آلزایمر نوعی اختلال مغزی به شمار می‌رود که در آن سلول‌های مغزی آسیب دیده و این امر به مرگ آنها منجر می‌شود. در شایع‌ترین نوع زوال عقل که ۵۰ – ۷۰ درصد موارد ابتلا را در برمی‌گیرد، مبتلایان توانایی یادآوری و به خاطر سپردن کلمات، تفکر درست و قضاوت منطقی خود را از دست داده و با گذشت زمان و پیشرفت بیماری دچار اختلالات نامتعارف رفتاری و اجتماعی نظیر بی‌قراری، سوءظن، بدگمانی، توهم و اختلالات خواب می‌شوند. این بیماری علاوه بر هزینه‌های هنگفت درمانی و مراقبتی، فشار جسمی و روانی فراوانی بر بیمار و خانواده وی تحمیل می‌کند.
باید فضا را به گونه‌ای آماده کنیم که سالمندی نه تنها تهدید نباشد بلکه فرصتی باشد تا بتوانیم از وجود افراد سالمند برای انتقال تجربیات و اقدامات خیرخواهانه بهره ببریم. این بیماری در ایران به سبب رشد جمعیت سالمندی به طور چشمگیری روبه افزایش است اما به دلیل روند آرام این بیماری، برخی افراد از ابتلای خود به آلزایمر بی خبرند و علت فراموشی خود را پیری می‌پندارند. با این حال به تدریج، مشکلات حافظه در آنها جدی‌تر شده و در انجام امور روزمره زندگی دچار مشکل و اُفت عملکرد می‌شوند.
معصومه صالحی مدیر عامل انجمن دمانس وآلزایمر ایران می‌گوید: اکنون دهه شصتی‌های ما به مرز میانسالی رسیده و به سمت سالمندی در حال حرکتند. بنابراین باید فضا را به گونه‌ای آماده کنیم که سالمندی نه تنها تهدید نباشد بلکه فرصتی باشد تا بتوانیم از وجود افراد سالمند برای انتقال تجربیات و اقدامات خیرخواهانه بهره ببریم. یکی از مهم‌ترین گام‌ها برای تحقق این هدف، ارتقای آگاهی جامعه، مشارکت بخش‌های مراقبت اولیه بهداشتی و تعامل بیشتر سیاستگذاران حوزه‌های سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای پیشگیری از شیوع بالقوه آلزایمر است. طبق مطالعات انجام شده شیوع بیماری آلزایمر در بانوان نسبت به مردان بیشتر و احتمال ابتلا زنان با ژنوتیپ هتروزیگوس آپولیپوپروتئین نسبت به مردان با همین ژنوتیپ بیشتر است. از طرفی برخی تحقیقات نشان می‌دهد، کمبود استروژن و دیگر تغییرات هورمونی در بانوان یائسه به خودی خود یا در کنار دیگر عوامل می‌تواند از علل افزایش بیماری آلزایمر در آنها باشد. (۱)
پیدا و پنهان بیماری آلزایمر و تفاوت آن با افسردگی
همان‌گونه که اشاره شد، علایم و نشانه‌های بیماری آلزایمر در مراحل ابتدایی بسیار جزئی و خفیف است و به فراموش‌کاری‌های عادی دوران سالمندی نسبت داده می‌شوند اما بتدریج افزایش می‌یابد. ناآگاهی جامعه نسبت به این بیماری و مشکلات آن سبب می‌شود تا فرد مبتلا ناخواسته مورد آزار و بی‌مهری خانواده قرار گیرد یا به علت اختلالات رفتاری در جامعه حرمت و شأن آنها نادیده گرفته شود.
برای کاهش این مشکلات و آگاهی از نحوه برخورد با افراد سالمندی که دچار بیماری آلزایمر شده‌اند، پژوهشگر ایرنا به گفت‌وگو با «معصومه صالحی» مدیر عامل انجمن دمانس وآلزایمر کشور پرداخت، وی در این خصوص بیان می‌کند: بیماری آلزایمر با توجه به اختلالات رفتاری و احتمال بروز عملکرد غیرعادی فرد مبتلا، موجب شرمساری وی و خانواده او می‌شود و در مواقعی به حبس فرد بیمار در منزل می‌انجامد، موضوعی که به یکی از موانع پیش‌روی افراد سالمند بدل شده است که با افزایش سطح دانش جامعه و خانواده نسبت به این مقوله تا حدودی می‌توان این مشکل را برطرف ساخت.
