیری از رویکردهای علمی دانشجویان و استادان دانشگاه، انتصاب مدیران متخصص و دغدغه‌مند در بدنه اجرایی سازمان جنگل‌ها به عنوان پیش نیاز احیا و حراست از عرصه های طبیعی بویژه جنگل های هیرکانی تاکید کردند.

فرصت میدان‌داری متخصصان

دکتر باریس مجنونیان، استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران در این نشست مجازی یکی از دلایل عمده تخریب روزافزون عرصه‌های طبیعی ایران را کمبود شدید نیروی انسانی متخصص در بدنه سازمان جنگل ها و افول جایگاه این سازمان برشمرد و گفت : قبل از احیاء عرصه‌های طبیعی کشور باید فکری به حال بدنه کم تحرک و بی‌روح این سازمان کرد.

وی با اظهار این که عمده مشکلاتی که امروزه در عرصه‌های طبیعی کشور وجود دارد از تشکیلات ضعیف سازمان جنگل‌ها نشات می‌گیرد ، افزود : حدود ۸۰ درصد وسعت کشور را عرصه‌های طبیعی تشکیل می‌دهد و به طور حتم باید ساختار سازمانی که متولی آن است به اندازه عرصه‌های طبیعی در نظر گرفته شود و نباید سازمان جنگل ها تنها به عنوان یک معاونت در وزارت جهاد کشاورزی مستقر شود.

مجنونیان گفت : به هیچ عنوان نمی‌توان با تشکیلات کوچک، کارهای بزرگ انجام داد و در سال‌های گذشته به دلیل ناتوانی سازمان جنگل ها در پیشبرد امور، بسیاری از طرح‌ها برون‌سپاری شد که با این اقدام نه تنها جنگل‌های کشور احیاء نشد بلکه مسیر نابودی عرصه‌های طبیعی کشور هموارتر هم شد.

این استاد دانشگاه با بیان این که پیمانکاران عرصه‌های طبیعی که طرح‌های برون‌سپاری را قبول می‌کنند به طور حتم منافع اقتصادی خود را هم در نظر می‌گیرند، گفت: باید سازمان جنگل‌ها طرح‌های احیاء عرصه‌های طبیعی را  خود تدوین و اجرا کند و تنها با ارائه گزارش کار و پشت میز نشینی نمی‌توان برای آینده عرصه های طبیعی کشور نسخه پیچید.

وی تصریح کرد: منکر این کار نیستیم که بخشی از امورات اجرای طرح حفاظت از عرصه‌های طبیعی با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد و یا پیمانکاران عرصه های طبیعی باشد ، اما سپردن صفر تا ۱۰۰ کار به آنان نادرست است که باید این کار برچیده شود.

این استاد دانشگاه گفت : اگر در سال‌های گذشته برای احیاء جنگل‌های زاگرسی و هیرکانی کار به صورت ۱۰۰ درصدی توسط متخصان منابع طبیعی با نظارت مستقیم سازمان جنگلها صورت می‌گرفت، به هیچ عنوان تشدید روند نابودی و تخریب عرصه‌های ملی در کشور را شاهد نبودیم و متاسفانه این کار انجام نشده است.

مجنونیان خاطر نشان کرد: کمبود کارشناس متخصص و متعهد در بدنه سازمان جنگل ها یک چالش اساسی است که اگر مسوولان کنونی دغدغه های زیست محیطی دارند، به طور حتم باید متخصصان را برای پیشبرد امور به سر کار بیاورند.

وی اضافه کرد: حدود ۱۰۰ حوزه آبخیز فقط در شمال کشور داریم که باید تمام این حوزه‌ها توسط مهندسان و کارشناسان منابع طبیعی به صورت مستمر پایش شوند ، اما در عمل می‌بینیم که این عرصه‌ها به معنای واقعی رها شده هستند.

استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران گفت : امروزه فرصت از تمام دانشجویان و کارشناسان جنگل گرفته شده و به نوعی آنقدر طرح‌های منابع طبیعی برای حفظ جنگل‌ها و مراتع برون‌سپاری شده که اطلاعات کمی در این حوزه اکنون وجود دارد.

روند نابودی جنگل‌های ایران جدی است

محمدرضا پورمجیدیان استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری هم در این نشست مجازی روند نابودی منابع طبیعی در ایران را جدی توصیف کرد و گفت : در دهه‌های گذشته در ارتباط با احیاء عرصه‌های طبیعی کم‌کاری شده و برای رفع مشکلات هم نگرش‌های جالبی وجود ندارد.

وی اضافه کرد: برون‌سپاری کارهای حفظ و احیاء عرصه‌های طبیعی یک چالش اساسی است و اگر قرار باشد که بخش خصوصی طرح‌های جنگل کاری را تدوین کند ۱۰۰ درصد به نفع خودش مسیر را پیش خواهد برد و اگر این روند ادامه یابد حداکثر تا ۵۰ سال آینده تار و پودی از جنگل‌های ایران را مشاهده نخواهیم کرد.

پورمجیدیان گفت : مجریان طرح‌های جنگل کاری، به معنای واقعی عرصه‌های طبیعی کشور را تهی کرده اند و رویه‌ای که بخش خصوصی در حوزه جنگل، میدان‌داری و دولت نظارت کند در هیچ جای دنیا به غیر از کشور ما مرسوم نیست.

این استاد دانشگاه گفت: باید تشکیلات و بدنه سازمان جنگل ها ارتقاء یابد و پیشنهاد می‌کنم که این سازمان به وزارت‌خانه تبدیل شود.

