شرق اوکراین از گذشته‌ها به ویژه از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل کشور مستقل اوکراین منشاء اختلاف‌ها و حتی جنگ‌هایی بوده است. از همان سال‌های ابتدایی دهه ۱۹۹۰ بحث و تنش بر سر خودمختاری منطقه دونباس به ویژه بخش‌هایی از دو استان لوهانسک و دونتسک به دلیل نرخ بالای روس تبارها در این مناطق مطرح بود اما این موضوع هیچگاه به صورت ریشه‌ای حل‌وفصل نشد.
در چند سال گذشته یکبار تنش در سال ۲۰۱۴ بر سر این مناطق بالا گرفت و سرانجام به الحاق کریمه به روسیه منتهی شد و پس از آن مجموعه نشست‌های مینسک توانست تاحدودی آرامش را بازگرداند اما ریشه بحران حل نشده باقی ماند.
از چند ماه پیش نیز یورش نیروهای نظامی روسیه به شرق اوکراین بار دیگر چالش بر سر وضعیت سرزمینی شرق اوکراین را برجسته ساخت اما این‌بار حمایت کشورهای غربی از کی‌یف و حمله نظامی روسیه در کنار گمانه‌زنی در زمینه گسترش منازعه به دیگر کشورها و مطرح شدن استفاده از تسلیحات هسته‌ای، لزوم حل‌وفصل بحران، یکبار برای همیشه را ضروری ساخته است.
در این زمینه گروه پژوهش خبرگزاری جمهوری اسلامی با «جان کویگلی» استاد حقوق بین‌الملل در دانشگاه ایالتی اوهایو ایالات متحده گفت‌وگویی انجام داد. وی از جمله کارشناسان حوزه اوکراین و روسیه است که در دهه ۱۹۹۰ میلادی از سوی سازمان امنیت و همکاری در اروپا برای بررسی موضوع و یافتن راه‌حلی مسالمت‌آمیز ماموریت یافته بود.
ایرنا: از تجربه خود در تحولات دهه‌های اخیر اوکراین به ویژه در مذاکرات دونباس در دهه ۱۹۹۰ میلادی و اتفاقات پس از آن بگویید.
کویگلی: در سال ۱۹۹۴ از طرف کنفرانس امنیت و همکاری در اروپا (که اکنون سازمان امنیت و همکاری در اروپا نامیده می‌شود) از من خواسته شد در قالب یک تیم سه نفره برای تسهیل گفت‌وگو بین مقام‌های کی‌یف و کریمه اقداماتی را انجام دهم.
کریمه در آن زمان خود را مستقل از اوکراین اعلام کرده بود اما اوکراین استقلال بخش کریمه را به رسمیت نمی‌شناخت. من با مقام‌های مربوطه در کی‌یف و کریمه مذاکراتی داشتم و در سال ۱۹۹۵ میزبان مجموعه جلسه‌ها و گفت‌وگوهای دو روزه‌ای بین مقام‌های دو طرف بودم. با همه این تلاش‌ها اما در آن زمان هیچ راه‌حلی به دست نیامد و چالش ادامه یافت تا اینکه در سال ۲۰۱۴، کریمه به روسیه الحاق شد.
پیامد ناکامی کی‌یف در اجرای خودمختاری شرق اوکراین
دلیل اصلی بحران کنونی اوکراین آن است که مفاد توافق سال ۲۰۱۴ در مینسک مبنی بر اصلاحات در سیستم حکومتی و قانون اساسی اوکراین برای اعطای خودمختاری به دونباس توسط دولت کی‌یف اجرا نشد.ایرنا: به نظر شما دلیل اصلی شروع جنگ اخیر در اوکراین چه بود؟
کویگلی: از سال ۲۰۱۴ جنبشی در استان‌های شرقی اوکراین (که منطقه دونباس نامیده می‌شود) شکل گرفت که به دنبال خودمختاری این بخش‌ها از دولت اوکراین بودند، این جنبشی گاهی خواسته خود را با اقدامات مسلحانه علیه ارتش اوکراین اعلام می‌کرد.
توافقی نیز در سال ۲۰۱۴ در مینسک به دست آمد که به موجب آن دولت مرکزی اوکراین با ایجاد اصلاحات در سیستم حکومتی و قانون اساسی این کشور به دونباس خودمختاری بدهد اما این توافق توسط دولت اوکراین اجرا نشد.
ایرنا: به نظر می‌رسد داشتن اطلاعات کافی از دلیل یا دلایل واقعی شروع جنگ می‌تواند به تجزیه و تحلیل شرایط کنونی بحران و پایان دادن به آن کمک کند. برخی علت شروع جنگ را حمله دولت مرکزی اوکراین به بخش شرقی روسیه توسط نیروهای نئونازی طرفدار غرب می‌دانند. شما که از مدت‌ها پیش با این پرونده آشنا بودید، دلیل این تحولات را در چه چیزی بیان می‌کنید؟
کویگلی: در فوریه سال ۲۰۲۲ دو استان تشکیل‌دهنده دونباس استقلال خود را اعلام کردند و روسیه نیز بدون هیچ تاخیری استقلال آن‌ها را به رسمیت شناخت. در نتیجه این تحولات، دو استان شرقی اوکراین برای دریافت کمک نظامی با دولت مسکو قراردادهایی منعقد کردند.
