به گزارش ایرنا، این بنای عظیم با چهارباغ سابقش کاخ حکومتی امان الله خان اردلان، فرزند و نوادگانش بوده است و خشت به خشت آن رنگ و بوی این خاندان را دارد.
مجموعه چهارباغ و عمارت خسروآباد یکی از مهمترین پروژه‌های امان الله خان اردلان بوده که در سال ۱۲۲۳ هجری قمری حدود سال (۱۱۸۷ شمسی) در مساحتی قریب به ۶ هزار مترمربع ساخته شده است.
از سه جهت خیابان کشاورز، مردوخ جنوبی و بلوار شبلی، دسترسی به این عمارت باشکوه امکانپذیر است، اگر از سمت خیابان مردوخ جنوبی به سمت این بنای عظیم رهسپار شوید، در ابتدای مسیر با مجسمه «مستوره اردلان» همسر خسرو خان اردلان(فرزند امان الله خان) و حاکم عمارت، روبرو خواهید شد.
در منتها الیه مسیر این مجسمه، عمارت خسروآباد قرار دارد که در این حد فاصل، جوی آبی که از حوض جلو درب عمارت سرچشمه می‌گیرد، این ۲ را به یکدیگر متصل کرده است.
در بیرون عمارت، حوض بزرگی وجود دارد که همواره پُر آب بوده و فضای دلنشینی را برای حضور مردم و لحظاتی آرمیدن در جوار خود فراهم کرده است.
ساختمان عمارت همچون یک قصر سلطنتی با ورودی‌های ستون‌دار است و تزیینات معماری این بنا شامل گچبری، آجرکاری و اروسی‌های زیبا و رنگارنگ است.
وجود حوض صلیبی شکل داخل حیاط عمارت
در داخل حیاط عمارت هم یک حوض بزرگ صلیبی شکل وجود دارد که بر زیبایی این مجموعه افزوده است، در بیشتر مواقع در آب زلال این حوض ماهی و اردک دیده می‌شود.
این عمارت دارای چندین بنا و تعداد زیادی اتاق است که به نظر می‌رسد هر کدام از این اتاق‌ها مختص به بخش‌هایی همچون آشپرخانه، اصطبل، حمام و غیره بوده است.
آنگونه که در منابع تاریخی آمده، در گذشته در داخل این مجموعه باغی با درختان بسیاری وجود داشته است، اما امروزه به جز چند مورد، دیگر درختی مشاهده نمی‌شود.
هرچند امروز این مجموعه نسبت به زمان ساخت آن دچار تغییرات بسیاری شده است، اما این تغییرات بیشتر در حاشیه بنا صورت گرفته و عمارت اصلی آن هنوز پابرجاست.
اولین گزارش دقیق از عمارت خسروآباد در سال ۱۸۲۰ میلادی توسط «کلودیوس جمیز ریچ» سفرنامه نویس و ایران شناس فرانسوی نوشته شده است.
توصیف سفرنامه‌نویس فرانسوی از عمارت خسروآباد
او آورده که "باغ خسروآباد که کمتر از یک چهارم مایل به طرف جنوب غربی از سنه(سنندج) دور بود، بر روی کوهپایه‌ای قرار داشت. باغ از دور چنان می‌نمایاند که یک چنارستان است چون هیچ بارو و یا دیواری برایش ساخته نشده بود، به غیر از درختان قد کشیده و بالا رفته آن، منظره زیبایش تعجبمان را برانگیخت.
به گذری وارد شدیم که درختان چنار قد کشیده و زیبا از هر دو طرف آن را پوشانده بود، قصری بلند و زیبا که درختان باغ دورش پیچیده شده بودند؛ در جلوی قصر و همچنین پشت آن حوض‌های چهار گوش زیبا فواره‌هایی بر سر داشتند که آب را به هوا پرتاب می‌کردند.
سبدهای پر از میوه رنگارنگ دور تا دور حوض چیده بودند. تالار که همان قصر باشد بسیار زیبا بود، با منظری طلاگونه به شیوه ایرانیان تزیین شده بود. درختان میوه به تعداد زیاد و به ذوق لطیف در باغچه و در امتداد هم کاشته شده بودند.
از تالار به راه عمومی باغ نظاره می‌کردم که درختان آن را پوشانده بودند، به راستی دلفریب بود. مساحت باغ شش گز شاهی است و به بخش‌های چهارگوش تقسیم شده است. در این تقسیمات چهارگوش انواع و اقسام درختان میوه و گل در نهایت سلیقه و زیبایی کاشته‌اند."
عمارت خسروآباد به دستور چه کسی و چگونه ساخته شد؟
معاون میراث فرهنگی کردستان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: با فروریختن دژهای کهنسال پالنگان و حسن آباد توسط سلیمان خان اردلان و دستور شاه صفی صفوی، در سال ۱۰۴۶ هجری قمری «سنه‌دژ» جایگزین این دژها و مرکز ولایت کردستان ایران زمین شد.