وی ادامه داد: ۳۰ سال پیش به مسوولان ارشد کشور نامه نوشتم و نسبت به نابودی عرصه‌های طبیعی کشور هشدار داده بودم ، اما متاسفانه اقدام خاصی صورت نگرفت و روند نابودی عرصه‌های غنی کشور که میراث نیاکان ما بوده، ادامه دارد.

این استاد دانشگاه گفت : متاسفانه در سال‌های گذشته مدیرانی در جایگاه مدیریت منابع طبیعی قرار گرفتند که هیچ علاقه و توجهی به جنگل نداشتند که باید این رویه‌ها هرچه سریع تر برچیده شود.

لزوم ارتقاء بینش جنگل‌داری

دکتر وحید اعتماد استاد دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران هم در این نشست هم‌اندیشی مجازی گفت : باید در ارتباط با احیا عرصه‌های طبیعی و جنگلی کشور مردم و مسوولان بینش و دانش خود را ارتقاء دهند.

وی افزود : متاسفانه در دهه‌های گذشته به جنگل و مراتع کشور به چشم طمع اقتصادی دیده شده و تا از این ظرفیت حداکثر سود کسب شود.

دکتر اعتماد تصریح کرد: امروز باید مسوولان از این نوع تفکرات دست بردارند و منابع طبیعی نیازمند تغییر نگرش و ارتقاء بینش و دانش حفظ شدن است.

این استاد دانشگاه گفت : از سال ۱۹۵۰ میلادی تفکر منع منفعت‌طلبی و بهره‌برداری از جنگل‌ها در جهان پایه‌گذاری شد و بسیاری از کشورهای جهان به آن تمکین کردند اما در ایران همچنان به این منابع خدادادی به چشم طمع نگاه می‌کنند.

وی افزود : سال‌هاست که در حفظ و احیاء عرصه‌های طبیعی چوب سیاسی کاری‌ها را در کشور می‌خوریم و سازمان جنگل‌ها هم از رسالت واقعی خود فاصله گرفته و در مسیر دیگری قرار دارد.

دکتر اعتماد گفت: با ادغام شدن جهاد سازندگی و سازمان جنگل ها و همچنین بازنشسته شدن نیروی کاردان و حذف نیروی متخصص از بدنه کارشناسی، سازمان جنگل‌ها بشدت ضعیف شده و باید مسوولان امر برای رفع این چالش چاره‌جویی کنند.

وی افزود: در زمان حاضر حتی در کلاس‌های دانشگاه در حوزه منابع طبیعی هم در ارتباط با تولید چوب واحدهای تدریس می‌شود که این رویه‌های اشتباه باید برچیده شود و تحول در فکر در مهار و حفظ عرصه‌های طبیعی اجتناب ناپذیر است.

این استاد دانشگاه گفت: این که سازمان جنگل‌ها را ناظر عملکرد خودش بکنیم رویه اشتباهی است بلکه باید سازمان‌های نظارتی از بیرون به عملکرد مدیران این حوزه نظارت کنند تا با افزایش هماهنگی در مسیر احیاء جنگل های کشور در حرکت باشیم.

چشم طمع به چوب جنگل

علی بناگر رئیس انجمن جنگل بانی ایران هم در این نشست گفت : شکل تخریب و جنگل‌زدایی در استان‌های شمالی به دلیل ارزش بالای زمین با استان‌های مرکزی و غربی فرق دارد و در برخی مناطق شمالی به دلیل نزدیکی به کارخانه‌های چوب، برداشت و قطع درختان بیشتر است، چراکه بازار مصرف و رونق اقتصادی خوبی دارد.

وی افزود: در بعضی مناطق مانند زاگرس، فرسایش خاک و کمبود منابع آبی به همراه مشکلات اقتصادی و اجتماعی جنگل‌ها را منهدم کرده است. در استان‌های جنوبی نیز برداشت‌های غیر مجاز از گونه‌های گیاهی، دخالت‌های انسانی و چرای بی‌رویه و در ارتفاعات نیز عوامل جوی در تخریب جنگل ها موثر هستند، اما آنچه اهمیت دارد این است که روند تخریب جنگل در ایران نگران کننده است.

بناگر گفت : متاسفانه یکی از مهم‌ترین معضل‌ جنگل‌های ایران به ویژه جنگل‌های هیرکانی، قطع، تبدیل و حمل درختان به منظور تامین چوب آلات کارگاه‌های چوب بری و صنایع خرد گرفته تا هیزم شومینه ویلاها و سوخت دامداری‌های روستایی است اما در این بین آنچه کمر جنگل را شکسته است، صنایعی هستند که خریدار بی‌چون و چرای چوب‌های قاچاق در هر اندازه و ابعادی هستند و به هیچ قاچاقچی و چوب درخت بریده شده جنگلی نه نمی‌گویند.

وی افزود: قاچاقچیان حرفه‌ای از سر سوداگری و ارزش ریالی بالای چوب به شغل قاچاق چوب مشغول هستند و مقابله با این سوداگران در توان یک سازمان نیست.

او ادامه داد: طبق قانون اراضی ملی، جنگل‌ها حتی با کمترین درصد پوشش فقط باید کارکرد جنگل داشته باشد و هر گونه دست اندازی به این اراضی نامش تجاوز، زمین خواری و تخریب است و بایستی بر اساس قوانین مختلفی از جمله قانون حفاظت و بهره‌برداری از جنگل‌ها و مراتع ماده ۵۵ و ۴۸ با متجاوزین برخورد شود.