وی در ادامه یادآور می‌شود: در دیگر کشورها این بیماری زودتر تشخیص داده می‌شود و برنامه‌ریزی دقیق‌تری برای کاهش پیامدهای آن می‌اندیشند اما در کشور ما هنوز به شکل مطلوبی به این مساله پرداخته نشده و نیاز به توجه و رسیدگی بیشتری جهت به تعویق انداختن این بیماری وجود دارد. بنابراین لازم است تا تمهیدات ویژه‌ای اندیشیده و سطح آگاهی و دانش خانواده و جامعه را با آموزش‌ها و اطلاع‌رسانی‌های به موقع و متناسب ارتقا داد.
توجه به تحقیقات انجام شده بیماری آلزایمر بیشتر در دوران سالمندی اتفاق می‌افتد و از آنجایی که جمعیت ایران به طرف سالمندی در حرکت است، می‌توان گفت که در سال‌های پیش‌رو شیوع و بروز بیماری آلزایمر در کشور افزایش خواهد یافت. بیماری‌هایی چون اضطراب و افسردگی، کم‌کاری تیروئید، اختلالات متابولیک کبدی و کلیوی، تومورهای مغزی، عفونت مغزی، مشکلات بینایی و شنوایی، کمبود ویتامین و ... ممکن است باعث فراموشی و بروز علایم آلزایمر شوند.
توجه به تحقیقات انجام شده بیماری آلزایمر بیشتر در دوران سالمندی اتفاق می‌افتد و از آنجایی که جمعیت ایران به طرف سالمندی در حرکت است، می‌توان گفت که در سال‌های پیش‌رو شیوع و بروز بیماری آلزایمر در کشور افزایش خواهد یافت.
برای تشخیص و تفاوت آلزایمر واقعی از نوع کاذب آن پژوهشگر ایرنا به گفت‌وگو با «احمد دلبری» متخصص سالمندان و رییس انجمن سالمندشناسی ایران پرداخت، وی در این باره اظهار می‌دارد: برای تشخیص و تفاوت آلزایمر واقعی از نوع کاذب آن که بیشتر ناشی از افسردگی و اضطراب است و در حقیقت شایع‌ترین علت اختلال تمرکز و فراموشی در دوران سالمندی به شمار می‌رود، موارد ذکر شده در این جدول کمک‌کننده خواهند بود.
دلبری یادآور می‌شود که مهم‌ترین اصل در تشخیص، درمان و مراقبت از بیماری آلزایمر مراجعه زودرس به پزشک است و با استفاده از آزمون‌ها و ارزیابی‌های روان‌شناختی، پزشکی و آزمایشگاهی احتمال شناسایی و درمان برخی از علایم این بیماری بخصوص علایم آلزایمر کاذب یا شبه آلزایمر میسر است.
مهم‌ترین اصل در تشخیص، درمان و مراقبت از بیماری آلزایمر مراجعه زودرس به پزشک است.
چنانچه در مراحل اولیه، بیماری آلزایمر تشخیص داده شود، درمان دارویی به کاهش رشد و پیشرفت بیماری منجرشده و در نهایت به ارتقای کیفیت زندگی بیماران می‌انجامد.
نگاهی به برخی از راهکارها برای کاهش ابتلا به آلزایمر
بدون شک با شناسایی عوامل خطرسازِ دخیل در ابتلا به آلزایمر که در چند دهه گذشته رو به افزایش بوده است، می‌توان روند ابتلا و شدت یافتن این بیماری را با اقدامات مناسب کاهش داد. چرا که فرآیندهای مغزی ناشی از تغییرات سبک زندگی، رژیم‌های غذایی پُرکالری، کاهش فعالیت فیزیکی و استعمال دخانیات است. دلبری در این زمینه می‌افزاید که غربالگری، ارتقای آگاهی جامعه، مشارکت بخش‌های مراقبت اولیه بهداشتی و تعامل بیشتر سیاستگذاران حوزه‌های سلامت جسمی، روانی و اجتماعی برای پیشگیری از شیوع بالقوه آلزایمر ضروری است.