محمد امینیان افزود: اگرچه این قلعه‌شهر مهمترین سد دفاعی ایران در برابر امپراطوری عثمانی در غرب ایران بود، اما تا اوایل دوره قاجار گسترش چندانی نداشت و مهمترین عناصر شهری آن یعنی ارگ، میدان حکومتی و چهارباغ تغییر چندانی نداشتند.
وی ادامه داد: در سال ۱۲۱۴ هجری قمری والیگری ولایت کردستان از جانب دولت مرکزی ایران به امان الله خان اردلان سپرده شد که در زمان وی سنندج بسیار آباد و گسترده شد.
معاون اداره کل میراث فرهنگی کردستان اضافه کرد: این امر نتیجه قدرت و مدیریت نظامی، سیاسی و مقتدرانه امان الله خان بود که با توجه به ارتباط بسیار نزدیک و حسنه با پایتخت توانست تمام برنامه آرمان گرایانه‌اش در مورد سنندج و دیگر شهرها و مراکز مهم ولایت کردستان را به انجام برساند.
وی افزود: امان الله خان پس از پیروزی بر سپاه قدرتمند امپراطوری عثمانی برنامه‌های بسیاری را جهت گسترش و ارتقای شهرسازی سنندج به انجام رسانید، از جمله این برنامه‌ها گسترش ارگ و میدان حکومتی و ساخت میدان بازاری بزرگ و عناصر مرتبط با آن در خارج از دیوارهای کهن شهر بود.
نامگذاری عمارت به نام خسرو، فرزند امان الله خان اردلان
امینیان ادامه داد: اما او ۲ پروژه یادمانی کارکردی مهم را نیز جهت یادبود این پیروزی انجام داد که یکی ساختن چهارباغ و کاخ خسروآباد بود و آن را به نام فرزندش خسروخان با عنوان عمارت خسروآباد نامگذاری کرد.
وی اضافه کرد: دیگری ساخت مسجد- مدرسه دارالاحسان بود که این مسجد- مدرسه در واقع جایگزین مدرسه‌ای بود که توسط عوامل حکومت عثمانی در شهر سنندج و در حدود سال‌های ۱۱۳۶ تا ۱۱۳۸ هجری قمری ساخته شده بود. امان الله خان اردلان این مسجد- مدرسه را تخریب کرد و پس از شخم زدن زمین آن باغ فردوس را بر روی آن بنا کرد تا هیچگونه نشانه‌ای از استلای چهار ساله اغیار بر ولایت کردستان ایران باقی نماند.
وی گفت: همانگونه که اشاره شد چهارباغ و عمارت خسروآباد یکی از مهمترین پروژه‌های امان الله خان اردلان بود که در سال ۱۲۲۳ هجری قمری ساخته شد.
تامین آب قنات عمارت خسروآباد از مادرچاه‌های کوه آبیدر
معاون میراث فرهنگی کردستان ادامه داد: باغ خسروآباد در پای کوه آبیدر که شاخصه و نماد طبیعی شهر سنندج و اساس آبادانی آن است ساخته شد و آب قنات آن از مادرچاه‌های کوه آبیدر تامین می‌شده است و با کهریز و شترگلو به باغ و کاخ می‌رسید.
وی اضافه کرد: اولین گزارش دقیق از این عمارت در سال ۱۸۲۰ میلادی توسط کلودیوس جمیز ریچ انگلیسی - فرانسوی نماینده مقیم کمپانی هند شرقی در بغداد نوشته شده است.
وی یادآور شد: توسعه کاخ و باغ خسروآباد در دوره شرف الملک اردلان، نوه امان الله خان بود که تغییرات و ساخت و سازهای زیادی را در داخل مجموعه کاخ انجام داد و خندق عظیمی بر دور باغ حفر و دروازه یادمانی برای باغ ایجاد کرد.
عمارت خسروآباد در تیرماه سال ۱۴۰۰ با حضور علی‌اصغر مونسان وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، به عنوان کاخ موزه افتتاح و به بهره برداری رسید.
در مواقعی از سال همچون نوروز و یا برخی از مناسبت‌های دیگر سال، مراسم و جشن‌هایی از جمله نوروزگاه در این عمارت برگزار می‌شود و عموم مردم می‌توانند از آن دیدن کنند، اما در سایر مواقع سال درب این عمارت به دلیل تعمیراتی که از بیش دهه گذشته تاکنون به طول کشیده، بسته است؛ با توجه به اینکه این عمارت امسال به عنوان کاخ موزه افتتاح شد، مردم و گردشگران امیدوارند که در تمامی فصول سال درب آن جهت بازدید باز باشد.
عمارت خسروآباد سنندج با شماره ۱۴۹۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون دو هزار اثر شامل آثار تاریخی، غارهای طبیعی، درختان کهنسال، میراث منقول(بناها، محوطه و تپه‌ها)، قنات و مکان‌های طبیعی در استان کردستان شناسایی شده که از این تعداد ۹۵۰ اثر آن به ثبت ملی رسیده است.
نظر شما