در واقع می‌توان گفت ناکامی دولت کی‌یف در اجرای خودمختاری، دلیل اصلی بر اقدام نخست دونباس برای اعلام استقلال و سپس واکنش کاخ کرملین در به رسمیت شناختن استقلال این بخش و موافقت با اعزام نیروی نظامی به دونباس بود. اوکراین به صورت مستقیم به دونباس حمله یا آنجا را اشغال نکرد اما ناتوانی کی‌یف در برآوردن خواسته دو استان یعنی کسب خودمختاری به دلیل اصلی برای اقدام نظامی روسیه تبدیل شد.
ایرنا: آیا اقدامات و تحریک نیروهای غربی، موجب آن نشد که روسیه وادار به ورود به این جنگ شود؟
کویگلی: پیمان آتلانتیک شمالی یا سازمان ناتو پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تحرکات بسیاری را برای گسترش دامنه حضور و عضویت به سمت شرق اروپا انجام داد؛ این اقدامی بود که از سوی روسیه به عنوان یک تهدید تلقی شد. در سال ۲۰۲۱ یعنی زمانی که روسیه خواستار تضمین‌هایی مبنی بر بی‌طرف ماندن اوکراین و نپیوستن آن به ناتو شد، این سازمان حاضر نشد در مذاکرات واقعی و معنادار با کاخ کرملین شرکت کند. در عوض، سازمان ناتو اعلام کرد اوکراین حق دارد به این سازمان بپیوندد.
در نتیجه، می توان مدعی شد که گسترش ناتو به سمت شرق و خودداری آن از گفت‌وگو با روسیه در مورد عضویت احتمالی اوکراین در این سازمان سبب تسریع در وقوع جنگ شد.
گسترش ناتو به سمت شرق و خودداری آن از گفت‌وگو با روسیه در مورد عضویت احتمالی اوکراین در ناتو سبب تسریع در وقوع جنگ شد.ایرنا: به نظر شما آیا این جنگ به نفع و سود روسیه بود؟
کویگلی: در این مورد هم باید بگویم که به نظر من این جنگ تاکنون به نفع روسیه نبوده است. نیروهای نظامی مسکو سرزمینی را در جنوب اوکراین تصرف کرده‌اند اما تصور اینکه ببینیم روسیه با وجود مخالفت مردم اوکراین بتواند قادر به حفظ و کنترل این منطقه باشد دشوار است. حتی در این شرایط هم بسیاری از جمعیت روسی‌زبان اوکراین از اشغال نظامی کشورشان از سوی مسکو راضی نیستند.
مسیر پایان جنگ با دادن امتیاز به یکدیگر
ایرنا: به نظر شما راه‌های خروج از این جنگ چیست؟
کویگلی: به نظرم پیداکردن راهی برای پایان دادن به این جنگ در فاصله زمان اندک و در اسرع وقت ضروری است. در صورتی می‌توان این کار را به نتیجه رساند که اوکراین در ازای ارائه امتیازاتی به روسیه در مورد منطقه کریمه، امتیازاتی را در دونباس از مسکو دریافت کند.
می‌توان این کار را انجام داد و به طور خاص، اوکراین می‌تواند ادغام کریمه در سال ۲۰۱۴ به روسیه را بپذیرد زیرا به طور عمده جمعیت کریمه روسی هستند و الحاق سال ۲۰۱۴ هم بازتاب خواست و تمایل اکثریت جمعیت کریمه بود. کریمه از قرن نوزدهم قلمرو روسیه بود و این منطقه در سال ۱۹۵۴ به اوکراین منتقل شد.
اوکراین می‌تواند در ازای خروج روسیه از دونباس و دیگر بخش‌های اوکراین که اکنون در اشغال نیروهای نظامی روس قرار دارد، با کنترل کریمه از سوی مسکو موافقت کند. هر دو کشور روسیه و اوکراین برای برقراری صلح و سازش انگیزه‌هایی دارند. انگیزه اوکراین این است که نسبت به خروج نیروهای روسی از خاک خود اطمینان یابد. در مقابل روسیه نیز می خواهد تضمین بگیرد که حداقل برخی از اهداف خود را قابل اجرا می‌بیند. یکی از دلایل برای کاخ کرملین آن است که از نظر نظامی آن‌گونه که انتظار می‌رفت نمایش موفقیت‌آمیزی را به نمایش نگذاشت.
اوکراین می‌تواند در ازای خروج روسیه از دونباس و دیگر بخش‌های اوکراین که اکنون در اشغال نیروهای نظامی روس قرار دارد، با کنترل کریمه از سوی مسکو موافقت کند.ایرنا: پیش‌بینی شما در مورد آینده این جنگ چیست و تاثیر آن را بر آینده تحولات جهانی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
کویگلی: فکر می‌کنم دولت‌های خارجی باید نقش بیشتری در پیشبرد مذاکرات داشته باشند. به نظرم اگر قدرت‌های خارجی وارد عمل شوند جنگ می‌تواند خیلی زود پایان یابد. اگر از نگاه نظامی به موضوع بنگریم، به دلیل ناتوانی مسکو در کسب موفقیت‌های مورد انتظار و سریع، دور از انتظار است که روسیه به زودی اقدام نظامی بیشتری را در مناطق دیگر انجام دهد. بنابراین فکر می‌کنم احتمال پایان جنگ و بازگشت صلح به منطقه وجود دارد.
نظر شما