کاهش بار بیماری‌های مزمن و آلزایمر مستلزم در دسترس بودن روش‌ها و مداخلاتِ مرتبط و همچنین اطمینان از تأثیر، سنجش‌پذیری و عملی بودن این مداخلات و روش‌هاست تا اقدامات لازم را برای تأخیر نسبی در شروع بیماری و کاهش معنادار فشار جسمی و روانی وارد بر خانواده انجام داد.
اما بنا به گفته صالحی نبود بیمه مراقبتی و عدم حمایت بیمه‌های درمانی در ایران از اساسی‌ترین مشکلاتی است که مبتلایان به آلزایمر و خانواده این بیماران با آن روبه رو هستند که باید این بخش مورد توجه ویژه مسؤولان واقع شود. البته خوشبختانه پس از پنج سال تلاش مسؤولان محترم وزارت بهداشت و درمان و پیگیری متولیان انجمن دمانس و آلزایمر ایران برنامه جامع کشوری دمانس در نظام سلامت آماده و به تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور ابلاغ شده است اما اکنون نیز از وزارت بهداشت و درمان تقاضا داریم که با رونمایی و ابلاغ آن جهت ورود به سیستم شبکه بهداشت کشور، شاهد غربالگری، تشخیص زودهنگام و در نتیجه کاهش ابتلا به این بیماری در آینده باشیم.
همچنین بایستی رسانه‌های جمعی از جمله صدا و سیما برنامه آموزشی برای خودمراقبتی از میانسالی و آگاهی‌رسانی برای تشخیص زودهنگام این بیماری ارائه دهند تا افراد با انجام تست‌های شناختی و افسردگی از سلامت مغز خود آگاه شوند و در صورت تشخیص انواع دمانس(آلزایمر) که بخشی از آنها ثانویه و قابل برگشت هستند و به دلیل بیماری‌های دیگر ایجاد می‌شود با درمان به موقع این بیماری‌ها از جمله افسردگی که درصد قابل توجهی از بیماران از آن رنج می‌برند، مانع پیشرفت سریع آلزایمر شوند.
رسانه‌های جمعی بایستی برنامه آموزشی برای خودمراقبتی از میانسالی و آگاهی‌رسانی برای تشخیص زودهنگام این بیماری ارائه دهند تا افراد با انجام تست‌های شناختی و افسردگی از سلامت مغز خود آگاه شوند.چراکه با تشخیص زودهنگام آنان این اختلالات قابل برگشت بوده و بیماری آلزایمر که حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد دمانس‌ها را دربرمی گیرد و مشکلات ناشی از آن به تعویق افتاده و فرد مبتلا با کیفیت بهتری به حیات ادامه می‌دهد. به طوری که هر یک سال تشخیص زودهنگام بیماری آلزایمر پنج سال معلولیت ناشی از بیماری را به تعویق می‌اندازد.
| شایع‌ترین علائم در مبتلایان به آلزایمر | شایع‌ترین علائم در بیماران مبتلا به افسردگی |
| * بیماران آلزایمری نسبت به بیماری خود آگاهی نداشته و مشکلات شناختی و حافظه خود را کتمان می‌کنند و از پذیرش بیماری طفره می‌روند. | * مبتلایان به افسردگی از بیماری خود آگاه هستند و از اینکه دچار فراموشی شده‌اند مضطرب و نگرانند و تعدادی از آنان نیز به دنبال درمان می‌روند. |
| * شروع علایم بیماری در مبتلایان به آلزایمر تدریجی است. | * شروع علایم در بیماران افسرده از سرعت بیشتری برخوردار است. |
| * شدت اختلال و افت عملکرد افراد آلزایمری در مقایسه با افراد افسرده پیشرونده‌تر و ناتوان‌کننده‌تر است. | * شدت اختلال و افت عملکرد افراد افسرده در مقایسه با افراد آلزایمری پیشرونده‌تر و ناتوان‌کننده‌تر است. |
| * در مبتلایان به آلزایمر علایم عصب شناختی نظیر اختلالات گفتاری، ادراکی و نوشتاری هم دیده می‌شود. | * در حالی که علایم عصب شناختی در بیماران افسرده کمتر دیده می‌شود. |
| * مبتلایان به آلزایمر در مرحله‌ای از بیماری قادر به تشخیص زمان و مکان نیست. | * مبتلایان به افسردگی برخلاف بیماران آلزایمری قادر به تشخیص زمان و مکان هستند. |
«حسین جعفری» کارشناس و مولف آثاری در خصوص بیماری آلزایمر خاطرنشان می‌کند، خانواده‌ها باید از همین سنین نوجوانی و جوانی فرزندان خود را با امور و علوم مربوط به بیماری آلزایمر آشنا کنند و از بروز بیماری‌های جسمی که شایع است، پیشگیری کنند تا مبتلا نشوند و در صورت ابتلا به فکر درمان قطعی آن باشند. چون در صورت عدم درمان به موقع آنها، زمینه ابتلا به دمانس و بیماری آلزایمر مهیا خواهد شد و بار سنگینی را بر دوش خانواده و جامعه خواهد گذاشت.
بنابراین این بیماری باید جدی گرفته شود چرا که بنابر آمار به دست آمده و بررسی‌های صورت گرفته حدود ۵۲ میلیون سالمند در جهان با دمانس زندگی می‌کنند و این روند در حال افزایش است به طوری که بنا به گفته متخصصان این حوزه در سال ۲۰۵۰ این تعداد به ۱۳۲ میلیون افزایش خواهد یافت یعنی در جهان هر ۳ ثانیه یک شخص به دمانس مبتلا می‌شود. این آمار در ایران نیز بیش از ۸۰۰ هزار مبتلا به دمانس است یعنی هر هفت دقیقه یک فرد مبتلا می‌شود بنابراین در صورت عدم پیشگیری و با توجه به رشد جمعیت سالمندی تعداد افراد مبتلا در ۲۰ سال آینده به بیش از ۲ میلیون خواهد رسید.
همچنین برای اینکه ترس از ابتلا به آلزایمر یا دِمانس را کاهش دهیم، پیروی از توصیه‌های پنج‌گانه متخصصان برای حفظ سلامت مغز ضرورت دارد. دلبری بر این باور است که همه افراد از سنین پایین و قبل از آغازِ دوران سالمندی بایستی اقدامات لازم را برای پیشگیری از ابتلا به آلزایمر شروع کنند. در ادامه به اصول پنج‌گانه برای حفظ سلامت مغز و پیشگیری از آلزایمر پرداخته می‌شود:
همان‌گونه که مشاهده شد، گام نخست این است که «مراقب سلامت قلبتان باشید» نه به دلیل آن که به بیماری‌های قلبی مبتلا نشوید، بلکه هر چه قلب سالم‌تری داشته باشید، به همان میزان سلامت مغزتان را نیز تضمین کرده‌اید. افراد بسیاری نمی‌دانند میان سلامت قلب و مغز ارتباط مهمی وجود دارد، چراکه بیماری‌های قلبی ـ عروقی یکی از عوامل مهم و زمینه‌ساز ابتلا به آلزایمر است.
بررسی منظم سلامت قلب، فشار خون، کلسترول، قند خون و تعادل وزن از سنین پایین می‌تواند مانع ابتلا به آلزایمر از ۶۰ سالگی به بعد شود. با وجود تأکید فراوان متخصصان مبنی بر پرهیز از مصرف سیگار، متأسفانه بسیاری گمان می‌کنند، این توصیه‌ها به خاطر کاهش خطرِ ابتلا به بیماری‌های قلبی ـ عروقی است، در صورتی که تحقیقات نشان می‌دهد ۱۴ درصد مبتلایان به آلزایمر سابقه مصرف سیگار دارند.
گام دوم «مغزتان را فعال نگه دارید» مطالعات نشان می‌دهد، افزایش سن مانعی برای رشد مغز و ایجاد ارتباطات جدید در مغز انسان نیست و این فرآیند همچنان ادامه دارد. تا زمانی که مغز با فعالیت‌های جدید و چالش برانگیز مشغول نگه داشته شود، با وجود کاهش سلول‌های مغزی در دوران سالمندی، خطر ابتلا به آلزایمر نیز کمتر می‌شود. این افراد باید مغز خود را با انجام فعالیت‌های اجتماعی پیچیده، متنوع، مداوم و سرگرم‌کننده به چالش بکشانند. هر چیزی که باعث افزایش ارتباطات مغزی شود؛ عاملی برای پیشگیری از ابتلا به آلزایمر است.
گام سوم «دشمنی ورزش با آلزایمر» است. متاسفانه تعداد اندکی از ایرانی‌ها به طور منظم ورزش می‌کنند. انجام منظم ورزش می‌بایست به یک الگوی ثابت در زندگی خود تبدیل شود. در سالمندی، افزایش جریان خون مغز به دنبال فعالیت ورزشی به عنوان بهترین راهبرد ارتقای سلامت جسم و روان شناخته می‌شود که به بهبود عملکرد شناختی و مغزی منجرخواهد شد. انجام ورزش به مدت ۱۵۰ تا ۳۰۰ دقیقه در هفته نه تنها مانع افزایش فشار خون، کاهش سطح کلسترول خون و پیشگیری از چاقی می‌شود؛ بلکه خطرِ ابتلا به بیماری‌های قلبی و دیابت را نیز به شدت کاهش می‌دهد.
گام چهارم «رژیم غذایی سالم» است. هیچ غذای جادویی برای کاهش احتمال ابتلا به آلزایمر وجود ندارد اما بهتر است برای حفظ سلامت مغز و بدن از رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی میوه و سبزیجات، حبوبات، آجیل، لبنیات کم چرب، ماهی و مقادیر کمتری از گوشت و غذاهای فرآوری شده استفاده کرد. کاهش مصرف مواد قندی و رعایت اصول پیشگیری از ابتلا به دیابت را جدی بگیرید، چرا که آلزایمر در کمین مبتلایان به دیابت نشسته است. بنابراین نه تنها کنترل مصرف قند، شکر و شیرینی را باید جدی بگیریم، بلکه بایستی مراقب وزن خود نیز باشیم چرا که چاقی و لاغری مفرط می‌تواند آلزایمر را مهمان مغز ما کند.
توصیه می‌شود تا سالمندان با بهره‌مندی از روش‌های در دسترس، ارزان و غیرتهاجمی نظیر شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، انجام فعالیت‌های صحیحِ ورزشی و اصلاح شیوه زندگی و تغذیه از ابتلا به آلزایمرِ زودرس پیشگیری کنند.
گام پنجم
«فعالیت‌های داوطلبانه و مشارکت‌های اجتماعی» است. انجام فعالیت‌های اجتماعی و دوری از انزوا و تنهایی، حضور در باشگاه‌ها و مراکز اجتماعی و تفریحی و ارتباط با دیگران در تحریک سلول‌های عصبی و پیشگیری از آلزایمر نقش بسیار مؤثری دارد.
بنابراین توصیه می‌شود تا سالمندان با بهره‌مندی از روش‌های در دسترس، ارزان و غیرتهاجمی نظیر شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، انجام فعالیت‌های صحیحِ ورزشی و اصلاح شیوه زندگی و تغذیه نه تنها از ابتلا به آلزایمرِ زودرس پیشگیری کنند، بلکه سطح سلامت جسمی، روانی و اجتماعی خود را ارتقا داده و با بهره‌مندی از فعالیت‌های پیش گفته در تقویت یادگیری، شناخت و حافظه خود بکوشند. اقداماتی از این دست نویدبخشِ برخورداری از یک زندگی مستقل در سال‌های پایانی عمر خواهد بود.
منابع:
۱- مقاله بیماری آلزایمر: پیشینه، وضعیت حال و آینده، نوشته هدی پسند مژده، فاطمه علی پور، مریم برهانی حقیقی، نشریه علوم اعصاب شفای خاتم، تابستان ۱۳۹۵ , دوره ۴ , شماره ۳ ; صفحه ۷۰ تا صفحه ۸۰.
نظر شما